علی البرزی: «وضعیت دارو در کشور در شرایط سفید است و جای نگرانی وجود ندارد».
این بخشی از اظهارات رئیس سازمان غذا و دارو است که درگفت‌وگو با «وطن امروز» مطرح کرده است. بی‌شک این روزها یکی از دغدغه‌های اصلی مردم در حوزه سلامت مربوط به بحث دارو، گرانی یا در برخی موارد کمبود یک داروی خاص در کشور است؛ دغدغه‌ای که چندی پیش با مطرح شدن برخی شایعات درباره بحران دارویی در کشور افزایش یافت اما شواهد موجود و اظهارات مدیران حوزه سلامت نشان می‌دهد این روزها نه‌تنها در وضعیت بحران دارویی قرار نداریم، بلکه از نظر وضعیت دارویی در شرایط سفید هم هستیم اما آنچه باعث برخی نگرانی‌ها درباره حوزه دارو در کشور شده است، مربوط به ماه‌های آینده بویژه با توجه به بدهی‌ها و معوقات انباشته شده در چرخه بیمه‌ها، بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها در حوزه دارویی است؛ معوقاتی که قرار است با پرداخت 500 میلیون یورو به حوزه سلامت تا حدودی جبران شود. برای اطلاع از کم و کیف چگونگی این پرداخت‌ها و همچنین نگاهی به گذشته، حال و آینده صنعت دارو در کشور، گفت‌وگویی مشروح با «غلامرضا اصغری»، رئیس سازمان غذا و دارو انجام داده‌ایم. گفت‌وگویی که در بخش‌هایی از آن علاوه بر بحث دارو به مقوله مهم محصولات تراریخته هم اشاره‌ای شد.
***
آقای اصغری! بتازگی الزامات جدید محصولات تراریخته اعلام شده است؛ این الزامات جدید به چه صورتی است و چه تغییری را قرار است در محصولات تراریخته نسبت به قبل شاهد باشیم؟
در کشور شورای عالی ایمنی زیستی وجود دارد که ریاست آن بر عهده معاون اول رئیس‌جمهور بوده و وزارتخانه‌های بهداشت، صنعت، علوم و جهاد کشاورزی و سازمان محیط‌زیست از اعضای آن هستند. آیین‌نامه‌ها و ضوابط مربوط به محصولات تراریخته در آن شورا مورد بررسی و تصویب قرار می‌گیرد. تا سال قبل الزامی مبنی بر اینکه باید محصولات تراریخته اعلام شوند وجود نداشت اما قانونی در مجلس تصویب شد مبنی بر اینکه تمام فروشندگان ملزم شدند محصولات تراریخته را به مشتری اعلام کنند و خریدار باید بداند محصول خریداری شده وی تراریخته است.
یعنی در حوزه حقوق مشتری، اطلاع‌رسانی شود؟
بله! البته برخی معتقد بودند محصولات تراریخته باید با یک لوگوی خاص مشخص باشد اما برخی دیگر هم بر این باور بودند که برای مثال محصولی مانند بیسکویت که تنها روغن آن تراریخته است نباید به عنوان محصول تراریخته معرفی شود و باید در محصول تنها روغن آن مشخص شود که محصولی تراریخته است، بنابراین شورای عالی ایمنی زیستی تصمیم گرفت در مواردی که یک بخش یا یک جزء از یک محصول تراریخته باشد روی آن نوشته شود: «تغییر ژنتیکی داده شده». این موضوع در شورای عالی ایمنی تصویب و ابلاغ شد و در حال اجرایی شدن است.
بحث محصولات تراریخته مدتی است باعث نگرانی مردم شده؛ در خبرها صحبت از محصولات گوناگون تراریخته است و از سوی دیگر برخی اظهارنظرهای کارشناسان و مدیران که هر از گاهی مطرح می‌شود، بر نگرانی‌های مردم می‌افزاید! برای مثال رئیس سازمان محیط‌زیست در جایی اشاره می‌کند تراریخته در کشور وجود دارد و در جای دیگری اعلام می‌کند تراریخته نداریم! به عنوان رئیس سازمان غذا و دارو بگویید وضعیت تراریخته در کشور به چه صورتی است و آیا جای نگرانی برای این محصولات وجود دارد؟
تراریخته در دنیا یک موضوع جدید است و باید احتیاط‌های لازم را برای استفاده از این محصولات انجام داد. باید ببینیم زمانی که تغییرات ژنتیک در یک محصول داده می‌شود چه اتفاقی برای آن محصول خواهد افتاد، آیا آن اتفاق مثبت است یا منفی؟ ممکن است گیاه رشد بیشتری داشته باشد اما آن رشد برای تغذیه انسان منفی باشد. باید با ارزیابی ریسک سلامت، میزان خطر این محصولات سنجیده شود، بنابراین هرگونه تغییر ژنتیکی در گیاه می‌تواند خطرناک باشد و سنجش آسیب نداشتن گیاه روی سلامت انسان ضروری است. باید با بررسی‌های علمی گیاه تراریخته به این نتیجه برسیم که آیا محصول برای سلامت انسان خطرناک است یا خیر؟ تنها باید محصولات تراریخته‌ای که بررسی ریسک خطر روی آنان انجام و مشخص شده خطری برای سلامتی انسان ندارند در بازار عرضه شوند. متولی بررسی این سنجش سازمانی بین‌المللی به نام «افسا» است و باید نحوه ارزیابی محصول به تایید این سازمان رسیده باشد و سلامت محصول تراریخته تایید شود و این نخستین مرحله تایید سلامت محصول تراریخته است. شرط دوم برای سلامتی محصول تراریخته این است که کشوری که محصول تراریخته را تولید می‌کند، باید خود مصرف‌کننده آن باشد و این محصول را تنها برای صادرات تولید نکند. در مورد کشور خودمان هم باید بگویم در داخل محصول تراریخته تولید نمی‌شود.
یعنی برنامه‌ای هم برای تولید اینگونه محصولات نداریم؟
این موضوع در وهله اول به وزارت جهاد کشاورزی مرتبط می‌شود. البته سازمان غذا و دارو موافق تولید محصولات تراریخته ایرانی نیست. برای تولید محصول تراریخته در کشور باید امکانات پیشرفته‌ای را در اختیار داشت و پس از تولید باید در سازمان «افسا» این محصول تایید و ثبت شود. این بحث در حیطه وظایف وزارت جهاد کشاورزی و محیط‌زیست بوده و موضوعی که به سازمان غذا و دارو مرتبط بوده بحث سلامتی محصول است، اگر محصولی در سازمان بین‌المللی «افسا» تایید نشده باشد، حتی اگر محصول تولید داخل هم باشد، اجازه‌ای برای عرضه آن نخواهیم داد.
با توجه به صحبت‌های شما این روزها وضعیت محصولات تراریخته در ایران چگونه است و چند محصول تراریخته به کشور وارد می‌شود؟
در حال حاضر 4 قلم محصول تراریخته وارد کشور می‌شود؛ «روغن کلزا، روغن ذرت، روغن پرودا و روغن سویا» که از این بین بالای 90 درصد محصولات تراریخته روغن سویاست. جز این 4 قلم، محصول تراریخته دیگری وجود ندارد و برنج، گندم، چای و محصولات دیگر به هیچ‌وجه تراریخته نیستند و حتی روغن آفتابگردان هم به هیچ‌وجه تراریخته نیست.
پس غیر از این موارد شما هیچ محصول دیگری را تایید نمی‌کنید؟
نه! هیچ محصول دیگری در داخل کشور نداریم و وارد هم نمی‌شود. ایجاد تراریخته یک منطق تجاری را دنبال می‌کند و خرید روغن تراریخته ارزان‌تر از روغن غیرتراریخته است. سالانه 3 میلیارد دلار روغن وارد کشور می‌شود، در واقع حتی بیشتر از دارو روغن وارد کشور می‌شود.
پس الزامات جدید ابلاغ شده تنها برای محصولات تراریخته‌ای است که اشاره داشتید؟
این الزامات برای 4 محصولی که اشاره کردم و تمام محصولات تراریخته‌ای است که قصد ورود آن به کشور را داشته باشند.
یعنی این احتمال وجود دارد که محصولی در آینده وارد کشور شود؟
بله! این احتمال وجود دارد که برای مثال یک واردکننده قصد ورود برنج تراریخته به کشور را داشته باشد که باید این مراحل برای تایید سلامت محصول انجام شود تا اجازه عرضه در بازار داده شود.
آقای دکتر! در ماه‌های گذشته بحث تحریم دارو داغ شد و حتی در برخی موارد از واژه بحران برای وضعیت دارویی کشور استفاده شد؛ ارزیابی شما از شرایط این روزهای دارو چگونه است؟
شرایط امروز وضعیت داروی کشور شرایط خوبی است که به آن شرایط سفید می‌گوییم؛ داروهای مورد نیاز مردم تامین شده و ذخایر کافی آن وجود دارد و مشکلی نداریم. کمبودهایی در برخی داروها از چند سال گذشته بوده که این کمبود یک زنجیره پیوسته است. بیشترین مشکل این روزهای ما در حوزه دارو فشار بر صنعت داروسازی کشور است و این فشار ناشی از پرداخت نشدن و تعویق مطالبات است، یعنی دارو تحویل داده شده و پس از یک سال شرکت داروسازی هنوز پول خود را دریافت نکرده است. مشکل دیگر در صنعت دارو قیمت است؛ هزینه‌های تولید دارو گران شده اما قیمت دارو متناسب با هزینه‌های تولید افزایش نیافته است. برای مثال ظروف شیشه‌ای و مقوا که در بسته‌بندی دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد افزایش قیمت داشته و هزینه تولید دارو را بالا برده است.
جالب اینجاست که چندی پیش یک دارو را تهیه کردم که برگه راهنمای مصرف‌کننده از داخل بسته حذف شده بود و به جای آن پشت مقوای جعبه دارو متن راهنما را چاپ کرده بودند!
بله! از این نمونه صرفه‌جویی‌ها یا کوچک شدن بسته‌های دارو برای به صرفه کردن قیمت تولید دارو رواج یافته است.
شما مدتی پیش شما اظهارنظری داشتید مبنی بر اینکه اگر مطالبات تولیدکنندگان دارو افزایش نداشته باشد، در تولید دارو به مشکل برمی‌خوریم.
قول پرداخت 500 میلیون یورو برای پرداخت معوقات کارخانه‌های تولید دارو داده شده اما هنوز این مبلغ واریز نشده است. امیدواریم این مبلغ واریز شود تا مشکلات ما در بحث دارو تا حدی برطرف شود.
یعنی در طرح تحول سلامت بحث دارو و این شرایط پیش‌بینی نشده بود؟
در طرح تحول سلامت، 10میلیون دفترچه بیمه سلامت رایگان برای مردم صادر شد، همان‌گونه که تمام کارگران و کارمندان حق بیمه خود را هر ماه پرداخت می‌کنند و این حق بیمه از حقوق آنها کسر می‌شود، دولت نیز باید حق بیمه بیمه‌شدگان سلامت را پرداخت کند که این حق بیمه هنوز پرداخت نشده و بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها معوقات زیادی دارند. بیمارستان از پخش دارو و پخش دارو از تولیدی دارو، دارو گرفته اما این مبلغ به تولید دارو بازنگشته و زنجیره تولید و عرضه دارو را مختل کرده است.
اگر مبلغ 500 میلیون یورو برای کمک به صنعت داروسازی تزریق شود، تا چه میزان مشکل این صنعت را حل خواهد کرد؟
این مبلغ نزدیک به 4 هزار میلیارد تومان می‌شود و با تزریق این پول بخش قابل توجهی از مشکلات شرکت‌های داروسازی کشور حل خواهد شد. اگر 2 هزار میلیارد تومان در صنعت داروسازی و 2 هزار میلیارد تومان در صنعت تجهیزات پزشکی هزینه شود، معوقات 8 ماهه این دو صنعت پرداخت می‌شود.
پس از این 8 ماه چه باید کرد؟
پس از آن باید دولت پول‌ها را پرداخت کند یا سرانه‌ای از حقوق هر ایرانی برای تقویت تولید کسر شود. نباید تمام هزینه‌های سلامت را دولت بپردازد و مردم نیز باید در این موضوع سهیم شوند، برای مثال کشاورزی در یک روستا که درآمد بالایی دارد، صرف روستایی بودن نباید بیمه رایگان دریافت کند و تنها افراد بی‌بضاعت آن هم با حمایت نهادهایی مانند کمیته امداد، بهزیستی و خیریه‌ها باید بیمه رایگان دریافت کنند. اگر تمام هزینه یک بیمه را دولت پرداخت کند، دوام آن بیمه اندک خواهد بود و تمام زنجیره‌های سلامت کشور را مختل می‌کند. مردم باید هزینه بیمه را خود بپردازند، هر چند این هزینه مبلغ اندکی باشد.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که طرح بیمه رایگان سلامت از ابتدا بدون پشتوانه و یک طرح شکسته خورده بود، شما این موضوع را قبول دارید؟
باید ارزیابی هزینه‌ها در بیمه سلامت رایگان انجام می‌شد اما این ارزیابی انجام نشد و هر فردی را که ادعای بی‌بضاعت بودن داشت براحتی ثبت‌نام کردند، در حالی که باید هر فرد به صورت مشخص ارزیابی می‌شد و پس از تایید ادعای وی، بیمه سلامت رایگان را دریافت می‌کرد. برای مثال هزینه ماهانه 20 تا 50 هزار تومان برای بسیاری از افراد که بیمه سلامت دریافت می‌کنند قابل پرداخت است و تنها افرادی باید این بیمه را رایگان دریافت کنند که حتی توان پرداخت این رقم را هم ندارند.
آقای اصغری! همواره در کشور تبلیغ می‌شود که داروهای ایرانی کیفیت لازم را دارند و حتی وزیر بهداشت هم چندی پیش توصیه کرده بود مردم داروی تولید داخل مصرف کنند اما از آن سوی ماجرا برخی پزشکان تمایل چندانی برای تجویز داروی ایرانی برای بیمار ندارند؛ دلیل پافشاری پزشکان بر مصرف داروی خارجی چیست؟
این نگاه اشتباه است و متاسفانه در بخشی از مردم و جامعه پزشکی وجود دارد. این موضوع دلایل گوناگونی دارد؛ تبلیغات قوی شرکت‌های واردکننده خارجی، باور فرهنگی و اعتقاد نداشتن به تولید داخل و آشنا نبودن پزشکان و مردم با کنترل‌هایی که در ساخت داروی داخلی جهت تایید کیفیت آن انجام می‌شود.
البته به طور قطع کم‌کاری سازمان‌های مسؤول مانند غذا و دارو برای تبلیغ و ترویج مصرف دارو داخلی هم موثر بوده است.
بله! این ضعف وجود دارد. زمانی که پزشکان به کارخانه‌های تولید دارو می‌روند نگاه‌شان نسبت به داروی داخلی تغییر می‌کند. باید نحوه تولید داروی ایرانی برای مردم و پزشکان بازگو شود تا از بابت کیفیت دارو اطمینان حاصل شود.
هر از گاهی درباره وجود مافیای دارو در کشور مباحثی مطرح می‌شود، شما وجود این مافیا را تایید می‌کنید؟
در هر صنعتی که تجارت قوی و منافعی وجود داشته باشد، رقابت‌هایی در این راستا شکل می‌گیرد. دارو بازاری 20 هزار میلیارد تومانی دارد و بازیگران گوناگونی اعم از تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان دارو در آن نقش دارند. هر مجموعه‌ای در تلاش است سهم بیشتری از این بازار را به دست آورد. مافیای سازمان‌یافته‌ای که در بحث‌هایی مانند مواد مخدر وجود دارد در صنعت داروی کشور وجود ندارد اما رقابت فشرده‌ای در این صنعت شکل گرفته و تعداد بازیگران این بازار، بیش از ظرفیت آن است. برای مثال کارخانه‌های تولید داخل می‌توانند تا 5 برابر ظرفیت دارو تولید کنند اما با ظرفیت کامل تولید نمی‌کنند، در واقع واردکنندگان و تولیدکنندگان دارو برای اینکه بتوانند در بازار بمانند دست به اقداماتی می‌زنند.
یکسری بازارهای ثانویه برای عرضه دارو مانند بازار ناصرخسرو هم وجود دارد. سازمان غذا و دارو در مقاطعی نسبت به وجود این بازار و عرضه داروهای تقلبی و تاریخ گذشته هشدار می‌دهد اما چرا این سازمان به عنوان متولی بحث داروی کشور برای جمع‌آوری این بازار اقدامی نکرده است؟ آیا قدرت جمع‌آوری این بازار را نداشته یا تمایلی به این کار وجود ندارد؟
این روزها ناصرخسرو تنها تبدیل به یک نام و برند شده است و بیشتر از این بازار، دارو در فضای مجازی عرضه می‌شود، به عبارتی ناصرخسروهای مجازی زیاد شده است. تبلیغات و آسانی دسترسی مردم به فضای مجازی باعث رواج یافتن این پدیده نامبارک شده است. زمانی که تقاضای زیادی برای یک کالا وجود دارد قاچاق هم در آن کالا فراگیر می‌شود. این داروها در داخل وجود ندارد و تقاضا برای آن بسیار است. یکی از ابتدایی‌ترین این داروها، استامینوفن است که با وجود عرضه آن در کشور اما مردم علاقه مصرف محصول خارجی را دارند. برای تقویت تولید داخل اجازه ورود استامینوفن یا قرص سرماخوردگی یا بروفن خارجی داده نمی‌شود و تنها راه ورود این دارو به صورت قاچاق بوده و عرضه آن هم در ناصرخسرو و ناصرخسروهای مجازی است.
به همین دلیل ناصرخسرو و ناصرخسروهای مجازی هیچ وقت از بین نمی‌روند، زیرا عرضه و تقاضای قوی برای آن وجود دارد. بهترین مثال برای شفاف شدن این موضوع بحث قاچاق مواد مخدر است؛ با وجود مبارزه سرسختانه نظام با این موضوع شوم و با وجود در نظر گرفتن مجازات‌های سنگین برای مجرمان، قاچاق مواد مخدر و عرضه آن در سطح جامعه همچنان ادامه دارد.
در بحث قاچاق دارو نیز برخوردهای بسیاری با همکاری نیروی انتظامی و نهادهای ذی‌ربط انجام شده و بسیاری از افراد در این رابطه دستگیر و با آنها برخورد شده است. پرونده‌های زیادی از این قاچاقیان در دستگاه قضا وجود دارد و بیش از 2هزار و 100 سایت پخش داروی قاچاق بسته و انبارهای بسیاری از داروهای قاچاق منهدم شده است اما با وجود این سختگیری‌ها در بحث قاچاق به دلیل وجود تقاضا همچنان شاهد موضوع قاچاق دارو هستیم.
در فضای مجازی فروش داروهای مکمل نیز جرم به حساب می‌آید؟
بله! تفاوتی ندارد.
آیا داروخانه‌های مجاز در سطح شهر، حق فعالیت در فضای مجازی را دارند؟
اجازه عرضه مکمل‌ها به داروخانه‌ها داده شده است اما داروخانه‌ها مجاز نیستند دارو را در فضای مجازی تبلیغ کنند. بزودی طرحی مبنی بر ایجاد سایت برای داروخانه‌ها اجرایی خواهد شد و بیمار با ارسال نسخه خود به سایت آن دارو را در محل با پیک دریافت می‌کند، البته این طرح الزاماتی دارد. برای مثال فرد باید توصیه‌های پزشکی مصرف دارو را به صورت فایل صوتی از داروساز بشنود تا تداخل و مشکل دارویی برای وی ایجاد نشود.
شاید این طرح باعث افزایش تخلف‌ها شود!
برای جلوگیری از تخلف تنها داروخانه‌هایی که مجوز و امکانات عرضه اینترنتی را داشته باشند می‌توانند این طرح را اجرایی کنند و به مردم هم اطلاع‌رسانی خواهد شد که تنها از داروخانه‌هایی با مجوز اینترنتی دارو را به صورت اینترنتی دریافت کنند. باید از تکنولوژی‌های روز برای راحتی مردم استفاده کنیم. این طرح نتایج مثبتی نیز دارد و جلوی عرضه دارو در فضای مجازی را هم می‌گیرد.
پیش‌بینی شما از وضعیت دارو در ماه‌های آینده چیست؟
ذخایر خوبی برای دارو وجود دارد و تا پایان سال هیچ مشکلی نداریم. در سال آینده نیز اگر وضعیت تحریم به همین شکل باشد راه‌های جایگزینی را برای تامین مواد اولیه دارو ایجاد خواهیم کرد؛ راه‌های خوبی را در کشورهای همسایه و دیگر کشورها شناسایی کرده‌ایم و به موازات این کار به سازمان‌های بین‌المللی هم فشارهایی را مبنی بر غیرقانونی بودن تحریم وارد کرده‌ایم (ادعای کشورهای غربی این است که دارو تحریم نیست). این سازمان‌ها باید راهی را برای نقل و انتقال و حواله پول برای واردات دارو باز کنند (اگر اروپا به تعهدات خود که قرار است در آخر ژانویه راهی را برای مبادلات پول ایران باز کند عمل کند، دیگر هیچ مشکلی برای واردات دارو وجود ندارد). همچنین پتانسیل‌های خوبی برای تقویت تولید داخل وجود دارد؛ برخی طرح‌ها در مراحل نهایی است. داروهایی خارجی که مشابه داخلی نداشتند را بومی‌سازی و تولید داخل آن را به بازار عرضه خواهیم کرد. باید از فرصت تحریم برای تقویت تولید داخل استفاده شود. حالا که آسیب‌هایی از تحریم دیده‌ایم، باید از فرصت آن نیز استفاده کنیم. در دهه فجر از چند داروی جدید تولید داخل رونمایی خواهد شد. باید وابستگی صنعت دارو به خارج را کم کرده و با استفاده از فناوری‌های روز اشتغال بیشتری را در این صنعت ایجاد کنیم.