محمد نجارصادقی: 40 روز از نخستین عرضه موفقیت‌آمیز نفت‌خام در بورس می‌گذرد و بخش خصوصی تشنه عرضه جدید وزارت نفت است اما این وزارتخانه به بهانه عدم اخذ مصوبه جدید از شورای عالی هماهنگی اقتصادی کشور از این کار سر باز می‌زند. این در حالی است که به طور کلی از دید نمایندگان مجلس شورای اسلامی چنین مجوزی احتیاج نبوده اما حتی با درست در نظر گرفتن دیدگاه وزارت نفت، هفته گذشته این موضوع دوباره در شورای عالی مطرح شد و مورد توافق تمام حضار قرار گرفت اما تحرکی در وزارت نفت برای عرضه دوباره دیده نمی‌شود. از سوی دیگر بخش خصوصی به دلیل غیرمستمر بودن و عدم تداوم عرضه در حال دل سرد شدن از بورس نفتی است. به نظر می‌رسد وزارت نفت با این اقدامات به دنبال منصرف کردن بخش خصوصی از خرید نفت است و می‌خواهد دوباره خودش به صورت انحصاری این کار را بر عهده بگیرد.
به گزارش «وطن امروز» با شروع تحریم‌های نفتی ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و کاهش یک میلیون بشکه‌ای فروش نفت در هر روز، ایران برای جبران این میزان خرید اقدام به استفاده از توان بخش خصوصی و فروش نفت به خریداران عادی در قالب بورس و تصفیه ریالی و ارزی کرد. بورس نفت در راستای تنوع‌بخشی نحوه‌های فروش نفت شکل گرفت، پیش از این امور بین‌الملل شرکت ملی نفت به صورت انحصاری اقدام به فروش نفت‌خام به مقاصد سنتی و از پیش تعیین شده می‌کرد. فروش نفت‌خام توسط این شرکت در اکثر مواقع با حجم بالا (محموله‌های یک میلیون بشکه‌ای) و به صورت تصفیه ارزی و حساب‌سازی در بانک‌های بین‌المللی صورت می‌گرفت که شناسایی و ردگیری این اتفاق برای کشورهای تحریم‌کننده ایران بسیار ساده بود.
عرضه نفت در بورس نیازی به مصوبه نداشت!
برخلاف مسؤولان وزارت نفت، نمایندگان مجلس از همان ابتدا معتقد بودند برای عرضه مجدد نفت در بورس نیاز به مصوبه جدید شورای عالی هماهنگی اقتصادی نبود و وزارت نفت باید اقداماتی جدی در راستای تسریع اجرای این راهکار ضدتحریمی ایران انجام دهد. 40 روز پس از فروش یک میلیون بشکه نفت‌خام سبک ایران در بورس انرژی، خبری از عرضه جدید نفت در بورس نیست. الیاس حضرتی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در این باره گفت: راهکار فروش نفت در بورس، مسیر بسیار خوبی برای ورود بخش خصوصی، شرکت‌های داخلی و خارجی به بحث خرید نفت است که می‌تواند ادامه یابد. در این راستا عرضه مرحله دوم، نیاز به مصوبه جدیدی از سوی سران قوا ندارد و وزارت نفت می‌تواند خودش این کار را انجام دهد. نفت ما در بورس خریدارهای خودش را دارد و اگر وزارت نفت مقداری کار را جدی بگیرد این امر محقق می‌شود. زیرا در داخل وزارت نفت هم یکسری جریان‌ها با این روش فروش مخالفند. با این حال انتظار است وزارت نفت کار را جدی‌تر دنبال کند. همچنین اکبر رنجبرزاده، دبیر هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز گفت: تا زمانی که توقف یا نقض مصوبه پیشین سران قوا درباره عرضه نفت در بورس، توسط این شورا تصویب نشود، باید عرضه نفت در بورس ساری و جاری باشد و نمی‌شود گفت برای هر اقدامی مجددا نیاز به تصویب یک مصوبه جدید است. تدبیر روسای قوا باید بر این باشد که در مساله فروش نفت دچار وقفه نشویم و تحریم‌ها را بتوانیم به حاشیه برانیم.
تجربه خوب بورس انرژی در آبان‌ماه
بنا بر این گزارش بورس در آبان‌ماه در 2 نوبت میزبان نفت بود و شرکت ملی نفت توانست یک میلیون بشکه نفت‌خام را به فروش برساند. نخستین فروش در 6 آذرماه با قیمت پایه15/79 دلار انجام شد که خریداران در نهایت با قیمت 85/74 دلار خریداری کردند. دومین فروش هم 2 هفته بعد با قیمت پایه59/71 دلار عرضه شد که خریداران در این مرحله با قیمت تعدیلی محسوس97/64 دلار خریداری کردند.
جزئیات نخستین عرضه نفت در بورس
چگونه می‌توان از بورس نفت، نفت خرید؟
از ویژگی‌های قابل توجه بورس نفت غیرقابل تقلب و تضمینی بودن برگشت پول خریداران آن است. محمدصادق کریمی، کارشناس حوزه نفت و یکی از متخصصان مرکز بررسی‌های استراژیک ریاست‌جمهوری که در روند طراحی بورس نفت هم کمک شایانی داشته است درباره روند کار بورس نفت به «وطن امروز» توضیحاتی ارائه کرد که در ادامه می‌خوانیم: اولین مرحله این است که شرکت خریدار خصوصی باید 10 درصد از ارزش معامله را نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه بورس، سپرده‌گذاری کند. ارزش این 10 درصد هم بر پایه رقم پیشنهادی وزارت نفت است. قیمت ارز هم در این مرحله بر اساس سنا است. دومین مرحله شرکت خریدار اجازه پیدا می‌کند در بورس نفت از طریق کارگزار بورس حضور پیدا کند. قیمت پایه پیش‌تر توسط شرکت ملی نفت مشخص شده و حالا تصمیم با خریدار است که با آن قیمت بخرد یا نخرد. در این شرایط یا خریدار اعلام آمادگی می‌کند یا هیچ خریداری وجود نخواهد داشت که در صورت دوم فروشنده قیمت را بر اساس اختیاراتی که دارد کاهش می‌دهد و باز هم خریداران هستند که انتخاب می‌کنند نفت را بخرند یا نه. حالت دیگری هم وجود دارد که میزان عرضه کمتر از میزان تقاضا باشد که در این شرایط خریداران باید شرکت نفت را راضی کنند. توافق زمانی که حاصل شود، شرکت خریدار برنده آن محموله می‌شود. در این مرحله 10 روز زمان دارد تا یک کشتی جهت بارگیری به شرکت ملی نفت معرفی کند و این شرکت هم پس از ارزیابی اجازه بارگیری به آن را بدهد. سومین مرحله 48 ساعت قبل از بارگیری انجام می‌شود و در آن خریدار موظف است اولا 10 درصد مابقی ارزش محموله را به صورت ریالی بر پایه قیمت توافق شده پرداخت کند و ثانیا باید معادل 125 درصد از 80 درصد باقیمانده ارزش محموله را به صورت ریالی به صورت ضمانت بانکی در اختیار شرکت ملی نفت قرار دهد. در این مرحله کارمزدهای بورس هم باید تسویه شده باشد. چهارمین مرحله بارگیری محموله است که نفت شرکت خصوصی را بارگیری می‌کنند و باید به سمت مقاصد صادراتی ببرند. بارهای عظیم به صورت کشتی به کشتی و محموله‌های کوچک از خارک بارگیری می‌شوند. پنجمین مرحله یا آخرین مرحله تسویه 80 درصد مابقی پول وزارت نفت توسط خریدار به صورت ارزی است که باید ظرف 60 روز صورت گیرد و در صورتی که این موضوع محقق نشود وزارت نفت اجازه مصادره ضمانتنامه را دارد. کریمی با بیان اینکه چند شرکتی که تاکنون از بورس نفت خرید داشته‌اند برای بازگشت پول مشکلی نداشته‌اند، اظهار داشت: اگر خریداری در هر کدام از مراحل بخواهد از خرید خود منصرف شود بورس 5 درصد از مبلغ مرحله اول را می‌تواند به عنوان جریمه کسر کند.
وی در پاسخ به این سوال که سرانجام این نفت کجاست؛ آیا مقصد صادراتی دارد یا در ایران استفاده می‌شود؟ گفت: تمام نفت فروخته شده صادراتی است، البته در هر صورت فروختن نفت ایران در شرایط تحریمی سخت‌تر از فروش نفت عراق است و این زحمت را بخش خصوصی با تمام ریسکی که دارد پذیرفته است. این کارشناس حوزه نفت درباره طولانی شدن فواصل عرضه نفت در بورس گفت: اول اینکه واجب شدن مجوز سران قوا اشتباه بود و می‌شد خیلی راحت‌تر این موضوع حل شود. دوم اینکه باید روند این موضوع خیلی سریع‌تر صورت گیرد که متاسفانه این تحرک دیده نمی‌شود. در انتها لازم به ذکر است که کارشناسان معتقدند کلیدی‌ترین نکته برای موفقیت بورس نفتی تداوم منظم و استمرار عرضه نفت است. تعلل در عرضه نفت در بورس انرژی بخش خصوصی را دلسرد خواهد کرد.