سیدعلی هدایتی: ‌امروز 31 دسامبر، آخرین روز سال میلادی 2018 است. دولت و وزارت امور خارجه پیش از این گفته بودند در انتظار این روز هستند تا سازوکار مالی اروپا برای متقاعد شدن ایران برای ادامه حضور در برجام و تداوم تعطیلی برنامه هسته‌ای ایران، به صورت علنی و رسمی اعلام، تثبیت و اجرا شود.
به گزارش «وطن امروز»، فدریکا موگرینی، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی اخیرا اعلام کرد سازوکار مالی اروپا یا همان SPV تا آخر دسامبر و قبل از ژانویه 2019 اعلام و اجرایی می‌شود. این اظهارنظر موگرینی البته در حالی است که در ایران، انتظار وزیر امور خارجه با ناامیدی همراه شده است. بررسی مواضع محمدجواد ظریف طی هفته‌های اخیر نشان می‌دهد او تقریبا به محتوایSPV ‌امیدی ندارد. ظریف در چند اظهارنظر اخیر خود گفته منتظر سازوکار مالی اروپا نبوده و نیست. او البته اخیرا اظهارنظرهای عجیب‌تری هم مطرح کرده است. ظریف در گفت‌وگو با یک روزنامه داخلی در اظهارنظری عجیب گفت برجام اساسا ربطی به مسائل معیشتی مردم نداشت و برخی در دولت برای طی شدن فرآیند قانونی شدن توافق هسته‌ای، برجام را به معیشت مردم گره زدند.
حالا در روزهایی که در ایران افکار عمومی نیز ‌امیدی به توافق کوچک با اروپا یا همان ته‌مانده برجام ندارد، رسانه‌های دولتی در ایران، یعنی رسانه‌هایی که طی 5 سال گذشته همواره یار کمکی وزارت امور خارجه و ظریف بوده‌اند روایت عجیب و هولناکی از محتوا و جزئیات SPV مطرح می‌کنند. این رسانه‌ها در آستانه رسیدن موعد ارائه سازوکار مالی اروپا، می‌گویند ‌امیدی به اثرگذاری این بسته در وضعیت اقتصادی کشور نیست. آنها البته پا را فراتر گذاشته‌ و صراحتا اعلام می‌کنند SPV در واقع تبدیل بهH-SPV شده است. یعنی کارکرد آن بیشتر بشردوستانه است. بر اساس اظهارات و گزارشات منتشرشده توسط حامیان دولت، سازوکار مالی اروپا به‌گونه‌ای است که ایران در ازای فروش نفت به اروپایی‌ها، از آنها غذا و دارو دریافت می‌کند. این در حالی است که رسانه‌های منتقد سیاست خارجی دولت پیش از این در گزارش‌های متعددی توضیح داده‌اند که سازوکار مالی در حال پیاده کردن ایده نفت در برابر کالا (و نه نفت در برابر غذا) است. با این حال ‌اما رسانه‌های نزدیک به محمدجواد ظریف اکنون می‌گویند سازوکار مالی اروپا تا مدت‌ها یک ایده برای تهاتر نفت در برابر کالاهای بشردوستانه شامل غذا و دارو است. بر اساس گزارش این رسانه‌ها، ایران در قبال فروش نفت به اروپا، هیچ پولی دریافت نمی‌کند، بلکه ‌طلب ایران از اروپایی‌ها در یک حساب مشخص محاسبه شده و ایران به همان ‌اندازه می‌تواند از اروپایی‌ها کالا بخرد. در واقع شرکت‌های خریدار نفت ایران در اروپا هزینه خریدهای ایران از شرکت‌های دیگر اروپایی را پرداخت
می‌کنند. در ایران نیز سازوکار همین‌گونه است. شرکت‌های صادرکننده ایرانی به اروپا، پول خود را از شرکت‌های وارد‌کننده ایرانی دریافت می‌کنند! اگر آنگونه که این رسانه‌های حامی دولت می‌گویند باشد و سازوکار مالی اروپا دارای چنین مختصاتی باشد، به نظر می‌رسد یک تحقیر تمام‌عیار برای اقتصاد ملی ایران باشد. ضمن اینکه اگر این جزئیات ارائه‌شده توسط رسانه‌های دولتی درباره SPV واقعیت داشته باشد، به نظر می‌رسد وزیر امور خارجه باید از هم‌اکنون به فکر توجیهات جدیدی برای‌ پذیرش این وضعیت حقارت‌بار داده و ستانده باشد. در ادامه این گزارش، بخش‌هایی از روایت رسانه‌های بسیار نزدیک به محمدجواد ظریف درباره محتوایSPV را می‌خوانیم.
آیه یأس خواندند
خبرگزاری دولتی ایسنا که در ماجرای انتقادات به ظریف به خاطر تداوم رفتار جناحی وزیر امور خارجه، نقش اهرم رسانه‌ای ظریف برای تخریب رقبا را ایفا کرد، دیروز در گزارشی با عنوان «SPV چگونه کار می‌کند»؛ به صورت واضح نوشت که نباید‌ امیدی به این سازوکار داشت. در ابتدای گزارش این خبرگزاری‌ آمده است: «با آغاز به کار SPV نباید انتظار «معجزه» از این سازوکار داشته باشند، چراکه اساسا نه به لحاظ محتوا و نه لجستیکی اروپا توان این کار را ندارد و از سویی حاصل کار SPV به‌سرعت نشان داده نخواهد شد. با توجه به اطلاعات به دست‌ آمده از منابع نزدیک به مذاکرات فنی و سیاسی ایران و اروپا، عملیاتی شدن این سازوکار بسیار زمان‌بر، با محدودیت‌های بسیار و پیچیده و نیازمند آزمون و خطا در ماه‌های بعد از آغاز فعالیتش است. به عبارتی همان‌طور که برجام در چند مرحله اجرایی شد، پیش‌بینی می‌شود عملیاتی شدن این سازوکار نیز در چندین مرحله انجام شود». این خبرگزاری نزدیک به محمدجواد ظریف، در این بخش از گزارش خود صراحتا نوشته است که این اطلاعات را از منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا به‌دست آورده است.
نفت می‌فروشیم؛ پول نمی‌گیریم!
ادامه روایت این خبرگزاری دولتی درباره جزئیات SPV که گفته شده از نزدیکان مذاکرات ایران و اروپا گرفته شده، بسیار قابل تامل است. این خبرگزاری نوشته است: ایران در حالت واقع‌بینانه تنها می‌تواند نفت به اروپا بفروشد و در قبال آن پولی نمی‌گیرد، ضمن اینکه SPV به خریداران نفت ایران در اروپا هم تضمین نمی‌دهد که مشمول مجازات‌های‌ آمریکا نشوند». در این گزارش‌ آمده است: «بر اساس اطلاع منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا، SPV شرکتی مستقل از هر یک از نهادهای مالی و حکومتی اروپایی و ایرانی است که به طور خصوصی ثبت و ایجاد می‌شود. یک شعبه از این شرکت در اروپا و دیگری در ایران ثبت می‌شود و تمام اطلاعات تبادلات تجاری بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی در این 2 شرکت ثبت می‌شود. نکته حایز اهمیت این است که در این 2 شرکت در ایران و اروپا، هیچ پرداختی انجام نمی‌گیرد و پولی جابه‌جا نمی‌شود. در واقع یک شرکت اروپایی کالایی به ایران صادر می‌کند و یک شرکت اروپایی کالا وارد می‌کند یا شرکت ایرانی واردات و صادرات می‌کند. نحوه پرداخت پول این گونه است که در ایران، پول صادرکننده ایرانی را، وارد‌کننده ایرانی می‌پردازد و در اروپا پول صادر‌کننده اروپایی از وارد‌کننده اروپایی دریافت می‌شود و همه این تبادلات و نقل و انتقال اسناد و اطلاعات به طور پایاپای در چارچوب SPV انجام می‌شود. هر چند در ظاهر، این گونه به نظر می‌آید تمام اقدامات در SPV پایاپای انجام می‌شود ‌اما منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا معتقدند این روش و سازوکار «پول در برابر کالا» یا «کالا در برابر کالا» نیست، بلکه روشی جدید از تعامل و تبادل تجاری است که در عرصه روابط بین‌المللی اقتصادی و تجاری در حال شکل‌گیری است. بر اساس اعلام مقامات اروپایی یکی از مهم‌ترین اهداف SPV، باز کردن مسیر فعالیت شرکت‌های کوچک اروپایی با ایران است که دامنه فعالیت‌شان چندان در‌ آمریکا تعریف نمی‌شود و از تهدید و تحریم‌ آمریکا خارج هستند. با توجه به اینکه بیشترین صادرات ایران به اروپا از گذشته تاکنون در حوزه انرژی و نفت بوده است و در حال حاضر فقط 2 کشور ایتالیا و یونان با توجه به معافیت‌هایی که از سوی‌ آمریکا به 8 کشور داده شده همچنان خریدار نفت ایران هستند، به نظر نمی‌آید صادرات زیادی در این حوزه از سوی ایران در آینده به اروپا شاهد باشیم. به علاوه، به نظر نمی‌آید SPV این ‌امید را پیشاپیش به ایرانی‌ها و شرکت‌های خریدار نفت ایران بدهد که می‌توانند در این چارچوب به تعامل با اروپا و ایران بدون نگرانی از تحریم‌های‌ آمریکا بپردازند یا SPV این توان را داشته باشد که از تحریم‌های آینده‌ آمریکا خود را مصون نگه دارد».
نفت در برابر کالاهای بشردوستانه
خبرگزاری نزدیک به ظریف در ادامه این گزارش نوشته است که در مرحله اول، سازوکار مالی اروپا شامل کالاهای فروش نفت در قبال خرید کالاهای بشردوستانه شامل غذا و دارو است!
این خبرگزاری نوشته است: با توجه به چشم‌انداز ضعیف ایستادگی قاطع اروپا مقابل ‌ آمریکا و ‌امکانات و توانایی‌ ضعیف آنها در مقابله با فشارهای‌ آمریکا، می‌توان گفت SPV در مرحله نخست اجرا، صرفا برای تسهیل ‌امور ضروری، حیاتی و انسانی کاربرد پیدا خواهد کرد نه بازگرداندن روابط تجاری و اقتصادی به روند عادی آن‌گونه که بعد از اجرایی شدن برجام و قبل از خروج‌ آمریکا شاهد آن بودیم. گفتنی است، کالاهای «انسانی» با کالاهای «بشردوستانه» متفاوت است و آن دسته از کالاها از جمله مواد غذایی، دارو، تجهیزات پزشکی و بهداشتی که اساسا در هیچ دوره‌ای تحریم نبوده‌اند را شامل می‌شود. آنچه در مرحله دوم بازگشت تحریم‌های ‌ آمریکا اتفاق افتاد و مقامات‌ آمریکایی منکر آن شدند این‌ مساله بود که «کالاهای انسانی تحریم نشده‌اند» شاید این صحبت آنها درست باشد ‌اما نکته این است که‌ آمریکا بر سر صادرات و واردات این کالاها، نقل و انتقال مالی و بیمه آنها موانع زیادی ایجاد کرده است که در عمل این بخش با مشکل مواجه شد، بنابراین در گام نخست SPV مشکلات بر سر راه صادرات و واردات این کالاها را رفع خواهد کرد و بعد از آن کالاهای تحریمی مورد هدف قرار می‌گیرد.
H- SPV دیگر سازوکار ضدتحریمی نیست
موضوع تقلیل کانال مالی ویژه اروپا (SPV) به مبادله نفت در برابر کالا یا غذا و دارو از جمله موضوعاتی است که پیش از نیز از سوی برخی کارشناسان مطرح و نسبت به آن هشدار داده شده بود. چنانکه غلامرضا نظربلند، دیپلمات باسابقه و اقتصاددان چهارشنبه هفته گذشته طی گفت‌وگویی با روزنامه حامی دولت [اعتماد] در این باره گفته بود: اروپایی‌ها می‌گویند قصد دارند SPV را مستقل از نظام مالی بین‌المللی که متکی به دلار است، تعریف ‌کنند. این یک نوع تهاتر مدرن است. به این معنا که معامله مثلا یک شرکت ایتالیایی که کالایی مثل نفت از ایران خریداری می‌کند و معامله یک شرکت آلمانی که کالایی به ایران می‌فروشد با هم تهاتر می‌شود. حال ممکن است بپرسید اگر قیمت کالاهای مبادله شده یکی نباشد چه می‌شود که باید بگویم اتفاقا همین هم بخش دیگری از شأن نزول SPV است. به این معنا که در اینجا SPV نقش «واحد حساب» (unit of account) را بازی می‌کند به طوری که اگر ایران طلبکار/ بدهکار شد به همان میزان، اعتبار حسابش افزایش/کاهش می‌‌‌‌یابد. در اینجا گو آنکه طرفین پول نقد رد و بدل نمی‌‌کنند اما وجود «واحد حساب» به ‌منظور پایاپا کردن و تسویه‌حساب‌ها ضروری است که یورو این وظیفه اساسی را انجام می‌دهد. وی در همین راستا افزود:SPV مورد نظر اروپا همین حالا هم که حرفش است، در حدی نیست که بتواند تحریم‌های آمریکا را کلا پوشش بدهد. حال اگر محدود و مقید به اقلام دارویی و غذایی هم بشود، اروپایی‌ها دیگر کار خاصی نمی‌کنند. همین هفته پیش خبر آمد که سوییسی‌ها چنین برنامه‌ای را دارند و حتی موافقت آمریکایی‌ها را هم گرفته‌اند، یعنی یک فاز از اتحادیه اروپایی هم جلو‌ترند. این دیپلمات باسابقه همچنین در پاسخ به این سوال که نگاه شما به H-SPV چیست؟ تصریح کرد:  اصولا کار SPV «دور زدن» است. مثلا شرکت‌های مادر هر‌گاه به هر دلیلی نتوانند اقداماتی را صورت بدهند سعی می‌کنند با ایجاد چنین ابزاری از موانع موجود عبور کنند و اقدام مورد نظر را انجام دهند. جامعه اروپایی هم با الهام از همین ایده درصدد برآمده نوعی SPV طراحی و راه‌اندازی کند که نقش کانال تبادلات تجاری و مراودات مالی را ایفا کند و بدین گونه اختلالات به وجود آمده بر اثر تحریم‌های آمریکا در راه تجارت کشورهای تحت پوشش خود با ایران را رفع کند. حال اگر برای این مکانیسم ماهیتا راهگشای حداقلی ایجاد شود، مثل محدود و مقید شدن آن به اقلام به اصطلاح بشردوستانه (H برای Health است)، دیگر کانال ویژه مالی سازوکاری ضدتحریمی نخواهد بود، چرا که به این ترتیب، کارکرد خود را از دست خواهد داد. اقلام «بشردوستانه» که نیاز به دور زدن ندارند. به گمانم طرح H-SPV توسط سوییسی‌ها هوشمندانه است و خط آن را ترامپ داده است. سوییسی‌ها با طرح ایده مزبور، اسب تروای آمریکا می‌شوند به طوری که با دور کردن SPV از ماهیت و کارکرد اصلی‌اش، جامعه اروپایی را منفعل می‌کنند. به علاوه، آنها با این کنشگری موذیانه مشکل حقوق بشری تحریم‌ها را هم رفع می‌کنند و در نهایت کنترل نقل و انتقالات مالی را هم در اختیار آمریکا قرار می‌دهند.