محسن شهمیرزادی: جشنواره «جام‌جم» امسال در شرایطی پنجمین دوره خود را آغاز کرد که استفاده از ظرفیت برنامه‌های تلویزیونی برای نمایش عملکرد یک ساله تلویزیون به واسطه برگزاری این جشنواره اتفاقی مبارک به شمار می‌رفت اما حجم بالای تبلیغات تلویزیون پیرامون این جشنواره در برخی موارد آن را از کارکرد اصلی خود منحرف کرد به گونه‌ای که تقریبا تمام شبکه‌ها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مدام در حال معرفی و کسب رای برای جشنواره جام‌جم بودند و این موضوع تا حدودی دلیل اصلی برگزاری این جشنواره را که بررسی نقاط قوت و ضعف عملکرد صداوسیما در یک سال گذشته به واسطه رای و نظر مردم بود، تحت‌الشعاع قرار داد. با این همه آنچه این جشنواره را بیش از همه درگیر حاشیه کرد، ایجاد یک اختلال در سیستم رای‌گیری آن بود که در ادامه با سیاسی‌کاری برخی رسانه‌های مخالف تلویزیون، رسانه ملی را با حاشیه‌هایی تازه روبه‌رو کرد.
ماجرای پیامک‌های مشکوک و توقف رأی‌گیری
ماجرای پیامک مسابقه برنده‌باش از جایی شروع شد که پیامکی برای مخاطبان این برنامه مبنی بر رای آنها به «برنده ‌باش» در جشنواره جام‌جم آمد، در حالی که عمده این افراد هیچ رایی به این برنامه در جشنواره جام‌جم نداده بودند و صرفا در اپلیکیشن این مسابقه پیش از این ثبت‌نام کرده بودند. در پی این اتفاق، شائبه‌ها درباره صداقت آرای این جشنواره بالا گرفت. هرکدام از رسانه‌ها در این باره تحلیلی ارائه کردند؛ عده‌ای احتمال هک سرور نظرسنجی جام‌جم را توسط مخالفان برنامه برنده‌باش یا برخی جریان‌های رسانه‌ای مطرح کردند، چرا که دیر یا زود پیامک‌های رای ناخواسته به این برنامه به مخاطبان‌شان می‌رسید و موضوع نیز رسانه‌ای می‌شد و عده‌ای دیگر تلاش تلویزیون برای مقابله با برنامه 90 را مطرح کردند. گمانه‌ها زیاد بود، تا آنکه وزیر ارتباطات خبر از یک میلیون رای غیرواقعی از ساعت یک تا 4 بامداد شنبه 11 اسفند داد. او در توئیتی آورد: «تصاویر زیر، گویای بخشی از اتفاقاتی است که در نظرسنجی انتخاب محبوب‌ترین برنامه سال صداوسیما رخ داده است. گزارش بررسی تکمیلی در حال نهایی شدن است. نتایج برای رسیدگی به صداوسیما و پلیس فتا ارسال خواهد شد». پس از این اتفاق، روابط عمومی سیما اقدام به انتشار بیانیه‌ای در این باره کرد و با اعلام اینکه رای‌گیری متوقف و آرای مشکوک حذف شده‌ است، بیان داشت: «رای‌گیری بخش مردمی جشنواره تلویزیونی جام‌جم که از ۲۳ بهمن شروع شد تا پنجشنبه ۹ اسفند بیش از ۴۰ میلیون رأی در سامانه USSD و روبیکا به خود اختصاص داد اما ایجاد اختلال در این سامانه حاشیه‌ساز شد». در ادامه این بیانیه آمده است: «به دنبال ایجاد اختلال در سامانه و پس از بررسی‌های فنی و رایانه‌ای گسترده، آرای مردمی تا ساعت ۲۴ پنجشنبه لحاظ شد اما روند رأی‌گیری مردمی تا زمان برطرف شدن مشکل، متوقف شد. لازم به ذکر است اصالت آرای رسیده در بازه زمانی بروز اختلال، در حال بررسی است. روند رأی‌دهی نیز مطابق روال گذشته از دوشنبه [امروز] مجدداً آغاز و تا پیش از اختتامیه ادامه خواهد داشت». همچنین مسعود احمدی‌افزادی، دبیر جشنواره جام جم روز گذشته  از تشکیل جلسه کمیته فنی دبیرخانه جشنواره در راستای صیانت از آرای مردمی از بامداد جمعه خبر داد و تاکید کرد: «بر اساس تحقیقات انجام شده، مشخص شد یکی از شرکت‌های مجوزدار‌ «آی‌سی‌تی» (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) در جذب و شمارش آرای مردمی در 24 ساعت منتهی به روز شنبه هفته جاری سهل‌انگاری کرده و مرتکب تخلف شده است. در حال حاضر کمیته بررسی فنی و مرکز صیانت و حفاظت سازمان صداوسیما با همکاری پلیس فتا در حال پیگیری قانونی این موضوع برای برخورد با عامل یا عاملان تخلف در شرکت یادشده هستند. همچنین گزارش تخلف این شرکت به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ارائه شده است».
سیاسی‌بازی در یک اتفاق فرهنگی
این اختلال در دیتابیس، برای بسیاری از رسانه‌ها بهانه خوبی جهت از سرگیری بازی‌های سیاسی آنها شد، به گونه‌ای که عمده روزنامه‌های زنجیره‌ای تنها دلیل این اتفاق را حربه تلویزیون برای زمین زدن برنامه 90 و عادل فردوسی‌پور عنوان کردند. در حالی که هیچ دلیل منطقی برای این اتفاق وجود ندارد، چرا که بدیهی‌ترین پیامد این اختلال در رای‌گیری، موج رسانه‌ای است که هم اکنون علیه صداوسیما شکل گرفته و از اعتبار رسانه ملی کاسته است. با این وجود روزنامه همشهری متعلق به شهرداری، تیتر «برنده‌باش» را در مقابل «باید ببازی» با عکس‌های گلزار و فردوسی‌پور در صفحه اول خود قرار داد. خبرگزاری دولتی ایسنا هم در یک نظرسنجی، برنامه برنده‌باش را در برابر 90 قرار داد و از مخاطبان خود خواست به آنها رای دهند. سوءاستفاده سیاسی از این اختلال که همچنان منشأ آن مشخص نشده است، تداوم پیدا کرد و به صفحه سلبریتی‌ها نیز رسید. برخی از آنها نیز با ارائه دوگانه گلزار- فردوسی‌پور تلاش داشتند این اتفاق را تصمیم صداوسیما برای تغییر آرا عنوان کنند. همچنین محسن تنابنده با اعتراض به اینکه چرا «پایتخت» هم‌رای با مجموعه «بانوی عمارت» است، صداوسیما را متهم به دستکاری در آرا کرد.
جشنواره از نگاه تلویزیون
اگرچه هنوز سرنوشت اختلال در رای‌گیری جشنواره جام جم به سرانجام نرسیده است اما مهم‌تر از این اختلال، مساله خود جشنواره جام‌جم است؛ جشنواره‌ای که احتمالا دلایل و استدلال‌های مختلفی برای برگزاری آن در طول این چند سال وجود دارد. از جمله این دلایل می‌توان به ارزشیابی و ذائقه‌سنجی مخاطبان در مواجهه با برنامه‌های تلویزیونی اشاره کرد. بدین وسیله احتمالا مشخص خواهد شد مخاطبان رسانه ملی چه برنامه‌هایی را بیشتر از سایرین مورد توجه قرار می‌دهند. همچنین این جشنواره می‌تواند ویترینی برای تلویزیون به عنوان کارنامه یک ساله رسانه ملی محسوب شود.
جشنواره‌ای که قابل دفاع نیست!
با توجه به آنچه گفته شد، نمی‌توان برگزاری جشنواره‌ای همچون جشنواره جام‌جم را تصمیمی چندان مبارک برای رسانه ملی دانست. فارغ از تبلیغات آزاردهنده جشنواره جام‌جم در طول پخش برنامه‌های مختلف در شبکه‌های گوناگون سیما، این جشنواره به چالشی دامن می‌زند که تلویزیون خود داعیه‌دار مبارزه با آن است؛ سلبریتی‌پروری! که در ادامه به سلبریتی‌سالاری منجر می‌شود؛ معضلی که تلویزیون‌ سال‌هاست با آن درگیر است و به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین پیامدهای برگزاری چنین جشنواره‌ای تشدید این مساله است. علاوه بر این هر چند مدیران رسانه ملی در این موضوع تقصیری نداشتند اما ابهامات در رای‌گیری و چالش به وجود آمده، ضربه بزرگی به اعتبار رسانه ملی‌زده است. ضربه‌‎ای که نه تنها از اعتماد مخاطبان تلویزیون خواهد کاست که بهانه کافی به جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای ضد رسانه ملی می‌دهد. این ابهام، تنها در پی شائبه در یک میلیون رای شکل نگرفته، بلکه وجود اختلالاتی همچون قابلیت چند بار ثبت رای برای یک فرد یا برنامه نیز به اعتبار این جشنواره لطمه می‌زند. در این میان کنار کشیدن برنامه‌ای چون «دورهمی» از این جشنواره هم اتفاقی عجیب و غیرحرفه‌ای است که در نهایت به جایگاه مدیریت رسانه ملی لطمه وارد می‌کند، چرا که با توجه به اینکه همه تولیدات رسانه ملی در مالکیت این نهاد قرار دارد و جشنواره نیز برای تلویزیون است، اساسا یک برنامه تلویزیونی بدون اجازه رسانه ملی قدرت و اختیار انصراف از حضور در این رویداد را ندارد. در هر صورت آن چیزی که بیش از اختلال‌ها و ابهام‌ها مورد سوال است، کارکرد این جشنواره بوده که تلویزیون از طریق آن به دنبال چه نتیجه‌ای خواهد بود. جشنواره جام‌جم به شکل و شمایل کنونی کارکردهای متناقض و بعضا متضادی با خود به همراه دارد که آن را به نتیجه مطلوب نخواهد رساند. مثال‌هایی از دل برنامه‌های تلویزیون، از جمله انتخاب چهره مردمی توسط برنامه فرمول یک، می‌تواند به عنوان الگویی مطلوب جهت برگزاری جشنواره‌های تلویزیونی باشد.