مجازی شدن رسانههای کاغذی
فرض کوتاه آمدن رسانههای کاغذی مقابل تحولات فضای مجازی و تغییر دادن فرم انتشار آنان به سمت شکل و شمایلی مجازی از عمدهترین فرضیاتی بوده است که همواره پیرامون آینده مطبوعات از آن صحبت شده است. ابتکار عملهایی همچون پولی کردن نسخه الکترونیکی مطبوعات و شکل گرفتن اپلیکیشنهایی برای مطالعه مجازی جراید (عمدتا مجلات) باعث شده خیلیها آینده مطبوعات را آیندهای درون فضای مجازی و نه با شکل و شمایل کلاسیک و کاغذی آن تصور کنند. با این حال و بهرغم تغییرات ساختاری و ذاتی فراوانی که مجازی شدن مطبوعات به ارمغان خواهد آورد، نخستین مساله مهم در این باب آن خواهد بود که مطبوعات مجازی به علت عدم توانمندی در کسب درآمد مستقل از فروش و تبلیغات، جای چندانی در رقابت با کانالها و مجاری غیررسمی پیدا نخواهند کرد. نخستین عارضه این مساله را میتوان در ادامه یافتن مسیر تعدیل نیروهای فعال در عرصه مطبوعات تصور کرد که منجر به کاهش بیش از پیش تعداد فعالان در این عرصه و بازدهی نهایی آن خواهد شد.
کتب الکترونیکی و صوتی
به موازات پر و بال گرفتن پدیده نوظهور «مطبوعات مجازی» و البته با سابقهای بیشتر، سالهاست که مساله کتب الکترونیکی و صوتی نیز از سوی برخی سایتهای جهانی و داخلی پیگیری میشود. هرچند که موفقیتهایی نیز در این عرصه شکل گرفته است اما دور شدن از اصالت و شکل اولیه کتاب و کتابخوانی باعث شده کماکان و بهرغم تلاشهای متعدد، این پروژه نتواند به شکلی در خور جای رقیب قدیمی خود را پر کند. در ایران نیز محبوب شدن تعدادی از اپلیکیشنهای اختصاصی برای خرید نسخه الکترونیکی کتب و مجلات (طاقچه، فیدیبو و...) و خرید کتابهای صوتی (نوار، آوانو و...) باعث شده خیلیها این عرصه را جانشین کتاب و کتابخوانی در سایه گران شدن کاغذ و کتب بدانند. این فرم از کتابخوانی هرچند که موفق شده با حذف مواد اولیه انتشار کتاب و واسطههای متعدد آن، تعدادی از کتب را با قیمتی نازلتر در اختیار متقاضیان قرار دهد اما هنوز در باب موفقیت آینده آن نمیتوان با جدیت سخنی به زبان آورد. قرار داشتن در میانه ظرفیتهای بالقوه و عدم پیشینه باعث شده بازار کتاب در سایه فروش الکترونیکی آن هنوز مسالهای مورد تردید باشد.
غیررسمی شدن حوزه اطلاعرسانی
کمرنگ شدن حوزه نفوذ تاثیرگذاری جراید رسمی و کاغذی در مقابل کانالهای مجازی و صفحات فعال در شبکههای اجتماعی در پروسهای تدریجی باعث شده فرآیند خبر و اطلاعرسانی بیش از هر زمان دیگری ماهیتی غیررسمی پیدا کند. هرچند که غیررسمی شدن حوزه اطلاعرسانی در سالهای اخیر باعث شده بخش قابل توجهی از سوژههای بدیع به لطف انتشار حداکثری در شبکههای اجتماعی تبدیل به موضوع روز و مسائل اصلی شود. با غیررسمی شدن هر روزه و بیش از پیش حوزه اطلاعرسانی که کمرنگ شدن مطبوعات نیز در آن اثری جدی داشته است، بازار ترویج شایعات در سایه پاسخگو نبودن و عمدتا عدم اطلاع از نسخه اولیه انتشار یک خبر، عدم توانایی در پاسخگویی مناسب قربانیان شایعات و... شکل میگیرد. از مهمترین اثرات این پدیده میتوان به این نکته مهم اشاره داشت که در سایه کاهش اثرگذاری مطبوعات (بهعنوان مجاری رسمی اطلاعرسانی) ارزش خبری بخش قابل توجهی از اخبار با مشکل صحت و سقم مواجه شده است. غیررسمی شدن حوزه اطلاعرسانی در بلندمدت فضای جامعه را به سمت «عدم پاسخگویی» در قبال ادعای طرح شده خواهد برد.
تغییر مرجع مطالعاتی جامعه
واقعیت غیرقابل انکار در زمینه آینده احتمالی کتب و جراید آن است که به هر دلیل گریزناپذیری و در صورت موفقیت یا عدم موفقیت نسخههای الکترونیکی برای محافظت از این دو مرجع قدیمی اطلاعات و معرفتی مردم، آنچه در سایه تضعیف و از میدان خارج شدنشان رخ خواهد داد آن است که جامعه با تغییر یکبارهای در زمینه مهمترین مرجع مطالعاتی خود برای کسب دادههای اولیه (چه در حوزه خبر و چه در حوزه معرفت) مواجه خواهد شد. برای مثال قدرت یافتن بسترهای بصری اطلاعرسانی هرچند زمینه دریافت اطلاعات جدید را هموار میکند اما عمده مخاطبان را با دور کردن از منبع مطالعاتی اولیه به سمت آن خواهد برد که کمتر اعتنایی به منابع اولیه مبتنی بر گزارههای منطقی (مکتوب) داشته باشد. کاهش میزان مطالعه و تغییر یافتن مرجع مطالعاتی جامعه جدا از میدان دادن به بازار حواشی و شایعات، مطالعه را نیز تبدیل به امری فرعی در جهت کسب اطلاعات خواهد کرد که اثرات وضعی آن در بلندمدت باعث سطحینگری عمومی در جریان شناوری میان اطلاعات فراوان منتشر شده و عدم رسیدن به پیشفرضهای اولیه جهت ارزشگذاری کنشها و واکنشهای اجتماعی خواهد شد.