محسن شهمیرزادی: برای «سعاد مخنت»، روزنامه‌نگاری یکی از جدی‌ترین کارهای دنیاست؛ از همان لحظه‌ای که علاقه‌اش به تمام گزینه‌های «در آینده می‌خواهید چه‌کاره شوید» به‌کنار می‌رود و پس از مواجهه با گزارش «واترگیت»1 تصمیم می‌گیرد مسیر سخت خبرنگار شدن را انتخاب کند: «در آن سن و سال من هم مثل همه بچه‌های دیگر فکر می‌کردم که دوست دارم در آینده چه‌کاره شوم. فکر کردم بازیگر یا سیاستمدار شوم اما متوجه شدم کار و زندگی همه مردان رئیس‌جمهور با عنایت ژورنالیسم از این رو به آن رو می‌شود. هیجان‌زده بودم از اینکه این دو گزارشگر، باب وودوارد و کارل برنشتاین تلاش کردند تا حقیقت را کشف کنند و چقدر نتیجه کارشان بر زندگی مردم اثرگذار بود».
اما مسیر خبرنگار شدن برای مخنت بیش از همه دوستان و اطرافیانش دشوار است. او یک دختر عرب‌زاده مسلمانی است که در کشور نژادپرستی چون آلمان زندگی می‌کند. از همان ابتدا مواجهه دولت‌های اروپایی با مسلمانان و مهاجران سؤالات و چالش‌های بسیاری را برای او به وجود می‌آورد. اگرچه مخنت هم‌اکنون خبرنگار واشنگتن‌پست آمریکا به‌حساب می‌آید اما مسیر زندگی خبرنگاری وی و چالش‌هایی که برایش پدید آمده او را به ژانر خاصی از روزنامه‌نگاری هدایت می‌کند. تازه‌ترین کتاب مخنت یعنی «به من گفتند تنها بیا» یک اثر اتوبیوگرافی یا همان خودزندگینامه‌نویسی به‌حساب می‌آید اما در واقع روایتی از پشت پرده گروه‌های تروریستی و ریشه‌یابی آنها را به مخاطب ارائه می‌دهد چراکه او همزمان با رشد گروه‌های تروریستی بزرگ می‌شود و از همین رو مخاطب هم با اثری داستانی از زندگی یک خبرنگار تحقیقی روبه‌رو است و هم با کتابی جامع درباره دلایل گسترش گروه‌های تروریستی و تکفیری.
سعاد مخنت از یک پدر سنی و مادری شیعی در آلمان زاده شده است که مشی خود را صریحاً مسلمانی سکولار معرفی می‌کند و از همین رو دریچه قضاوت‌های او از همین مسیر است. نه تعصبی به اهل سنت نشان می‌دهد، نه علقه بیشتری به شیعیان دارد. مخنت در روایت‌های خود قرائتی خنثی از شیعه و سنی ارائه می‌دهد و بیش از آنکه مساله‌اش مذهب باشد، سیاست است. تحول اندیشه‌ای مخنت پس از مواجهه با اتفاقات، او را وادار می‌کند در بسیاری از تصوراتش تغییر ایجاد کند. نگاه او به آمریکا، رسانه‌های سراسری، تحولات خاورمیانه، 11سپتامبر، شیعیان انقلابی و... پس از تجربه‌های روزنامه‌نگاری‌اش متفاوت می‌شود و مخاطب همزمان با نویسنده، بینشی جدید نسبت به آنها به دست می‌آورد. اگرچه قطعاً می‌توان به بسیاری از تحلیل‌های سیاسی مخنت ایرادهایی وارد کرد، اما تکاپوهای او برای کشف حقیقت، به‌گونه‌ای است که مخاطب را با طیف‌های گوناگون عقیدتی و سیاسی همراه می‌کند و شاید از همین رو است که «به من گفتند تنها بیا» جزو پرفروش‌ترین‌های واشنگتن‌پست به‌حساب می‌آید.
اهمیت به «ژورنالیسم تحقیقی» برجسته‌ترین مقوله‌ای است که می‌توان به خاطر آن کتابستان معرفت را بابت ترجمه و نشر این اثر ستود. در حالی‌که هنوز عده‌ای در تحلیل‌های صفر و صدی گمان می‌کنند داعش قارچی است که ناگهان و پس از رعد و برقی یک‌شبه قد علم کرده یا در سویی دیگر عده‌ای تماماً آن را متعلق به سازمان‌های امنیتی و حکومت‌های اروپایی-آمریکایی می‌دانند، مخنت به‌عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی تلاش داشته است با دوری از پیش‌فرض‌ها و روایت‌های اروپایی-آمریکایی از این پدیده، خود سراغ کشف حقیقت رشد گروه‌های تکفیری برود. بخش عظیمی از این حقیقت در منظر مخنت معطوف به رفتار کشورهای جهان اول در قبال مسلمانان و ظلمی است که در عین شعار آزادی و برابری به آنها روا داشته‌اند. درواقع گروه‌های تکفیری معلول رفتار اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در قبال مسلمانان به شمار می‌آیند. اما این کتاب از آنجایی برای مخاطب ایرانی اهمیت پیدا می‌کند که روایت‌های کلی‌گویانه و ادبیاتی تهییجی و احساسی در تحلیل رویدادهای سیاسی، شیوه اندیشیدن سیاسی مردم را دچار چالش‌های فراوانی کرده است. بسیاری معتقدند رسانه‌های فارسی‌زبان به بازتولید ادبیات احساسی در برابر رویدادهای بین‌المللی و سیاسی می‌پردازند. درحالی‌که نگاه غیرمستدل و تهییجی در تحلیل‌های سیاسی در بسیاری از برهه‌های مهم ازجمله انتخابات یا اقدامات مهم بین‌المللی به صورت عکس عمل می‌کند و انتخاب‌های منطقی و بر اساس استدلال و اندیشه را به اقلیت می‌کشاند. علاوه بر این مخاطبی که به ادبیات کلی و احساسی خو گرفته باشد در قبال داده‌های جزئی و استدلال‌های منطقی- ولو به صورت مغلطه - آسیب‌پذیر خواهد شد و بخش مهمی از آسیب‌پذیری مخاطب ایرانی در قبال شبکه‌های فارسی‌زبان بیگانه به همین امر ارجاع پیدا می‌کند. رونق ژورنالیسم تحقیقی چه در ادبیات مکتوب و چه در رسانه‌های غیرمکتوب اعم از تلویزیون، رادیو و... موجب می‌شود مخاطب ارتباط ویژه‌ای با واقعیت برقرار کند و درگیر سوال‌های مبتدیانه و بدیهی چون «خودمان گرسنه داریم، چرا به سوریه و لبنان کمک می‌کنید؟» نباشد. خوانش «به من گفتند تنها بیا» می‌تواند قرائت بدیعی از ریشه‌های شکل‌گیری گروه‌های تکفیری ارائه دهد و در عین حال اهمیت ژورنالیسم تحقیقی و روزنامه‌نگاران اندیشه‌محور و جویای حقیقت را به رخ می‌کشد. این کتاب به همت انتشارات کتابستان معرفت در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شد.
پی‌نوشت:
1- در ماجرای واترگیت گزارش 2 روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست منجر به استعفای ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا شد.