محسن شهمیرزادی: چند سالی می‌شود ماجرای شعرخوانی پیش از نماز عید فطر تبدیل به یکی از حواشی مهم‌تر از متن این روز مبارک شده است؛ ماجرایی که امسال نیز تداوم داشت و البته تغییر یافتن مداح مراسم بر حواشی آن افزود؛ حواشی‌ای که به نظر حضور محمود کریمی و قرائت شعر وی را نیز تحت تاثیر قرار داد. در حالی که مضمون شعری که این مداح اهل بیت از تریبون مصلای تهران خواند با اشعاری که در سال‌های گذشته قرائت شد دارای اشتراکات بسیاری بود، با این وجود عدم پخش تمام آیین شعرخوانی مراسم از تلویزیون و انتشار بخشی از آن موجب شد بازخوردهای کمتری نسبت به اشعار پیشین خوانده شده شکل بگیرد؛ اشعاری که علاوه بر شکل و ساختار صحیح، در محتوا نیز غنی بود و از همین رو مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گرفت. در ادامه نگاهی خواهیم داشت به شعر خوانده شده پیش از نماز عید فطر امسال به همراه انتشار نسخه کامل شعر که برای نخستین‌بار در «وطن‌‌امروز» منتشر خواهد شد.
اشعاری که محمود کریمی در لحظات پیش از آغاز نماز عید فطر قرائت کرد به جهت موضع صریح و انقلابی و در عین حال ادبیات وحدت‌بخش مقتضی این ایام، مورد توجه بسیاری از حاضران در محل اقامه نماز عیدفطر قرار گرفت؛ شعری که از جهت اسلوب شاعرانه و مفاهیم دربرگیرنده با مخاطبان خود تناسب داشت. در نماز عید فطر طیف‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حضور پیدا می‌کنند و از همین رو ادبیات شعر باید با زبانی عامه‌فهم و عامه‌پسند روایت شود. سادگی بیان و صراحت لهجه در این شعر موجب شد طیف‌های مختلف مردم با آن ارتباط برقرار کنند. این سادگی بیان البته از انسجام شعر و قوت ادبی آن نکاسته بود و از این رو می‌توان «از این صفوف اول» را شعری تحسین‌آمیز دانست. از سوی دیگر مضامین متعددی در این شعر مطرح شده؛ تقریبا هر بیت و حتی هر مصرع به مساله‌ای مجزا می‌پردازد و گستره‌ای وسیع از مواضع فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. مضامین اجتماعی تقریبا 35 درصد شعر را در بر می‌گیرد و 65 درصد باقیمانده به مسائل فرهنگی، اقتصادی و سیاسی می‌پردازد. بنابراین شعر خوانده شده در نماز عید فطر امسال را می‌توان بیشتر دغدغه‌مند مسائل اجتماعی جامعه دانست که حول محور «وحدت و تعاون اجتماعی» سروده شده است. بیت‌های متعددی از این شعر به مساله لزوم وحدت جامعه در برهه کنونی اختصاص پیدا کرده است:«یک بام و دو هوا نه، فریاد بی‌صدا نه/ از یکدگر جدا نه، بر بی‌بها، بها، نه» یا «با خویش مهربانی، با غیر، خصم جانی/ بی‌اعتنا به درد زخم زبان شنیدن».
توجه به ظرفیت‌های داخلی دیگر موضوعی است که در این شعر به آن پرداخته شده؛ پرداختی که با انتقاد از رویکرد دولت در این مساله همراه است: «امضا با صلابت، تدبیر با درایت/ چشم امید و دل از، بیگانه‌ها بریدن» یا «عز سپاه و ارتش، با دشمنان نه سازش/ از دیگران نه خواهش، غیر از خدا ندیدن».
مساله عدالت اجتماعی و لزوم برخورد قاطع با مفسدان نیز از جمله مسائل مهمی است که در این شعر بدان پرداخته شده؛ مساله‌ای که مخاطب اصلی آن رئیس دستگاه قضاست؛ «با دزد سخت چون سنگ، با رشوه همچو آتش/ سختی درد و فقر مستضعفان چشیدن» یا «قانون بر عدالت، عدل بدون رأفت/ رأفت به حال ملت، در فتنه‌ها بصیرت».
در حوزه مسائل اجتماعی، تعاون و پویایی که از آن به عنوان روحیه جهادی یاد می‌شود، دیگر مساله مهم و برجسته در این شعر به نظر می‌رسد که خطاب آن توأمان به مردم و مسؤولان است: «روحیه جهادی، تقسیم عشق و شادی/ تکریم اهل کار و، تکریم روستایی» یا «امکان رشد بهتر، بر شاخه جوان‌تر/ سود تمام مردم، از نوبرانه چیدن».
علاوه بر مسائل اجتماعی، موضوعات سیاسی و مسائل مبتلا به جامعه در این حوزه بخش مهم دیگری از شعر را تشکیل می‌دهد؛ موضوعاتی که بیشتر از هر چیز به اهمیت تبعیت از ولایت و لزوم خودباوری و دوری از دشمن تکیه دارد؛ «همچون امام امت، مستحکم و مقاوم/ حامی هر چه مظلوم، کابوس هر چه ظالم/ راه نفوذ بستن، بر روی هر مهاجم/ جایی که هست لازم، در خاک و خون تپیدن/ با این وجود آنگاه، در لحظه بزنگاه/ وقتی در اقتداریم، ما شرط می‌گذاریم». همچنین بازتعریفی از عبارات «اصلاح‌طلب» و «اصولگرا» دیگر مضمونی بود که در این شعر مطرح می‌شود؛ مضمونی که به انتقاد از رویکرد برخی جناح‌های سیاسی و ارائه راه‌حلی موجز می‌پردازد: «اصل اصول یعنی، تغییر انقلابی/ چون انقلاب یعنی، هی نو به نو رسیدن» یا «اصلاح یعنی هر فصل، یعنی هرس نمودن/ یعنی خلاصی اصل، از شاخه‌های بی‌بَر».
در حوزه‌های فرهنگی نیز به اهمیت پیوند حوزه و دانشگاه، مساله تربیت خانواده، روحیه خودباوری و شهادت، جایگاه زن در جامعه و... اشاره می‌شود؛ «دانشگهی و حوزه، با هم میان میدان/ اصل کرامت زن، مردانه ایستادن» یا «روح امید و عزت، ایثار و عزم و همت/ وارسته چون شهیدان، شایسته برگزیدن».
در مجموع به نظر می‌رسد شعر 25 بیتی که محمود کریمی پیش از نماز عید فطر امسال قرائت کرد، گستره وسیعی از مضامین مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را به کار گرفته است. این مضامین در عین رویکردی غیرمحافظه‌کارانه و انقلابی، دارای ادبیاتی لطیف اما صریح است. می‌توان اذعان داشت این مواجهه علاوه بر آنکه موجب ایجاد دوقطبی‌های کاذب اجتماعی نشد، بلکه توانست در عمده موضوعات انتقاداتی با ادبیات شعر ورود و مضامین اجتماعی را به عنوان یکی از چالش‌های مهم جامعه در کنار سایر موضوعات مطرح کند.
در یک صفیم تا آن روز ظهور اکبر
ما اهل کوفه نیستیم علی تنها بماند/ در حد حرف یعنی در جای خود لمیدن
ما اهل کوفه نیستیم علی تنها بماند/ یعنی که امر او را بر دوش جان کشیدن
یعنی به هم محبت، با دشمنان مهابت/ وحدت میان امت، بر محور رسالت
روح امید و عزت، ایثار و عزم و همت/ وارسته چون شهیدان، شایسته برگزیدن
یک بام و دو هوا نه، فریاد بی‌صدا نه/ از یکدگر جدا نه، بر بی‌بها، بها، نه
با دزد سخت چون سنگ، با رشوه همچو آتش/ سختی درد و فقر مستضعفان چشیدن
قانون بر عدالت، عدل بدون رأفت/ رأفت به حال ملت، در فتنه‌ها بصیرت
امضای با صلابت، تدبیر با درایت/ چشم امید و دل از، بیگانه‌ها بریدن
روحیه جهادی، تقسیم عشق و شادی/ تکریم اهل کار و، تکریم روستایی
اصل اصول یعنی، تغییر انقلابی/ چون انقلاب یعنی، هی نو به نو رسیدن
اصلاح یعنی هر فصل، یعنی هرس نمودن/ یعنی خلاصی اصل، از شاخه‌های بی‌بَر
امکان رشد بهتر، بر شاخه جوان‌تر/ سود تمام مردم، از نوبرانه چیدن
دانشگهی و حوزه، با هم میان میدان/ اصل کرامت زن، مردانه ایستادن
با خویش مهربانی، با غیر، خصم جانی/ بی‌اعتنا به درد زخم زبان شنیدن
همچون امام امت، مستحکم و مقاوم/ حامی هر چه مظلوم، کابوس هر چه ظالم
راه نفوذ بستن، بر روی هر مهاجم/ جایی که هست لازم، در خاک و خون تپیدن
با این وجود آنگاه، در لحظه بزنگاه/ وقتی در اقتداریم، ما شرط می‌گذاریم
عز سپاه و ارتش، با دشمنان نه سازش/ از دیگران نه خواهش، غیر از خدا ندیدن
نسل جوان ایران، در عرصه‌های حساس/ تربیت الهی بر خانواده‌هامان
پیوند علم و صنعت، تقویت و حمایت/ از اقتصاد ملی، تولید خود خریدن
در روز عید فطرت، هر کس که کرده نیت/ اینگونه باشد امروز، هر چند کرده بیعت
فریاد آرد از دل، چون موج رو به ساحل/ ما اهل کوفه نیستیم علی تنها بماند
از این صفوف اول، تا آن صفوف آخر/ در یک صفیم تا آن روز ظهور اکبر
شکراً لک الهی، هدیتنا بنورک/ یا حجه‌بن‌الحسن، عجل علی ظهورک