گروه اقتصادی: خبرهای رسمی و غیررسمی حاکی از آن است که پس از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا میزان صادرات نفت کشورمان به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. درباره میزان این کاهش اختلاف نظر وجود دارد اما آنچه محرز است کاهش صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز است. این موضوع چندین بار بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت را به مجلس کشانده و حتی یکی از نمایندگان مجلس اخیرا مدعی شده مشکل تحریم‌ها باعث مشاجره لفظی وزیر و رئیس‌جمهور در جلسه هیات دولت شده است. در این میان اخیرا مرکز پژوهش‌‎های مجلس شورای اسلامی و گروهی از کارشناسان روش مناسبی برای گذار از این شرایط را پیشنهاد داده‌اند. بهره‌گیری از نفت در پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها روش جایگزین آنها در برابر خام‌فروشی و راهی برای عبور از تحریم است اما تاریخ ثابت کرده نه‌تنها وزیر فعلی نفت اعتقادی به پتروپالایشگاه ندارد، بلکه 9 پالایشگاه موجود کشور هم زمانی که وی مسؤولیت مهمی در وزارت نفت نداشته، ایجاد شده است.
شاید بتوان دلیل مخالفت زنگنه با ایجاد پالایشگاه را در این قانون جست‌وجو کرد که شرکت ملی نفت می‌تواند بابت فروش هر بشکه نفت خام به طرف خارجی 5/14 درصد از درآمد آن را برداشت کند اما در صورت فروش همین نفت‌خام به مشتری داخلی، حق برداشت 5/2 درصد فروش نفتی را که به خارج صادر می‌کند، دارد. این یعنی سود شرکت ملی نفت در صادر کردن نفت است. اگر بخواهیم شفاف‌تر بگوییم با احداث هر پالایشگاه بخشی از درآمدهای شرکت ملی نفت و وزارت نفت از بین می‌رود. در حال حاضر تخمین‌زده می‌شود با احداث پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به طور متوسط سالانه یک میلیارد دلار از بودجه شرکت ملی نفت کاسته شده است. به گزارش «وطن‌امروز»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم با انتشار گزارشی با عنوان «پتروپالایشگاه‌ها و اهمیت آنها در تکمیل زنجیره ارزش نفت و بررسی وضعیت آن در ایران»، با تاکید بر اینکه احداث پتروپالایشگاه‌ها یکی از مهم‌ترین راهکارهای جلوگیری از تاثیرپذیری شدید اقتصاد از نوسانات قیمت و دستیابی به حاشیه سود بسیار بالاتر و رونق اقتصادی است، پتروپالایشگاه‌ها را راهی برای عبور از تحریم و نوسانات ارزی دانسته است. هدف این گزارش بررسی نقش پتروپالایشگاه‌ها در تکمیل زنجیره نفت و گاز و بررسی وضعیت این صنعت در ایران است. بنابراین گزارش، تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز در جهت افزایش ارزش‌افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی یکی از اصولی است که برای سوق دادن درآمدهای نفتی به سمت تولید داخلی در سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مورد تأکید قرار گرفته است. توسعه یکنواخت و پایدار زنجیره ارزش نفت و گاز، مستلزم گره خوردن سیاست‌های توسعه‌ای صنعت پالایش و پتروشیمی است.
مزایای متعدد احداث پتروپالایشگاه‌ها
در بخش «مزایای ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی» گزارش مرکز پژوهش‌‌های مجلس آمده است: افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینه‌های تأمین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدها از مزایای ایجاد واحدهای پتروپالایشگاهی است. مدیریت یکپارچه و هماهنگی آسان‌تر نسبت به حالتی که پالایشگاه و پتروشیمی مدیران جداگانه داشته باشند و همچنین توان استفاده از هیدروکربن‌های سنگین به عنوان خوراک واحد پتروشیمی از دیگر مزایای احداث پتروپالایشگاه است. در یک مجموعه پتروپالایشی با اشتراک‌گذاری جریان‌های مواد، نیروی انسانی و سرویس‌های مختلف همچون خدمات زیست‌محیطی و حمل‌ونقل بین واحدهای مختلف، در نهایت بازدهی کل مجموعه افزایش می‎یابد. شایان ذکر است یک پتروپالایشگاه نسبت به واحدهای جداگانه پالایشی و پتروشیمی چالش‌هایی را نیز به همراه خواهد داشت. نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر، پیچیده‌تر شدن فرآیند و به دنبال آن پیچیدگی کنترل فرآیند از جمله این چالش‌هاست. در برخی موارد همچون اطمینان همیشگی از خوراک پایدار، عدم انقطاع در تولید به دلیل عدم ورود کشتی خوراک (بسته به نحوه دریافت خوراک) و قدرت تحرک شرکت در بازار که می‌تواند با ذخیره‌سازی محصول میانی یا انتهایی قیمت را تنظیم کند، از جمله مزایای ایجاد پتروپالایشگاه‌هاست. نتایج بررسی نشان می‌دهد محصولات تولیدی مانند پارازایلن و بوتادین و سایر محصولات پتروشیمی ارزش‌افزوده بسیار بالاتری نسبت به فرآورده‌های پالایشگاهی ایجاد می‌کنند.
سناریوهای استفاده از نفتا
در بخش دیگری از گزارش بازوی کارشناسی مجلس با عنوان سناریوهای پیش رو آمده است: با توجه به مطالب فوق و آمارهای رسمی منتشر شده، با در نظر گرفتن میزان تولید گاز مایع، بنزین، نفتا و نفت سفید در پالایشگاه‌های موجود و در حال ساخت کشور و همچنین مزایای ساخت پتروپالایشگاه‌ها 3 سناریو می‌تواند مطرح شود:
تولید حداکثری بنزین برای حفظ خودکفایی
در سناریوی اول که هم‌اکنون سیاست حاکمیت کشور بر این مبناست، نفتای حاصل از پالایشگاه‌های کشور مستقیماً به بنزین تبدیل می‌شود. با توجه به داده‌های موجود این حاشیه سود در حدود 11 الی 12 دلار به ازای هر بشکه است. از طرفی برخی دیگر از محصولات حاشیه سود منفی دارند و این موضوع باعث می‌شود حاشیه سود نهایی پالایشگاه به 3 الی 4 دلار به ازای هر بشکه برسد که از منظر اقتصادی این میزان سود با توجه به سرمایه‌گذاری‌های لازم عدد قابل توجهی نیست. به علاوه اینکه بسیاری از مسائل و مشکلات زیست‌محیطی را نیز به دنبال خواهد داشت.
ساخت پتروشیمی در کنار پالایشگاه‌ها
در سناریوی دوم می‌توان به منظور افزایش ارزش‌افزوده و تکمیل زنجیره ارزش نفت و جلوگیری از خام‌فروشی در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، اقدام به احداث پتروشیمی‌هایی بر مبنای خوراک مایع نفتا کرد تا محصولات باارزش‌تر که برخی از آنها در حال حاضر به کشور وارد می‌شود، تولید شود. همان‌گونه که قبلاً نیز عنوان شد حاشیه سود ناخالص پتروپالایشگاه‌ها نسبت به یک پالایشگاه بیش از 2 برابر است که جذابیت اقتصادی آن را افزایش می‌دهد. در این صورت به جای وارد کردن محصولات با ارزش‌افزوده بالای پتروشیمی، می‌توان بنزین مورد نیاز کشور را وارد و در ازای آن محصولات پتروشیمی را صادر کرد.
ایجاد پترو پالایشگاه‌های جدید
در بررسی سناریوی سوم باید توجه شود صادرات نفت‌خام حاشیه امنیت پایینی به دلیل نوسانات قیمت نفت دارد اما در صورتی که همین نفت‌خام به محصولات پالایشی و در ادامه به محصولات پتروشیمی تبدیل شود، حاشیه سود و امنیت بالایی برای صادرات محصولات نفتی و پتروشیمیایی حاصل خواهد شد، زیرا این محصولات با تأخیر زمانی نسبت به نفت خام دچار نوسان قیمت می‌شوند. لذا یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تثبیت نسبی اقتصاد کشور و جلوگیری از تأثیرپذیری شدید اقتصاد از نوسانات قیمت نفت و همچنین دستیابی به حاشیه سود بسیار بالاتر و رونق اقتصادی این است که در کنار حفظ بازار فروش نفت‌خام در جهان، تمهیدات لازم در جهت احداث واحدهای پتروپالایشی در کشور اندیشیده شود و به صورت جدی به مرحله اجرا درآید.
  صنعت پالایش در ایران غیر اقتصادی است
در بخش «نتیجه‌گیری» گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده است: در ایران بحث پتروپالایشگاه‌ها در زمینه برنامه‌ریزی و توجیه‌پذیری دچار مشکلات فراوان است. متأسفانه نظام برنامه‌ریزی و توسعه صنعت پالایش از صنعت پتروشیمی در کشورمان جدا بوده و همین موضوع نیز مسائلی را برای هر دو صنعت ایجاد کرده است. هنوز در داخل کشور نگاه به صنعت پالایش بر تولید سوخت استوار است و نبود یک نظام واحد سبب شده صنعت پالایش در ایران غیراقتصادی تصور شود، در حالی که با اتصال صنعت پالایش و پتروشیمی و تولید فرآورده‌های ویژه، صنعت پتروپالایش از اقتصاد مطلوب‌تر و جذاب‌تری برخوردار خواهد شد.