گروه سیاسی: از سال گذشته از سوی برخی مقامات کشورمان و همچنین در رسانه‌ها موضوع توسعه خطوط ریلی و جاده‌ای میان کشورهای ایران، عراق و سوریه مطرح و گفته شد با تکمیل این خطوط، خلیج‌فارس و حتی چابهار نیز به بندر لاذقیه در سواحل مدیترانه وصل می‌شود. روز دوشنبه هم نخستین نشست سه‌جانبه همکاری حمل‌ونقل جمهوری اسلامی ایران، جمهوری عراق و جمهوری عربی سوریه با تمرکز بر فعال‌سازی کریدور حمل‌ونقل چندوجهی بین 3 کشور در قالب طرح جاده ابریشم و تسریع طرح‌ها و پروژه‌های مشترک که موجب اتصال حمل‌ونقلی 3 کشور در شقوق مختلف می‌شود در تهران برگزار شد. در همین راستا جزئیات طرح‌ها و اقدامات انجام شده
برای احیای خطوط ریلی و جاده‌ای میان ایران، عراق و سوریه را از حسن دانایی‌فر، دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه جویا شدیم. دانایی‌فر همچنین چند سال سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق بوده است.
***
مهم‌ترین طرح‌های ریلی و جاده‌ای در دستور کار میان ایران، عراق و سوریه کدامند و با چه اهدافی دنبال می‌شود؟
آنچه برای ما به عنوان هماهنگ‌کننده و مجری موضوعات مرتبط با ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه مهم است ارتباط زمینی، هوایی و دریایی و تسهیلات لازم برای افزایش سطح روابط اقتصادی بین این 3 کشور است. ما روابط اقتصادی خوبی با عراق داریم. خوشبختانه مرزهای زمینی ما با این کشور نیز متنوع و متعدد است. پروازهای هوایی نیز برقرار است اما در زمینه ریلی ما از گذشته‌های نسبتا دور دنبال این بودیم که خط آهن جمهوری اسلامی ایران به عراق وصل شود. در یک مرحله خط خرمشهر به شلمچه مطرح شد و مذاکرات جدی میان 2 طرف صورت گرفت اما حوادثی مانند داعش و موضوعاتی مانند آن باعث شد این موضوع در عراق از اولویت خارج شود. پس از تشکیل دولت جدید یا به تعبیری مرحله پساداعش در عراق موضوع اتصال راه‌آهن ایران از منطقه شلمچه به بصره به طور جدی در دستور کار قرار گرفت. در این راستا در سفرهایی که زمستان سال گذشته و بهار امسال توسط مقامات عالی 2 کشور به بغداد و تهران انجام شد، این موضوع از جمله موضوعاتی بود که مورد تاکید 2طرف قرار گرفت و در حال حاضر در هیات دولت عراق هم مصوب شده است. همچنین سازمانی که می‌خواهد عهده‌دار اجرای این پروژه شود معین شده است. نیروهای کارشناسی در وزارتخانه های مربوط در 2 کشور در حال هماهنگی‌های لازم هستند. امیدواریم قبل از پاییز امسال مقدمات اتصال ریلی ایران به عراق انجام شود، البته مسافت راه‌آهن شلمچه به بصره کمتر از 30 کیلومتر است. بر همین مبنا راه‌آهن عراق هم می‌تواند به سوریه متصل شود، چون آنجا هم مسافت محدودی وجود دارد که از عراق به سوریه باید متصل شود. بزودی نشست سه‌جانبه‌ای میان طرف‌های ایرانی، عراقی و سوری برگزار می‌شود تا راه‌آهن عراق به سوریه متصل شود که طبیعتا این اتفاق بر ترانزیت و انتقال کالا از جمهوری اسلامی ایران به عراق و از عراق به سوریه و بالعکس بسیار موثر خواهد بود، البته هر سه کشور به اهمیت این موضوع واقف هستند و هماهنگی‌های نهایی در حال انجام است.
ایجاد این خطوط ریلی و جاده‌ای چه تاثیری بر تحکیم بیشتر ارتباط میان کشورهای جبهه مقاومت خواهد داشت؟
قطعا یکی از فاکتورهای اساسی در تقویت روابط بین این کشورها موضوع همکاری‌های اقتصادی است و ما شاهد افزایش حجم تجارت با ایران و عراق هستیم. رایزنی‌هایی هم متناسب با روابط سیاسی و امنیتی بین کشورمان با سوریه و عراق در جریان است که موجب افزایش روابط اقتصادی خواهد شد. افزایش روابط اقتصادی از مهم‌ترین فاکتورهای توسعه روابط کشورها از جمله کشورهای خط اول مقاومت است. اتفاقا هر سه کشور ایران، عراق و سوریه نیز بر این موضوع تاکید و اصرار دارند.
اسفندماه سال گذشته سرلشکر باقری، رئیس ستادکل نیروهای مسلح گفته بود بازگشایی مسیر زمینی ایران به بندر لاذقیه سوریه و دریای مدیترانه قریب‌الوقوع خواهد بود. این موضوع به کجا رسید؟
تا جایی که بنده اطلاع دارم سرلشکر باقری بر برقراری راه زمینی میان ایران، عراق و سوریه تاکید داشتند و مسؤولان ستاد توسعه روابط اقتصادی میان 3 کشور نیز در جلسه‌ای که اسفندماه گذشته برگزار شد بر بازگشایی خط زمینی بوکمال اصرار داشتند و طرف عراقی برای اینکه در آنجا مستقر شود یکسری مشکلات فنی و اجرایی داشت. طبق آخرین اخبار و گزارش‌ها برنامه‌ریزی‌هایی انجام شد تا گمرکات عراق در آن نقطه مستقر شوند و این خط بازگشایی شود. طبعا اگر این خط بازگشایی شود همانطور که در سوال‌تان گفتید اقیانوس هند، خلیج‌فارس و دریای عمان به سواحل مدیترانه وصل خواهد شد. سواحل مدیترانه یعنی شمال آفریقا، یعنی جنوب اروپا و همچنین بخش اعظمی از خاورمیانه را پوشش خواهد داد. این خط مسیر نزدیک و بسیار ارزانی برای توسعه روابط اقتصادی در کل منطقه خواهد بود. موضوع تبادل کالا از مدیترانه به سواحل جنوبی روسیه و انتقال کالاهای مورد نیاز روسیه هم در این باره مدنظر است. این ظرفیت‌ها هم در جمهوری اسلامی ایران و هم در سوریه وجود دارد که علاوه بر مرزهای زمینی و دریایی که در شمال و جنوب کشورمان وجود دارد از آن منفذها هم استفاده شود.
طی چند ماه اخیر بسیاری از رسانه‌ها از جمله برخی رسانه‌های منطقه درباره بندر لاذقیه و نقش ایران در مدیریت آن مطالب متعددی را مطرح کردهاند. درباره این موضوع و اهمیت این بندر توضیح دهید.
بندر لاذقیه در سواحل غربی سوریه از مهم‌ترین مناطق تجاری است که می‌تواند حجم روابط میان کشورهای منطقه را افزایش دهد. اداره بسیاری از شرکت‌ها و بنادر در سوریه از گذشته در اختیار شرکت‌های خارجی بوده است. مذاکرات جدی انجام شد و بزودی این کار اجرایی خواهد شد.
یعنی تا پایان امسال مدیریت این بندر به ایران واگذار می‌شود؟
بله.
توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق را با توجه به سفر متقابل روسای جمهور 2 کشور در ماه‌های اخیر چطور ارزیابی می‌کنید؟
روابط اقتصادی 2 کشور خوشبختانه بسیار خوب و رو به گسترش است. اتفاقا بنده اخیراً پیشنهاد دادم سمیناری برگزار و در آن دلایل موفقیت ایران در عراق بررسی شود. سال 2018 جمهوری اسلامی ایران در میان کشورهایی که به عراق صادرات داشته‌اند رتبه اول را داشته است و این در حالی است که در میان کشورهایی که ایران با آنها مبادله تجاری دارد، بیشترین میزان صادرات به عراق بوده است. این موفقیت به‌رغم فشارهای آمریکایی‌ها علیه روابط میان 2 کشور بویژه طی یک سال و نیم اخیر حاصل شده است، البته علاوه بر عراق، ما موقعیت‌های بسیار خوبی در چند کشور همسایه دیگرمان داریم که باید به آنها هم به‌صورت ویژه پرداخت.
ماجرای راه ابریشم جدید
مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی روز دوشنبه در نشست سه‌جانبه همکاری‌های حمل‌ونقل جمهوری اسلامی ایران، عراق و سوریه بیان داشت: پروژه اتصال سربندر از بندر امام خمینی(ره) به خرمشهر مدنظر قرار گرفته و فاز اول آن در منطقه آزاد خرمشهر آغاز شده است. سعید رسولی افزود: با تکمیل خط آهن شلمچه- بصره و در امتداد اتصال بندر امام خمینی(ره) به بندر خرمشهر، شاهد اتصال بندر امام خمینی(ره) به بندر لاذقیه سوریه خواهیم بود و اهمیت این کریدور ریلی بسیار بیشتر از سایر کریدورهای ترانزیتی است، چرا که خوزستان قطب بزرگ فولادی و نیز مرکز کشاورزی کشور است. وی خاطرنشان کرد: هر 3 کشور اراده جدی برای توسعه همکاری‌های حمل‌ونقلی دارند و اتصال ریلی و برقراری کریدورهای ترانزیتی بین ایران، عراق و سوریه خواسته مقامات عالی‌رتبه هر 3 کشور است.
«وطنامروز» 27 اسفند سال گذشته در گزارشی با عنوان «از چابهار تا لاذقیه» به این موضوع اشاره و درباره بخشی از پروژه بزرگ «جاده ابریشم 2» مطالبی را منتشر کرد. در بخشی از این گزارش توضیح داده شد که یک تیم سوری به ریاست مدیرکل بندر لاذقیه، گفت‌وگوهای خود را با ایرانی‌ها برای تحویل مدیریت این بندر به جمهوری اسلامی ایران آغاز کردهاند. همچنین در این گزارش نوشته شد: «حیدرالعبادی، نخست‌وزیر سابق عراق چندی پیش اهالی رسانه در عراق را دور یک میز نشاند و به آنها از پیشنهاد ایران برای کشیدن یک جاده بزرگ از خاک ایران به عراق و سپس به سوریه گفت. به گفته العبادی، پیشنهاد ایران سرمایه‌‌گذاری برای ساخت یک آزادراه در شرق عراق و کشیدن جاده‌‌‌هایی برای تقویت جاده‌‌های قدیم است که از جنوب غرب موصل وارد سوریه شود؛ طرحی که از آن به عنوان «راه ابریشم جدید» یاد می‌شود و چین (متولی پروژه یک راه- یک کمربند) و روسیه نیز از آن حمایت می‌کنند. حجم گاز ذخیره شده در شمال و جنوب سوریه ۱۲۳ میلیارد مترمکعب و حجم نفت آن به اندازه ذخایر کشور کویت برآورد شده است. از سوی دیگر با حضور هندی‌ها در بندر چابهار ایران، زمینه برای مشارکت این کشور در بازار افغانستان نیز فراهم شده است. برای این منظور از بندر چابهار جاده‌ای به طول ۸۸۳ کیلومتر تا شهر زرنج در مرز ایران و افغانستان کشیده شده که ساخت شرکت هندی در سال ۲۰۰۹ است و قرار است تا 4 شهر اصلی افغانستان (هرات، قندهار، کابل و مزارشریف) امتداد یابد. به عبارتی، ایران از طریق افغانستان با چین و از طریق بندر چابهار با هند ارتباطات مستحکم اقتصادی ایجاد کرده، آنگاه از نفوذ خود در عراق و سوریه برای اتصال این 2 شاهراه اقتصادی به منابع انرژی سوریه و آب‌‌های مدیترانه استفاده می‌کند.
سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح 27 اسفندماه 97 در سوریه اظهار داشت: بازگشایی مسیر زمینی ایران به بندر لاذقیه سوریه و دریای مدیترانه قریب‌الوقوع خواهد بود. بازگشایی این مسیر برای ترانزیت تجاری و حرکت زوار و گردشگران 3 کشور ایران، عراق و سوریه ضروری و حیاتی است». همچنین در جریان سفر عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق به ایران، اسحاق جهانگیری، معاون اول روحانی ضمن ابراز رضایت از نتایج و دستاوردهای توافقات میان ایران و عراق برای اقتصاد کشور، به ماجرای اتصال مسیر جاده‌ای و ریلی از ایران تا سوریه اشاره و اعلام کرد: خلیج‌فارس را از عراق به سوریه و مدیترانه از طریق ریلی و جاده‌ای وصل خواهیم کرد. جهانگیری در همایش اقتصادی- تجاری ایران و عراق تصریح کرد: خوشبختانه در سفر نخست‌وزیر عراق اتفاقات بسیار مهم و راهگشایی برای توسعه روابط 2 کشور افتاد و شاهد توافقات مناسبی در این زمینه بودیم. امیدواریم فعالان اقتصادی، بازرگانان و بخش خصوصی 2 کشور برای استحکام روابط تلاش کنند و گام‌های مهمی بردارند. وی افزود: حضور چشمگیر بازرگانان و فعالان اقتصادی در این همایش به آن معناست که توجه ویژه‌ای به روابط 2 کشور دارند و احترام خاصی برای هیأت عراقی قائلند.
در همین رابطه روزنامه تایمز لندن در گزارشی نوشت: ایران بندر لاذقیه را به معنای دروازه‌ای به اروپا می‌داند و از این طریق در حال انتقال کالا به این بندر است.
برقراری مسیر ترانزیتی ریلی از مناطق جنوبی کشور تا سواحل شرقی مدیترانه و بندر استراتژیک لاذقیه که از سال گذشته مطرح شده بود، به‌‌واسطه صدور مجوز انعقاد قرارداد مشارکت برای اجرای پروژه راه‌آهن شلمچه- بصره توسط هیأت دولت ایران وارد فاز تازه‌ای شده است. این خط ریلی به تحکیم هرچه بیشتر مراودات تجاری و مذهبی 3 کشور ایران، عراق و سوریه می‌انجامد.
روز اول خرداد، هیأت دولت مجوز انعقاد قرارداد مشارکت برای اجرای پروژه راه‌آهن شلمچه- بصره را صادر کرد. در مجوز دولت آمده است: با توجه به آغاز عملیات اجرایی پروژه راه‌آهن شلمچه- بصره به طول تقریبی
۳0 کیلومتر و پل بزرگ در مسیر آن در شلمچه و به منظور تأمین مالی هزینه‌‌های اجرایی پروژه مذکور، با صدور مجوز انعقاد قرارداد مشارکت برای اجرای این پروژه موافقت می‌شود. این مسیر ریلی دارای یک دستگاه پل به طول ۷۰۰ متر است که یکی از دهانه‌های این پل برای امکان کشتیرانی در اروندرود و شط‌‌العرب به صورت بازشونده طراحی و اجرا می‌شود.
با تکمیل ۳۲ کیلومتر خط‌‌آهن بین شلمچه و بصره و ساخت یک پل بازشونده روی اروندرود، اتصال ریلی کشور از طریق خرمشهر به عراق و کشورهای شرق مدیترانه بدون انقطاع برقرار می‌شود و تحولی بزرگ در زمینه ترانزیت و تبادل کالا و مسافر رخ خواهد داد. همچنین با ساخت این پروژه ریلی و تکمیل مسیر شلمچه-کربلا، راه‌آهن ایران به عراق، از آنجا به بندر لاذقیه سوریه متصل خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود حجم مناسبی بار از سوریه به ایران منتقل شود.
همه اینها در حالی است که حضور اقتصادی ایران در بندر لاذقیه سوریه یعنی دسترسی مستقیم ایران به آب‌‌های مدیترانه و این به معنای دست برتر ایران در معادلات اقتصادی و انرژی غرب آسیاست. ایجاد کریدورهای بزرگ و کم‌هزینه اقتصادی از مسیرهای مواصلاتی دریایی، زمینی و ریلی از خاک ایران و از بنادر جنوب ایران تا بنادر مدیترانه، ظرفیتی است که جز ایران هیچ کشوری در منطقه غرب آسیا در اختیار ندارد. از این رو به نظر می‌رسد ایران در حال ایجاد و برآورده کردن یک نقشه بسیار بزرگ اقتصادی، سیاسی و امنیتی است.