نزدیک به یک هفته پس از نمایش آغاز به کار محدود سازوکار مالی اروپا (اینستکس)، حسن روحانی در اظهاراتی صریح و انتقادآمیز از اروپا، اقدامات تروئیکای اروپایی حاضر در برجام را به خاطر عدم تمایل و نبود اراده برای اجرای تعهدات‌شان در برجام شماتت کرد.
به گزارش «وطن‌‌امروز»، حسن روحانی وضعیت فعلی اینستکس را نمایشی دانست و تصریح کرد این سازوکار توخالی است و به هیچ دردی نمی‌خورد. او در ادامه اعلام کرد 16 تیرماه ایران گام دوم کاهش تعهدات خود در برجام را برخواهد داشت. بر اساس اظهارات روحانی، ایران روز 16 تیرماه سطح غنی‌سازی خود را از 67/3 درصد افزایش خواهد داد. ایران همچنین 16 تیرماه فرآیند بازگشت وضعیت رآکتور اراک به وضعیت قبل از برجام را آغاز خواهد کرد. اظهارات حسن روحانی نشان می‌دهد بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در شورای عالی امنیت ملی، دولت ایران در حال اجرای راهبرد اقدام متقابل نسبت به بدعهدی‌های آمریکا و اروپا و افزایش هزینه‌های دشمنی آنهاست. ادبیات روحانی در جلسه دیروز هیات دولت نشان می‌دهد او به‌عنوان مسؤول نخست وضعیت فعلی کشور، انتقادات پرسوزی از رفتار آمریکا و اروپا در قبال برجام دارد. رئیس‌جمهور دیروز در جلسه هیأت دولت گفت: آمریکایی‌ها آتش‌بازی در منطقه را یک‌سال است که آغاز کرده‌اند و در حالی که دنبال آتش‌افروزی هستند، می‌گویند بازی با آتش خطرناک است! روحانی تاکید کرد: خاموش کردن این آتش تنها بازگشت به تعهدات و مصوبات سازمان ملل است و اگر نخواهند به این تعهدات بازگردند، جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که پیش از این اعلام کرده، رأس 60 روز اقدامات بعدی را انجام خواهد داد. روحانی با بیان اینکه این روزها به نکات جالبی از سوی آمریکایی‌ها رسیده‌ایم، گفت: آنها تا به امروز برجام را توافقی بد می‌دانستند و در این شرایط اگر ایران بخواهد از این توافق فاصله بگیرد، آنها باید خوشحال باشند اما امروز که جمهوری اسلامی ایران مقداری از این توافق فاصله گرفته است، ناراحت بوده و داد و فریادشان در جهان بلند شده است. روحانی با اشاره به اینکه طرف‌های ایران در برجام پیوسته در حال توصیه به ایران برای ماندن در برجام هستند، ادامه داد: اگر این توافق خوب است، چرا اروپا و آمریکا به تعهدات و وظایف خود در این توافق عمل نمی‌کنند و اگر این توافق بد است، چرا وقتی ایران می‌خواهد بر اساس توافق به بخشی از تعهدات خود عمل نکند، در دنیا سروصدا می‌کنند؟ وی تأکید کرد: بسیار باعث تعجب است اروپا در حالی که می‌بیند ملتی 82 میلیونی برای تأمین نیازهای ضروری خود با مشکل مواجه است، سکوت کرده و یک‌سال است سخن نمی‌گوید؛ اینهایی که مدعی حقوق بشر و طرفداری از انسان‌های بی‌گناه و زن، مرد، پیرمرد و کودکان هستند، چرا با صراحت این اقدام آمریکا را محکوم نکرده و در راستای جبران آن کاری نمی‌کنند؟ روحانی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران با ارسال نامه برای سران 5 کشور طرف مقابل در برجام و انتشار بیانیه رسمی اعلام کرده برای حفظ برجام تعهدات خود را کاهش می‌دهد، گفت: اقدام ایران در کاهش تعهدات برای ضربه زدن به برجام نیست، بلکه در راستای حفظ برجام است؛ چراکه معتقدیم اگر اقدامی انجام ندهیم، برجام از بین خواهد رفت. رئیس‌جمهور افزود: به‌خاطر آنکه طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل نکردند و برای اینکه برجام از بین نرود، متقابلاً تعهدات خود را کاهش می‌دهیم تا این ساختمان بتواند متعادل بوده و حفظ شود. روحانی با اشاره به اینکه اگر امروز در غنی‌سازی از مرز 300 کیلو عبور کرده‌ایم و ادامه خواهیم داد، تنها برای حفظ برجام است، خاطرنشان کرد: همان‌طور که اعلام کرده‌ایم، اگر طرف‌های مقابل به تعهدات خود بازگردند، بازگشت ایران به شرایط توافق به‌سرعت انجام خواهد شد و اگر تولید بالایی هم انجام دهیم در مدت کوتاهی آن را به کشوری دیگر مانند روسیه فروخته و در قبال آن کیک زرد دریافت می‌کنیم. رئیس‌جمهور همچنین با بیان اینکه ایران اعلام کرده در تولید آب سنگین به 130 تن تعهدی ندارد و ممکن است افزایش داشته باشد، اظهار داشت: اگر شرایط توافق حاصل شود بازگشت به زیر 130 تن هم خیلی سریع می‌تواند انجام شود. روحانی با اشاره به اینکه تمام اقداماتی که ایران به واسطه عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات برجام انجام می‌دهد به‌سرعت قابل بازگشت است، گفت: ایران هرگز قصد لجبازی با دیگران و برهم زدن توافق را ندارد، کما اینکه طرف‌های مقابل به هیچ عنوان نمی‌توانند به اقدامات ایران ایرادی بگیرند، چرا که ایران در پاسخ به درخواست‌های مکرر سران اروپا چندین بار مهلت‌های مقرر را تمدید کرد. رئیس‌جمهور با بیان اینکه مسؤولان اروپایی حتی به آنچه به ایران در این مدت برای حل مشکلات قول داده و توصیه کرده‌اند، عمل نکرده‌اند، خاطرنشان کرد: ایران در این مدت به هیچ عنوان عجله نکرده است و مردم بدانند که لحظه‌ای در برجام احساسی عمل نکرده و کاملاً بر اساس منطق و عقل اقدام کرده‌ایم. روحانی افزود: صبر جمهوری اسلامی ایران به تعبیر برخی از رهبران دنیا صبری راهبردی بوده است و امروز بعد از یک‌سال کنار گذاشتن برخی تعهدات بازگشت‌پذیر قابل اعتراض نیست. رئیس‌جمهور با بیان اینکه اگر برجام توافقی خوب است همه باید نسبت به آن متعهد باشند، گفت: طرف‌های مذاکره‌کننده در برجام خود به تعهدات‌شان پایبند نیستند، اما نسبت به ایران همواره اعتراض دارند.
به درد نخور!
روحانی در ادامه اظهاراتش در جلسه هیات دولت، پس از انتقاد از رفتار غیردوستانه اروپا، درباره سازوکار مالی اروپا موسوم به اینستکس آن را تاکنون تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها سازوکاری بدون پول است و اینستکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد. وی با اشاره به اینکه اگر اقدام عملی از سوی طرف‌های مقابل انجام نشود، ایران از 16 تیر اقدامات بعدی را انجام خواهد داد، گفت: 16 تیرماه سطح غنی‌سازی ایران دیگر 67/3 درصد نخواهد بود و این تعهد را کنار گذاشته و به هر مقداری که ضرورت و نیاز ما باشد، ارتقا خواهیم داد. روحانی افزود: از 16 تیر اگر طرف‌های مقابل به تمام تعهدات خود طبق زمان‌بندی عمل نکنند، رآکتور اراک به شرایط سابق یعنی شرایطی که آنها ادعا می‌کردند خطرناک بوده و می‌تواند پلوتونیوم تولید کند، بازخواهد گشت؛ مگر اینکه درباره رآکتور اراک آنها به تمام تعهدات خود عمل کنند. روحانی تأکید کرد: توصیه ایران به اروپا و آمریکا، بازگشت به منطق، میز مذاکره، تفاهم، احترام به قانون و احترام به مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد است و در این شرایط همه باید به برجام عمل کنند. وی افزود: نمی‌توانستیم در برابر بی‌عملی طرف مقابل ساکت بمانیم و به همین دلیل این اقدامات را به انجام رسانده‌ایم اما طرف‌های مقابل باید بدانند هر ساعتی که به برجام بازگردند، ما هم بازخواهیم گشت؛ ما هنوز در برجام هستیم و تمام اقداماتی که انجام می‌دهیم نیز در راستای حفظ برجام است.
چرا روحانی و ظریف درباره اینستکس اختلاف دارند؟
اظهارات صریح روحانی در جلسه دیروز هیات دولت در انتقاد از اینستکس و نمایشی بودن و بی‌عملی اروپا در حالی است که یک مرور کوتاه بر اظهارات ظریف درباره این سازوکار مالی اروپا نشان می‌دهد یک اختلاف نظر و اختلاف موضع ملموس میان رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه‌اش در این‌باره وجود دارد. روحانی در حالی از اروپا به خاطر عدم اجرای تعهداتش در برجام و نیز عدم مقابله با بدعهدی‌های آمریکا بشدت انتقاد کرده و اینستکس را نمایشی، توخالی و به درد نخور دانسته که محمد جواد ظریف طی روزهای اخیر، این سازوکار مالی اروپا را دارای ارزش «راهبردی و استراتژیک» دانسته و گفته بود اروپا در حال فاصله گرفتن از آمریکا است! ظریف دوشنبه 10 تیرماه در مراسم گرامیداشت روز ملی صنعت و معدن درباره سازوکار مالی اروپا اظهار داشت: «اینستکس اگرچه پاسخی به خواسته‌های جمهوری اسلامی و تعهدات اروپا نیست ولی ارزشی استراتژیک و راهبردی دارد. این موضوع یعنی نزدیک‌ترین‌ها با آمریکا در حال فاصله گرفتن از او هستند». تفاوت مواضع روحانی و ظریف نسبت به اینستکس از مقایسه این اظهارات آنها کاملا پیداست. اما نکته مهم‌تر این است که این تفاوت و اختلاف نظر میان رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه درباره نحوه مواجهه با اروپا و سازوکار مالی آنها، در حالی است که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که حالا نقش پررنگ‌تری در راهبرد مقابله ایران با اروپا دارد، مواضعی مشابه موضع حسن روحانی در این موضوع دارد. شمخانی 5 تیرماه با انتشار یادداشت مهمی نوشت: «با گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و «صبر» ایران برای فرصت‌دادن به دیپلماسی، کشورهای اروپایی نشان دادند اگرچه در کلام، مواضع متفاوتی نسبت به آمریکا اتخاذ می‌کنند اما در عمل به تقویت بُردارهای فشار واشنگتن علیه ایران یاری رساندند. اروپا تاکنون حاضر نشده هیچ هزینه‌ای برای نجات برجام که دستاوردی تاریخی برای این اتحادیه است پرداخت نماید». از سوی دیگر، اظهارات ظریف در دفاع و تقویت اینستکس در حالی است که بیژن زنگنه، وزیر نفت نیز در اظهاراتی صریح، از اینستکس انتقاد کرد و شرط پذیرش آن را انتقال پول فروش نفت ایران دانست. «وطن امروز» روز سه‌شنبه گذشته در گزارشی با عنوان «ظریف، خلاف امنیت ملی» در همین صفحه، به ارزیابی تفاوت دیدگاه‌های وزیر امور خارجه با دبیر شورای عالی امنیت ملی و وزیر نفت پرداخت. اکنون اما به نظر می‌رسد این اختلاف دامنه وسیع‌تری نیز دارد و حسن روحانی، علی شمخانی و بیژن زنگنه را در یک صف و محمدجواد ظریف به عنوان آشپز برجام و محور مسبب وضعیت فعلی کشور را در صف مقابل دارد.