سیدمحمد حسینی: یک سال از بازداشت غیرقانونی اسدالله اسدی، دیپلمات ایرانی در آلمان می‌گذرد. یک سال بازداشت ظالمانه و توهین‌آمیز که هم تمام حقوق و عرف بین‌الملل درباره مصونیت دیپلمات‌ها را زیر سوال برد و هم به آزمونی برای دستگاه دیپلماسی کشورمان بدل شد؛ آزمون عزت و غیرت که متاسفانه وزارت امور خارجه در این آزمون سربلند نبوده است.
تیرماه گذشته دادستانی فدرال آلمان مدعی شد این دیپلمات ایرانی مستقر در وین، مشکوک به همکاری با زوجی است که قصد حمله به تجمع گروهک تروریستی منافقین در پاریس را داشته‌اند. «توماس اشنول» سخنگوی وزارت خارجه اتریش نیز همان زمان در یک کنفرانس خبری اعلام کرد: «از ایران خواسته‌‌ایم مصونیت این دیپلمات را لغو کند». دستگاه قضایی بلژیک هم حکم به بازداشت این دیپلمات ایرانی داد و به این ترتیب اسدالله اسدی در ۴۸ ساعت موقعیت دیپلماتیک خود را از دست می‌دهد. بازداشت و همچنین تصمیم دولت اتریش برای سلب مصونیت دیپلماتیک از یک دیپلمات ایرانی، گذشته از آنکه اتفاقی نادر و استثنایی در دنیای دیپلماسی به حساب می‌آید، برخلاف نص صریح حقوق دیپلماتیک نیز بود، چرا که طبق این حقوق نمی‌توان یک دیپلمات را به هیچ عنوان توقیف یا بازداشت کرد. حتی بر اساس این حقوق، دیپلمات‌ها را نمی‌توان تحت تعقیب قانونی قرار داد. در پیمان وین یا کنوانسیون وین درباره روابط دیپلماتیک به‌عنوان مهم‌ترین معاهده مربوط به حقوق دیپلماتیک آمده است: مصونیت دیپلماتیک اساساً قابل نقض نیست.
مهرماه سال گذشته دادستانی آلمان اسدالله اسدی را که در این کشور تحت بازداشت قرار داشت به بلژیک تحویل داد. طبق این گزارش، اسدی در زندان‌های بلژیک نیز مورد بازجویی قرار گرفته و آنگونه که «وطنامروز» مطلع شده این دیپلمات ایرانی تا ماه‌ها از حق بدیهی ملاقات با دیگران در مدت بازداشت نیز محروم بوده است!
در تازه‌ترین اخبار پیرامون اسدی، سخنگوی وزارت امور خارجه هفتم خردادماه در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به پرسش خبرنگاری در این زمینه عنوان کرد این موضوع در دستور کار دستگاه دیپلماسی و سایر نهادهای داخلی قرار دارد و اقدامات و رایزنی‌های دیپلماتیک در جریان است. وی افزود: گشایش‌های خوبی در این زمینه حاصل شده است. وکیل ایشان در حال اثبات بی‌گناهی ایشان است و رایزنی‌های ما با کشورهای اروپایی ادامه دارد و اقدامات حقوقی و دیپلماتیک نیز در جریان است.
چرا دیپلماسی پای کار نیامد؟
بازداشت و زندانی کردن اسدالله اسدی به‌عنوان یک دیپلمات برخوردار از مصونیت دیپلماتیک امری بی‌سابقه در دنیای دیپلماسی است، چرا که دیپلمات‌ها به فرض انجام اقدامات غیرقانونی حداکثر توسط کشور میزبان به‌عنوان عنصری نامطلوب معرفی شده و اخراج می‌شوند. چنانکه معاهده وین صراحت دارد بر اینکه نمی‌توان یک دیپلمات را به هیچ عنوان توقیف یا بازداشت کرد و اینکه مأموران دیپلماتیک علاوه بر مصونیت دیپلماتیک دارای مصونیت محل اقامت، مصونیت اموال و مصونیت اسناد و مکاتبات نیز هستند. کنوانسیون وین در موضوع مصونیت قضایی نیز اشاره دارد بر اینکه این مصونیت شامل مصونیت کیفری، مصونیت مدنی و اداری، مصونیت از ادای شهادت و بالاخره مصونیت از اقدامات اجرایی است. طبق این کنوانسیون، مصونیت قضایی شامل دیپلمات‌ها، کارمندان اداری و فنی و خانواده آنان نیز می‌شود. از این بالاتر قرارداد وین در بخش مصونیت کیفری، انجام یا عدم انجام اعمالی را که در کشور پذیرنده جرم تلقی می‌شود اساسا برای دیپلمات‌ها جرم نمی‌داند.
بر همین اساس در موارد مشابه در کشورهای دیگر و از جمله در کشورمان که کم هم نبوده هیچ خبری دال بر بازداشت یک دیپلمات منتشر نشده است. شاهد مثال این رویه عدم رسیدگی قضایی به یک دیپلمات مجرم سعودی در تهران در اواخر سال 91 یا صرفا اخراج دیپلمات‌های روس از آلمان و نه بازداشت آنها در فروردین‌ماه سال گذشته است؛ دیپلمات‌هایی که متهم به قتل یک جاسوس دوجانبه در لندن بوده‌اند.
با همه اینها و در نتیجه مماشات وزارت امور خارجه ایران در یک سال گذشته، بازداشت اسدالله اسدی، دیپلمات مظلوم ایرانی در کشورهای اروپایی یک‌سال به طول انجامیده است. درباره چرایی عدم پیگیری جدی حقوق این دیپلمات از سوی دستگاه دیپلماسی فرضیه‌های متعددی مطرح شده است که مهم‌ترین آنها گره خوردن پیگیری این پرونده به روند مذاکرات برجامی ایران و 3 کشور اروپایی بوده است. بازداشت اسدی تقریبا 2 ماه پس از خروج آمریکا از برجام و شروع مذاکرات موسوم به برجام اروپایی میان ایران با 3 کشور آلمان، فرانسه و انگلیس انجام شده است. از همان زمان بسیاری از کارشناسان معتقد بودند وزارت امور خارجه به این علت سرنوشت اسدی را به صورت جدی پیگیری نمی‌کند که اولویت این دستگاه، خروجی مذاکرات اروپایی است نه چیر دیگری. نکته جالب توجه این ماجرا آنجاست که این مذاکرات البته به جایی نرسید و در شرایطی که تروئیکای اروپایی ابتدای مذاکرات به ایران وعده‌های متعددی چون تضمین خرید نفت یا برقراری مبادلات مالی و بانکی داده بود، در نهایت و پس از چند بار خلف وعده از یک شرکت ذی‌حسابی مشترک موسوم به اینستکس رونمایی کرد که به تصریح خود اروپایی‌ها سامانه‌ای برای مبادله نفت در برابر غذا و دارو بود! بر همین مبنا روزنامه «وطنامروز» 15 اسفند سال گذشته در گزارشی نوشته بود: « اکنون که برجام و SPV به ماجرای توهین‌آمیز INSTEX تبدیل شده، آقای ظریف دیگر چه چشمداشتی از اروپایی‌ها و فرانسوی‌ها دارد که حاضر نیست اسناد حمایت فرانسه از منافقین و ضد انقلاب را در دست بگیرد و با استفاده از آنها برای آزادی اسدالله اسدی، دیپلمات مظلوم کشورمان اقدام کند؟»
خنجر از پشت
با این حال این انتظار وجود داشت که با مشخص شدن خروجی مذاکرات با 3 کشور اروپایی و در حالی که حسن روحانی سامانه اینستکس را توخالی و به دردنخور نامیده بود، وزارت امور خارجه بیش از پیش و پیگیرتر از قبل آزادی اسدالله اسدی را پیگیری کند. اما اظهارات چندماه قبل یک دیپلمات نزدیک به ظریف که در مصاحبه با یک خبرگزاری دولتی نیز بیان شده بود نشان داد امید بستن به اروپایی‌ها در قضیه اینستکس تنها دلیل عدم پیگیری آزادی اسدی نبوده و به اصطلاح عمق فاجعه بیش از اینهاست. علی ماجدی، سفیر پیشین ایران در آلمان بهمن‌ماه گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایسنا طی اظهاراتی شگفت‌انگیز عملا اتهامات اروپایی‌ها به دیپلمات‌های ایرانی را تایید کرد و گفت: «ما نتوانستیم طی این مدت اعتماد اروپایی‌ها را جلب کنیم. اروپایی‌ها با ما کار می‌کنند ولی به ما اعتمادی ندارند. می‌بینیم که در این چند وقت چه مسائلی بین ایران و اتحادیه اروپایی رخ داده است. من نمی‌خواهم مسائل را بازگو کنم ولی این اتفاقات باعث شده اعتماد اروپایی‌ها به ایران از بین برود. با دو، سه عمل اشتباه، اعتمادی که در حال ایجاد شدن بود از بین رفت. باید به کسانی که معتقدند با انجام برخی عملیات‌ها یا خودسری‌ها می‌توان منافع ملی کشور را تامین کرد، به صراحت گفت تصور آنها اشتباه است و اقدامات آنها نه در راستای افزایش قدرت ایران، بلکه ضد قدرت است... اروپایی‌ها درباره ادعاهایی که مطرح کرده‌اند اسنادی آورده‌اند که ما نمی‌توانیم آن را به راحتی رد کنیم. اگرچه آنها نیز نمی‌توانند این اسناد را براحتی اثبات کنند. ما می‌بینیم هنگامی که آقای روحانی به اتریش سفر می‌کند مسائل آلمان رخ می‌دهد. قبل از آن نیز مسائل دیگری وجود داشت. آنها با یک دوگانگی در سیاست ایران مواجه شده‌اند، آنها شواهدی برای ادعاهای خود دارند که می‌توانند روی آن دست بگذارند و اینجاست که من می‌گویم این اقدامات این احساس اعتماد و امنیت را بین ما و اروپا دچار مشکل می‌کند. روابط بین‌الملل مبتنی بر احساسات نیست، بلکه مبتنی بر واقعیت است و یک حرکت اشتباه هر چند کوچک می‌تواند این احساس امنیت را از بین ببرد. ما در داخل کشور با موضوعی همچون «عملیات خودسرانه» مواجه هستیم، آیا می‌توانیم منکر شویم که در خارج از کشور نیز نمونه‌ای از این اتفاقات رخ نمی‌دهد؟ عملیات‌هایی که اعتماد را دچار خدشه می‌کند».
بیان این اظهارات از سوی یک دیپلمات نزدیک به ظریف گذشته از آنکه در برخی رسانه‌ها به زدن خنجر از پشت به اسدالله اسدی و سایر دیپلمات‌های ایرانی در اروپا تعبیر شد، نشان داد بخش‌های مهمی از دستگاه دیپلماسی عملا اتهامات غربی‌ها به دیپلمات‌های ایرانی را پذیرفته‌اند و چه‌بسا عدم پیگیری جدی آزادی اسدی در همین نگاه غلط نهفته باشد.