محمدرضا کردلو: «جوکر» نقل همه محافل شده است؛ از رسانه‌های رسمی تا شبکه‌های اجتماعی. اخیرا در بازار دیدم که برایش پیکسل هم درست کرده‌اند که دخترها و پسرهای نوجوان اگر خواستند روی کوله پشتی و کیف‌شان از تصویر جوکر استفاده کنند. در حوادث اخیر منطقه هم در عراق و لبنان گریم جوکر پرطرفدار و نمادی برای اعتراض‌ها شده است. همین مسأله باعث شده برخی تحلیل‌های پسینی در رابطه با نسبت اعتراضات با جوکر از سوی برخی رسانه‌ها مطرح شود. پسینی بودن این تحلیل‌ها مشکل عمده آنهاست. جوکر در آمریکا و سینماهای جهان اکران می‌شود. مردم هم از راه‌های مختلف آن را می‌بینند. فروش عجیب و غریبی هم در سینماهای خارج از آمریکا دارد و در واقع رکورد فروش فیلم‌های رده سنی R  را می‌شکند. این اتفاق‌ها برای جوکر، دیده شدنش و ایجاد فضای تبلیغاتی روند موفقیت‌آمیزی را به وجود می‌آورد. سر و صدای جوکر باعث می‌شود حداقل علاقه‌مندان سینمای جهان هم تلاش کنند در اولین فرصت این فیلم را ببینند. جوکر حسابی دیده می‌شود. این حسابی دیده شدن جوکر شروع ماجرای تحلیل‌ها و ابرتحلیل‌ها در رابطه با جوکر است. از اسلاوی ژیژک و مایکل مور تا حسین کچویان درباره‌اش نوشته‌اند. فارغ از تحلیل فیلمسازان و اندیشمندان خارجی درباره جوکر، آنچه در ایران پیرامون این تحلیل‌ها اتفاق افتاده، عجیب و غریب است. در جایی گفته شده اعتراضات و اغتشاشات خیابانی به خاطر جوکر اتفاق افتاده است. اما آیا جوکر به نفع خیابان است؟ تظاهرات را تقویت می‌کند؟ و مردم را به اغتشاش فرا می‌خواند؟ جوکر را از هر زاویه‌ای و با هر عینکی که تماشا کنیم (آنچنان که در عمده تحلیل‌ها تصریح شده)، آن را فیلمی می‌بینیم در نقد سرمایه‌داری و آرمانشهر آمریکایی؛ اول به خاطر حضور شخصیت توماس وین و نحوه مواجهه او با طبقه فرودست و دوم به خاطر نام شهر: گاتهام سیتی (که شهر ابرقهرمان‌های آمریکایی است). جهان فیلم را هم به 1981 برده‌اند تا تندی و صراحت نقدهای جوکر مانع اکران آن در سال 2019 نشود. با این همه چطور می‌توان گفت جوکر محصولی از هالیوود برای فرودستان همه نقاط جهان غیر از آمریکاست؟ و کارکردی در خود ایالات متحده ندارد؟ این تحلیل آیا باعث نمی‌شود شرایطی را که در فیلم تصویر شده نپذیریم و آن را یک جهان تخیلی تصور کنیم؟ در این صورت آیا آنچه در آمریکا دارد اتفاق می‌افتد و فقر و فلاکتی را که گریبانگیر مردم ایالات متحده شده، انکار نکرده‌ایم؟ آیا تحلیل مصرف خارجی داشتن جوکر، باعث نمی‌شود اصل جنبش‌های ضدسرمایه‌داری در آمریکا انکار شوند؟ آیا باعث نمی‌شود هالیوود را همدست ترامپ تلقی کنیم؟ این گزاره باعث نمی‌شود واقعیت‌هایی که پیش از این گفته‌ایم و پس از این خواهیم گفت، تکذیب شود؟ 

اما در ادامه افراطی‌ترین تحلیلی که می‌شد درباره جوکر داشت، نسبتی بود که میان این فیلم و تحولات منطقه و بویژه ایران برقرار شد. سوالی که قبلا پرسیدم را مجدد مطرح می‌کنم: آیا جوکر فیلمی به نفع تظاهرات و اغتشاشات خیابانی است؟ به نظر من اینچنین نیست. جوکر اتفاقا گروه‌های ضدجوکر را تقویت می‌کند. در نگاه اول جوکر می‌گوید تنها راه برای اصلاح سیستم سرمایه‌داری و رسیدن به آرزوهای طبقه فرودست و تحقیر شده، خشونت افراطی است که با قتل به نمایش در می‌آید. به نظر می‌رسد عمده مخاطبان به‌رغم همه همزادپنداری‌ها و همدردی‌هایی که با جوکر داشتند، می‌توانند او را تا شلیک اشتباهی‌اش در اتاق همراهی کنند. جوکر نقد نظم سرمایه‌داری هست اما فراموش نکنیم خود محصول سینمایی است که بر اساس مناسبات و نظم سرمایه‌داری زنده است؛ یعنی هالیوود. جوکر می‌گوید شاید هیچ راهی برای اصلاح سیستم جز اجرای فردی عدالت (آنطور که جوکر به دنبال آن است) وجود ندارد اما آیا همه اینکاره‌اند که تفنگ به دست گیرند و به خیابان‌ بریزند؟ جوکر تا آخرین سکانس نقد خود به سیستم را وارد می‌کند اما در همان سکانس فینال به مخاطب می‌گوید: جوکر را دیدی؟ کشتن و قتل و خشونت را لمس کردی؟ آیا تو می‌خواهی جزئی از این چرخه باشی؟ فیلم با کشته‌شدگان همزاد پنداری می‌کند و پاسخ سوال‌هایی که پرسیده را می‌دهد: نه! مخاطب از جایی به بعد جوکر را دوست ندارد، نمی‌تواند او را تحمل کند و بهم ریختن شهر را نمی‌پسندد. سکانس کشته‌شدن شهردار را ببینید. به این ترتیب اگر جوکر را جدی‌ترین نقد سینمایی این سال‌ها به نظم سرمایه‌داری بدانیم، حتما می‌توانیم آن را مهم‌ترین فیلمی که برای حفظ نظم و وضعیت موجود سرمایه‌داری ساخته شده نیز بدانیم. جوکر هم مانند پارازیت فیلمی است علیه انتقام شخصی، اگرچه انتقام شخصی را به نمایش درمی‌آورد. جوکر هم به دنبال این است که از اغتشاش پیشگیری کند! حالا اینکه برخی در تظاهرات خیابانی اخیر در عراق و لبنان از جوکر به عنوان یک نماد برای اعتراض استفاده کرده‌اند و خودشان را شبیه جوکر کرده‌اند، نه به خاطر این است که جوکر را الگوی خود می‌دانند، بلکه بیشتر به خاطر نداشتن ایده‌ای برای تغییر وضع موجود است. به این ترتیب جوکر نه‌تنها عامل اغتشاشات نیست، بلکه برای پیشگیری از خیابانی شدن اعتراضات ساخته شده است.