محمدرضا عرب‌مقدم: تعداد شعب بانکی در ایران همچنان رو به افزایش است. این در حالی است که افزایش دارایی‌های منجمد، قدرت بانک‌ها در پرداخت تسهیلات را کاهش می‌دهد و در ادامه بانک‌ها مجبور به اضافه برداشت از بانک مرکزی می‌شوند.

به گزارش «وطن امروز»، از جمله مهم‌ترین دارایی‌های نظام بانکی شعب است. بانک‌ها مطمئنا برای انجام پاره‌ای از خدمات خود به شعبه فیزیکی نیاز دارند اما افزایش بیش ‌از حد تعداد شعب می‌تواند نقش دارایی منجمد را ایفا کند، یعنی دارایی‌ای که در صورت نیاز، امکان نقد کردن آن دشوار است. نمودار شماره یک روند صعودی تعداد شعب بانک‌ها طی 12 سال گذشته را نشان می‌دهد. طبق این نمودار نزدیک به 19 هزار شعبه بانک در ایران وجود دارد. البته این افزایش در تعداد شعب بانکی در حالی رخ داده است که کارشناسان و مسؤولان بارها خواستار کاهش تعداد شعب شده‎اند.

 

* ایران 3 برابر 3 کشور توسعه‌یافته شعبه بانکی دارد

برای سنجش تعداد شعب بانکی در ایران، بهترین راه مقایسه آن با دیگر کشورهای توسعه‌یافته جهان است. یکی از معیارهای سنجش تعداد شعب بانک‌ها در دنیا، سرانه تعداد شعب به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت بالغ است که بانک جهانی نیز آمارهای خود را بر این اساس منتشر می‌کند. این نسبت برای ایران 9/30 بانک به ازای 100 هزار نفر جمعیت بالغ است. همان‌طور که نمودار شماره 2 نشان می‌دهد ایران 3 برابر کشورهایی همچون چین، هلند و آلمان شعبه بانکی دارد و همچنین تعداد شعب در ایران 2 برابر کشورهایی همچون هند، سوئد و ترکیه است.

این نمودار اما نشان‌دهنده بیشتر بودن شعب بانکی در 4 کشور آمریکا، ژاپن، فرانسه و پرتغال نسبت به ایران است. برای درک بهتر عملکرد این 4 کشور در این حوزه باید روند این کشورها در یک دهه اخیر را مشاهده کرد. نمودار شماره3 نشان می‌دهد به ‌غیر از ژاپن که روندی ثابت را طی کرده است، در 3 کشور دیگر این نسبت در حال کاهش است. در واقع با گسترش بانکداری الکترونیک در کشورهای توسعه‌یافته، اغلب آنها به سمت کاهش تعداد شعب بانکی پیش می‌روند.

برای درک این موضوع که چرا تعداد شعب بانکی در ایران زیاد است و این موضوع چه چالش‌هایی را برای نظام بانکی به وجود می‌آورد، ابتدا باید مفهوم بانک را درک کرد. بر خلاف تصور عمومی، بانک‌ها صرفا واسطه وجوه نیستند که سپرده‌های مشتریان را دریافت و در قالب وام به صاحبان مشاغل اعطا کنند، بلکه در اقتصاد امروزی بانک‌ها خالق نقدینگی هستند. آنها برای خلق پول نیازی به جذب سپرده‌های مشتریان ندارند به‌ نحوی‌ که امروز بیش از 90‌درصد پول موجود در کشور نه توسط بانک مرکزی، بلکه توسط بانک‌های تجاری ایجاد شده است. اعطای امتیاز خلق پول به بانک‌های تجاری (که اساسا یک امتیاز حاکمیتی است) موجب ایجاد رانت عظیمی برای صاحبان بانک‌ها شده است. روش مدرن خلق پول این امکان را به بانک‌ها می‌دهد که با زدن چند دکمه کیبورد کامپیوتر، پول جدید ایجاد کرده و کسب ثروت کنند. هر چند خلق پول می‌تواند اثرات بسیار مثبتی همچون کاهش نرخ بهره‌ در اقتصاد داشته باشد، زیرا زمانی که عرضه پول در اقتصاد بیشتر شود، قیمت آن یعنی نرخ بهره‌ کاهش می‌یابد ولی در نبود نظارت صحیح بانک مرکزی، اعطای امتیاز خلق پول به بانک‌های تجاری تنها موجب فلاکت در اقتصاد خواهد بود. نمادهای این فلاکت را از دادگاه‌های مفسدان اقتصادی گرفته تا 2 شوک تورمی یک دهه اخیر می‌توان به ‌وفور مشاهده کرد. همان‌طور که گفته شد بانک‌ها با زدن چند دکمه کیبورد کامپیوتر قادر به ایجاد پول هستند، از این ‌رو می‌توانند براحتی وارد بازار‌های مختلف شده و به التهاب بازارها دامن بزنند. از جمله مهم‌ترین این بازار‌ها، ملک است. 

 

* خلق پول برای خرید ملک با فشردن یک دکمه 

خرید ملک همچون شعبه توسط بانک‌ها با خلق پول از یک ‌سو موجب تورم در این بازار شده و از سوی دیگر به دلیل بالا رفتن سهم دارایی‌های غیر نقدپذیر در ترازنامه نظام بانکی موجب دست‌اندازی آنها به منابع بانک مرکزی می‌شود، زیرا در صورت خروج سپرده بیش ‌از حد نرمال از یک بانک، این بانک قادر به فروش سریع دارایی‌های خود نخواهد بود تا عملیات تسویه بین‌بانکی را انجام دهد. این نوع از دارایی در نظام بانکی را به دلیل نقد شوندگی پایین (امکان تبدیل دارایی به پول نقد) دارایی منجمد می‌نامند. همان‌طور که اشاره شد بانک‌ها با فشردن یک دکمه کیبورد خلق پول می‌کنند و با افزایش دارایی‌های منجمد خود در آینده نیز به دلیل کاهش قدرت نقدپذیری دارایی‌ها به اضافه برداشت از بانک مرکزی رو می‌آورند. این شرایط در سال‌های اخیر بر اقتصاد ایران حاکم بوده و بیش از 100 هزار میلیارد تومان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی را ایجاد کرده است. این در حالی است که تعداد چشمگیری شعب مازاد در نظام بانکی کشور وجود دارد. حال می‌توان با مصادره این شعب در ازای بدهی‌های آنها به بانک مرکزی، حجم بدهی‌ها را کاهش داد، بدون اینکه مشکل خاصی برای اقتصاد ایران به وجود آورد.