* مضحکه عدالت در محکمه آل‌سعود

یک روز پس از اینکه دادستانی عربستان سعودی از صدور احکام اولیه ۱۱ نفر در رابطه با پرونده قتل جمال خاشقجی خبر داد، موجی از واکنش‌ها در این ارتباط منتشر شد و انتقادات بسیاری را در سطح بین‌الملل نسبت به حکم دادگاه برانگیخت.

 از آنجا که دادستانی عربستان از اعلام اسامی محکومان امتناع کرد، رسانه‌ها بر اساس گزارش گزارشگر ویژه سازمان ملل احتمال داده‌اند ماهر عبدالعزیز‌مطرب معاون ویژه امنیت اطلاعات عربستان و صلاح الطبیقی کارشناس پزشکی قانونی در بخش اسناد جنایی در وزارت کشور سعودی جزو افرادی باشند که حکم حبس گرفته‌اند و حکم اعدام احتمالا برای فهد شبیب البلوی و ولید عبدالله الشهری که از اعضای گارد پادشاهی سعودی هستند و ترکی مشرف‌الشهری که افسر اطلاعات بوده صادر شده است.

 این 3 نفر جزو ۱۰ مسؤول عربستانی هستند که اسامی‌شان در گزارش گزارشگر ویژه سازمان ملل  درج شده و نشان داده شد که لحظه وقوع قتل در کنسولگری بوده‌اند. اما در این بین عوامل اصلی سناریوی قتل یا به‌طور کلی از فرآیند محاکمه و حضور در دادگاه کنار گذاشته شدند یا پس از حضور در آن از اتهام وارده تبرئه شدند. سعود القحطانی، مشاور بن‌سلمان اگرچه پس از ماجرای قتل خاشقجی از این سمت برکنار شد اما دادستانی عربستان او را متهم ندانست، حال آنکه القحطانی جزو نزدیکان و رازدار محمد بن‌سلمان بود.

 منابعی در دفتر پادشاهی عربستان می‌گویند او به نیابت از ولیعهد صحبت می‌کرد و دستوراتی به مسؤولان ارشد از جمله مسؤولان دستگاه‌های امنیتی می‌داد. محمد العتیبی نیز یکی دیگر از مسؤولان اجرای سناریوی قتل بود که پس از تحقیقات بی‌گناه معرفی و آزاد شد. وی به عنوان سرکنسول عربستان در استانبول 4 روز بعد از قتل خاشقجی به خبرنگاران اجازه بازدید از کنسولگری را داد.

 

* واکنش‌ شخصیت‌های بین‌المللی به احکام صادر شده

اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره اعدام‌های خودسرانه و پس از صدور احکام اولیه در پرونده قتل «جمال خاشقجی» در عربستان، به انتقاد شدید از این احکام پرداخت و آن را «مضحکه کردن عدالت» توصیف کرد. او در صفحه توئیتر خود نوشت این احکام ناعادلانه بوده و برنامه‌ریزان اصلی قتل نه‌تنها آزاد و رها هستند، بلکه از آنها تحقیقات کاملی نیز انجام نشده است. کالامارد، مصونیت قاتلان واقعی خاشقجی را نشانه سرکوب سیاسی و وجود فساد و سوءاستفاده از قدرت دانست. 

او افزود: «بار دیگر تأکید می‌کنم قتل خاشقجی، یک جنایت بین‌المللی بود و اینگونه نبود که آن را یک حادثه گذرا یا صرفا یک اتفاق بدانیم». لین معلوف، مدیر حوزه پژوهش‌های خاورمیانه سازمان عفو بین‌الملل هم در واکنش به احکام صادر‌شده در پرونده جمال خاشقجی، گفت این حکم همانند «تلاش برای پوشاندن جنایت» است.‌ معلوف در ارتباط با حکم صادر شده در پرونده خاشقجی گفت:‌ «این حکم عبارت است از [تلاش برای] پوشاندن جرم؛ عدالت در حق جمال خاشقجی رعایت نشده است و حقیقت برای عزیزانش مشخص نیست». معلوف در ادامه گفته با آنکه پرونده محاکمه متهمان پرونده خاشقجی بسته شده، با این حال اطلاعاتی درباره چگونگی اجرای تحقیقات ارائه نشده است. مدیر حوزه پژوهش‌های خاورمیانه سازمان عفو بین‌الملل در ادامه حکم صادر شده را «ناموفق» خواند.

 معلوف توضیح داد: «دادگاه‌های سعودی اجازه نمی‌دهند متهمان با وکلا در تماس باشند؛‌ این دادگاه‌ها، پس از محاکمه‌هایی کاملا ظالمانه، حکم اعدام صادر می‌کنند. با توجه به شفاف نبودن اقدامات مقامات سعودی و نبود دادگستری مستقل،‌ [هنوز] عدالت در حق جمال خاشقجی رعایت نشده است مگر در صورتی که تحقیقاتی بین‌المللی، مستقل و بی‌طرفانه در این باره انجام شود». خدیجه چنگیز، نامزد خاشقجی نیز در صفحه توئیتر خود نوشت: شکست عدالت. کسانی که دستور هماهنگی برای کشتن وحشیانه را داده بودند، چه شدند؟ وی همچنین بیانیه دادستانی کل عربستان را منتشر و اعلام کرد این تصمیم عربستان قابل قبول نیست.

وزارت خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: احکام صادره دادستانی سعودی علیه عاملان قتل خاشقجی، با تحقیقات قضایی انجام شده توسط ترکیه فاصله زیادی دارد و به هیچ وجه انتظارات آنکارا و جامعه جهانی را برآورده نمی‌کند. به نوشته پایگاه خبری شبکه «الجزیره»، در بیانیه وزارت خارجه ترکیه آمده است: «بار دیگر از عربستان می‌خواهیم درباره پرونده قتل خاشقجی با دستگاه قضایی ترکیه همکاری کند».

 

* واکنش رسانه‌ها به خبر صدور احکام

روزنامه «گاردین» انگلیس در مقاله‌ای با عنوان«حکم اعدام قاتلان خاشقجی کمکی به بهبود چهره عربستان نمی‌کند» نوشت: «کل این عملیات غیرقابل تحمل است. این احکام پس از محاکمه‌ای صادر شده که فاقد تدابیر قانونی مناسب بوده و این بدان مفهوم است که این جنایت فجیع آبروی کل آل‌سعود را لکه‌دار کرده به گونه‌ای که نمی‌توان آن را محو کرد».

روزنامه «واشنگتن‌پست» نیز در مطلبی در این نشریه در واکنش به حکم اخیر مقام‌های عربستان در محکوم کردن 5 نفر از عوامل قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد حاکمیت عربستان در سال ۲۰۱۸ در شهر استانبول ترکیه، نوشته‌ است: «نتیجه این فرآیند توهین به خانواده خاشقجی و تمام کسانی که خواستار پاسخگو کردن عوامل واقعی این جنایت بوده‌اند، از جمله اکثریت نمایندگان هر 2 حزب اصلی در کنگره آمریکا محسوب می‌شود. از سوی دیگر پذیرش این نتیجه در سطح بین‌المللی نه فقط کاری به لحاظ اخلاقی غلط، بلکه همچنین خطرناک خواهد بود. این کار این پیام را به محمد بن‌سلمان، ولیعهد بی‌پروای عربستان می‌دهد که ماجراجویی‌های مرگبار او تحمل خواهد شد». در این گزارش با توجه به نقش ترامپ در حمایت از بن‌سلمان آمده است: اگر به خاطر حمایت‌های دونالد ترامپ از محمد بن‌سلمان نبود، بعید بود او بتواند اینطور گستاخانه مانع اجرای عدالت شود. کاخ سفید به شکلی باور نکردنی در بیانیه‌ای حکم مقام‌های عربستان را «گامی مهم در راستای پاسخگو کردن مسببان این جنایت وحشتناک» دانست.  

[خاشقجی که بود؟]

جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار، مقاله‌نویس و نویسنده اهل عربستان سعودی بود. وی همچنین مدیر و سردبیر ارشد شبکه خبری العرب و از منتقدان آل‌سعود بویژه شخص بن‌سلمان بود. او همچنین در روزنامه «واشنگتن‌پست» مطلب می‌نوشت. جمال، نوه محمد خاشقجی، پزشک مخصوص ملک عبدالعزیز بود و نیز عدنان خاشقجی، که در ماجرای مک‌فارلین در ایران مشهور شد، عموی او بود. خاشقجی ۲ اکتبر ۲۰۱۸ به کنسولگری عربستان در استانبول مراجعه کرد و سپس ناپدید شد. او در کنسولگری عربستان در ترکیه به فجیع‌ترین سبک ممکن به قتل رسید و جسدش تکه‌تکه شد. عربستان برای 2 هفته هرگونه اطلاع از سرنوشت جمال خاشقجی را قویا تکذیب می‌کرد و می‌گفت او پس از مراجعه به کنسولگری آنجا را ترک کرده ‌است. ۱۹ اکتبر ۲۰۱۸ تلویزیون رسمی عربستان قتل جمال خاشقجی در داخل کنسولگری عربستان در استانبول را تأیید و ادعا کرد وی طی یک مشاجره به‌طور تصادفی کشته شده ‌است. همچنین دستور برکناری ژنرال احمد عسیری، معاون وزارت اطلاعات عربستان و سعود‌القحطانی، از دستیاران محمد بن‌سلمان، صادر و ۱۸ نفر ناشناس دیگر هم بازداشت شدند. پس از گذشت حدود یک سال از حادثه، روز چهارشنبه ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹ محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در مصاحبه با رادیو سراسری آمریکا پی‌بی‌اس با قبول کردن مسؤولیت قتل خاشقجی گفت این قتل در دوره زمامداری وی انجام شده و تمام مسؤولیت این کار را می‌پذیرد.