گروه سیاسی: مانور مقامات و رسانه‌های دولتی درباره مذاکره با آمریکا همچنان ادامه دارد. به گزارش «وطن امروز»، رسانه‌ها و مقامات دولتی این روزها سرگرم اظهارنظر یا تولید گزارش در تایید و چرایی لزوم مذاکره با آمریکا و همچنین ضرورت تصویب FATF هستند. پروژه‌ای که این روزها از سوی رسانه‌های دولتی دنبال می‌شود از سیاست محوری دولت روحانی جدا نیست. «مذاکره» همچنان در اولویت سیاست خارجی حسن روحانی قرار دارد و از سوی وی دنبال می‌شود. 

موضوع مذاکره اما محدود به سیاست خارجی نمانده است. بودجه سال آینده که توسط حسن روحانی به مجلس ارائه شده به طرز مشکوکی نامتوازن است. حتی کسانی که صرفا خبرها را پیگیری می‌کنند، متوجه شده‌اند درآمدهایی که دولت برای سال آینده در نظر گرفته در «حالت عادی» قابلیت تحقق ندارد مگر اینکه دولت با بهره‌گیری از ابزار «مذاکره/ توافق» بتواند میزان فروش نفت را افزایش داده یا مقداری از ارز بلوکه‌شده را به کشور بازگرداند. 

فارغ از درستی یا نادرستی این ادعا، شواهدی وجود دارد که انگاره تلاش برای مذاکره، حتی با بستن یک بودجه به محل‌های درآمدی تخیلی را تقویت می‌کند. 

 

* مذاکره با دست‌فرمان مکرون

زمزمه‌های دور جدید مذاکره با آمریکا پس از خروج این کشور از برجام با طرح موسوم به «طرح مکرون» از تابستان امسال شروع شد. رئیس‌جمهور فرانسه پیشنهاد کرده بود در ازای افزایش فروش نفت ایران و آزادسازی حدود 15 میلیارد دلار از ارز بلوکه‌شده ایران، مذاکرات میان ایران و آمریکا برای دستیابی به توافق جامع در همه زمینه‌ها آغاز شود. طرح مکرون تابستان امسال سروصدای زیادی به پا کرد، بویژه آنکه در پایان تابستان حسن روحانی همانند سال‌های گذشته قصد سفر به نیویورک را داشت و همین طرح می‌توانست مبنای توافق جامع میان ایران و آمریکا باشد. اظهارات حسن روحانی در آستانه سفر به نیویورک نیز احتمال مذاکره با آمریکا را تقویت می‌کرد. روحانی 4/6/98 در «همایش ارائه دستاوردهای دولت تدبیر و امید در توسعه زیرساخت‌های روستایی» و در آستانه سفر به نیویورک گفته بود: «معتقدم برای منافع ملی کشورمان از هر ابزاری باید استفاده کرد. اگر بدانم که به یک جلسه‌ای بروم و با کسی ملاقات کنم کشور من آباد و مشکلات مردم حل می‌شود دریغ نخواهم کرد، اصل منافع ملی ملت ما است».  

روحانی در سخنرانی دیگری اینگونه به تلاش‌ها برای دیدارش با ترامپ اشاره کرد. رئیس‌جمهور در جلسه هیات دولت در 10 مهرماه سال جاری در رابطه با جزئیات طرح امانوئل مکرون گفت: «طرحی را فرانسه آماده کرده بود و کلیت آن طرح به یک معنا می‌توانست قابل‌قبول باشد، چون کلیت آن بازمی‌گشت به اینکه ایران دنبال سلاح هسته‌ای نباشد که همیشه این را گفته‌ایم و اینکه ایران به صلح منطقه و صلح آبراه‌های منطقه کمک کند که همیشه کمک کرده‌ایم. آمریکا کل تحریم را کنار بگذارد و فروش نفت بلافاصله آغاز و پول نفت در اختیار ما قرار بگیرد». رئیس‌جمهور اضافه کرد: «این اصولی بود که فرانسه با آمریکایی‌ها مطرح کرده بود و بعد با ما مطرح کرد. آنچه در نیویورک انجام گرفت ولو اینکه به ظاهر ممکن است برخی فکر کنند در نقطه حل بود اما با حل مسأله فاصله داشت و نمی‌شود یک امر بسیار مهم را در ظرف چند ساعت و مدت کوتاه بدون در نظر گرفتن همه جوانب و نتایج آن و سوءاستفاده‌ای که آنها می‌خواستند در آن مقطع انجام دهند، به انجام رساند».

طرح مکرون همان‌طور که روحانی گفت به نتیجه نرسید و همان‌طور که نشریه فرانسوی «لوموند» روز شنبه هفته جاری به نقل از منابع مطلع نوشته است؛ کاخ الیزه اکنون معتقد است تلاش‌هایش برای میانجیگری میان واشنگتن و تهران با شکست روبه‌رو شده است. 

 

* بنزین بر آتش مذاکره

روحانی در سفر 18 آبان‌ماه سال جاری در نشست شورای اداری استان یزد نیز موضوع مذاکره را به بیان دیگری تکرار کرد: هر جا بتوانیم از طریق مذاکره و تعامل با دنیا، مشکل مردم را حل کنیم یا کاهش دهیم من به‌عنوان رئیس‌جمهور و منتخب شما یک ثانیه صبر نمی‌کنم، با اینکه می‌دانم سنگین و سخت است؛ الان هم با دنیا در تماسیم و صحبت می‌کنیم؛ دنبال راه‌حل هستیم اما هیچ‌گاه دنبال ذلت نخواهیم رفت. روحانی همچنین در جریان همین سفر بود که گفت دولت قرار است به 18 میلیون خانواده ایرانی یارانه معیشتی دهد. البته او این جمله را نگفت که این کمک معیشتی قرار است در ازای سهمیه‌بندی و گرانی بنزین به مردم داده شود. 

24 آبان طرح سهمیه‌بندی بنزین به اجرا درآمد؛ طرحی که آغازگر اعتراضات مردمی شد، اعتراضاتی که خیلی زود اغتشاشات را به دنبال داشت. «گرانی» البته به بنزین محدود نشد؛ در اولین مهره از دومینوی گرانی‌ها سکه و ارز دچار تلاطم و گرانی شد. گرانی به لوازم خانگی و اقلام خوراکی نیز رسید و بر سفره مردم اثر مستقیم گذاشت. فشار اقتصادی جدیدی بر مردم وارد شد، با این حال عده‌ای معتقد بودند فشار اقتصادی می‌تواند منجر به فشار داخلی از سوی مردم برای مذاکره شود. در نظر این عده هر چند گرانی بنزین سفره مردم را کوچک می‌کند با این حال و با توجه به اینکه دولت هیچ چشم‌انداز روشنی نیز از گشایش اقتصادی ارائه نمی‌دهد، معادله «خواست مذاکره» از سوی مردم تکمیل و شرایط برای انجام مذاکره و توافق با آمریکا فراهم می‌شود. جدا از درستی یا نادرستی این گزاره، دولت از مرتبط کردن مشکلات به مذاکره در ماجرای توافق هسته‌ای بهره برده بود و اتفاقا درباره آن توافق توانسته بود با بهره‌گیری از این حربه تا حدودی مردم را با خود همراه کند. این جمله یکی از جملات روحانی در مرتبط کردن مشکلات داخلی به توافق است: اینکه می‌گوییم تحریم ظالمانه باید از بین برود بعضی‌ها چشم‌های‌شان را زیاد نچرخانند! تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید، تا مسأله محیط‌زیست حل شود، تا اشتغال جوانان حل شود، تا [مشکل] صنعت جامعه حل شود. تا آب خوردن مردم حل شود، تا منابع آبی زیاد شود، تا بانک‌های ما احیا شود.

 

* همچنان امیدوار به FATF

۲۵ خردادماه ۹۵ وزیر وقت اقتصاد به نمایندگی از دولت آقای روحانی ضمن توافقی محرمانه، پذیرفت توصیه‌های چهل‌گانه «گروه ویژه اقدام مالی» ( FATF) و یک «برنامه اقدام» (Action Plan) را که حاوی دستورالعمل زمان‌بندی شده و گفته می‌شود محرمانه است، جهت اجرای توصیه‌های گروه اقدام مالی اجرا کند.  گروه اقدام مالی نیز ۴ تیرماه ۱۳۹۵ طی بیانیه‌ای در بوسان کره‌جنوبی اعلام کرد به مدت ۱۲ ماه ایران را از لیست کشورهایی که باید علیه آنها اقدام متقابل انجام شود تعلیق و در این مدت ایران تعهداتی را که پذیرفته اجرایی می‌کند. 

در این بیانیه آمده بود پس از اتمام این مدت گروه اقدام مالی متناسب با اقداماتی که ایران انجام داده است تصمیم می‌گیرد ایران را در کدامیک از دسته‌بندی‌های چهارگانه (استاندارد، در حال پیشرفت، غیرهمکار و لیست سیاه) قرار دهد. با این حال به دلیل اقدامات ایران، زمان تعلیق ایران از لیست سیاه همواره تمدید شده است. از سوی دیگر FATF این قابلیت را برای کشورهای غربی ایجاد می‌کند که براحتی به اطلاعات محرمانه درباره خرید و فروش‌های مهم ایران دست پیدا کنند.

طبق برنامه اقدام که طیب‌نیا تعهد به اجرای آن داده، ایران باید هویت «ذی‌نفع واقعی» را شناسایی کرده و بدون محدودیت این اطلاعات را با درخواست‌کنندگان به اشتراک بگذارد. وزیر وقت اقتصاد متعهد شد تا ماه مه ‌۲۰۱۷ این سازوکار را ایجاد کند.

پس از ایجاد این سازوکار، بانک‌های خارجی که توسط آمریکا از انجام تراکنش‌های شامل افراد باقیمانده در تحریم، منع شده‌اند، از کانال FATF از تهران درخواست خواهند کرد آیا ۱۷۸ فرد و نهاد تحت تحریم SDN آمریکا، در تراکنش ارزی آنها با بانک مرکزی و سایر بانک‌های ایرانی «ذی‌نفع» هستند یا خیر؟‌ اگر واحد تهران پاسخ مثبت دهد، بانک‌های خارجی از انتقال ارز خودداری خواهند کرد، چرا که از اعمال جریمه و تحریم آمریکا هراس دارند. سازوکار FATF از سوی دیگر امکان هرگونه دورزنی تحریم‌ها و ارائه اطلاعات نادرست به طرف خارجی را بسته است. بنابراین هر چند در شرایط تحریم، تصویب FATF به‌ صورت قطعی به ضرر ایران است اما دولت به ماجرای تصویب لوایح مربوط به FATF به عنوان پلی برای مذاکره و توافق می‌نگرد. دولت روحانی که در اداره دولت و جامعه با بحران کارآمدی مواجه شده است، خطر طرد و حذف از عرصه سیاست را بیش از هر زمان دیگری حس می‌کند. بنا بر نظرسنجی برخی نهادها، محبوبیت دولت در برهه فعلی به کمتر از ۵ درصد رسیده است، در چنین شرایطی دولت روحانی آخرین تلاش‌ها را برای باز کردن گره مذاکره و حل مشکلات داخلی با بهره‌مندی از گشایش خارجی به کار گرفته است.

نکته مهم آنکه غرب نیز هرگونه تعامل را به حل و فصل ماجرای FATF ربط داده است. بنابراین در آستانه انتخابات دولت در تلاش است بحران کارآمدی خود را در سایه توافق احتمالی با غرب و ایجاد گشایش اقتصادی موقت پنهان کند، بویژه آنکه مقامات دولتی بارها از این سیاست برای دستیابی به اهداف حزبی و جناحی خود بهره‌ برده‌اند. گفتنی است در آخرین جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام که در قالب جلسه کمیسیون ویژه مجمع برای بررسی لایحه CFT برگزار شد، در رای‌گیری استمزاجی در پایان جلسه اکثریت قریب به اتفاق اعضا به تصویب این لایحه رای منفی دادند. 

 

* ژاپن، طلوع دوباره مذاکره

موج جدید «مذاکره/ توافق» پیش از سفر روحانی به ژاپن آغاز شد. رسانه‌های دولتی مدعی بودند که قرار است در جریان این سفر ژاپن نقش واسطه‌گر مذاکره میان ایران و آمریکا را ایفا کند. حسن روحانی نیز خود پس از بازگشت از ژاپن اعلام کرد که مذاکراتی با طرف ژاپنی برای برداشته شدن تحریم‌ها داشته است: «هم ژاپنی‌ها و هم ما در زمینه شکستن تحریم یک پیشنهاد جدیدی داشتیم که در این زمینه با هم بحث کردیم و بنا شد رایزنی‌های 2 کشور در این زمینه را ادامه دهیم. ژاپنی‌ها، اروپایی‌ها و دیگران در این زمینه فعال هستند که تحریم‌ها را بشکنند و پیشنهادات و راه‌حل‌هایی دارند که با هم در این زمینه رایزنی داریم». پس از دیدار روحانی و آبه، رسانه‌های ژاپنی خبر دادند نخست‌وزیر این کشور تلفنی با «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا گفت‌وگو کرده است. به نوشته وبگاه ژاپنی «نیکی»، نخست‌وزیر ژاپن احتمالا ترامپ را در جریان جزئیات گفت‌‌وگوهای خود با رئیس‌جمهور ایران قرار داده است. دفتر نخست‌وزیری ژاپن به رسانه‌ها گفته است این تماس که به درخواست ترامپ انجام شده، حدود ۷۵ دقیقه طول کشیده و در آن درباره ایران و کره‌شمالی گفت‌وگو شده است.

رایزنی‌ها درباره سفر روحانی به ژاپن محدود به این سفر نشد. 2 روز پس از بازگشت روحانی از ژاپن و پس از گفت‌وگوی تلفنی ترامپ و آبه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در راستای مشورت‌های دوجانبه با مقامات عمان وارد مسقط شد. سفر ظریف به عمان از آن جهت حائز اهمیت است که مقامات عمانی در سال‌های اخیر پیام‌هایی را از جانب مقامات آمریکایی به ایران منتقل می‌کردند. نتیجه توالی سفر روحانی به ژاپن و ظریف به مسقط می‌تواند تلاش برای گشودن باب جدیدی از مذاکره باشد. تکه‌های پازل سیاست‌ورزی روحانی در کنار اظهاراتش نشان می‌دهد در همچنان روی پاشنه مذاکره می‌چرخد، و حال پرسش این است که آیا بودجه هم در خدمت مذاکره گرفته شده است؟