گروه سیاسی: 20 ماه پس از خروج آمریکا از برجام و با گذشت نزدیک به یک سال از ادعای اروپایی‌ها مبنی بر راه‌اندازی سازوکار پشتیبان تجارت با ایران، رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: تا زمانی که از ما نفت نخرند و درآمد نفت برای ما نیاید اینستکس فقط حرف است. البته پیش از همتی، برخی دیگر از اعضای کابینه روحانی هم نظر مشابهی را درباره این سامانه ابراز داشته‌اند. به گزارش «وطن‌امروز»، عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی روز گذشته در گفت‌وگو با فارس درباره چشم‌انداز کانال ویژه مالی اروپا- موسوم به اینستکس- برای ایران گفت: ما از نظر مقررات و سازماندهی همه چیز را آماده کرده‌ایم. رئیس‌کل بانک مرکزی ادامه داد: تا زمانی که از ما نفت نخرند و درآمد نفت برای ما نیاید آن (اینستکس) فقط حرف است. اظهارنظر مهم رئیس بانک مرکزی در حالی است که اردیبهشت‌ماه سال گذشته و پس از خروج آمریکا از برجام، 3 کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس در مذاکره با مقامات سیاست خارجی کشورمان با 11 وعده جدید تعهد دادند تبعات خروج آمریکا از برجام را برای ایران جبران کرده و بویژه در حوزه‌های فروش نفت و مبادلات بانکی و تجاری با تحریم‌های ضدایرانی آمریکا مقابله کنند. با این حال و با وجود اینکه مهلت اروپا برای این موضوع چند هفته و حداکثر 2 ماه تعیین شده بود، پس از چند نوبت وقت‌کشی در نهایت بهمن‌ماه سال گذشته سامانه موسوم به اینستکس رونمایی شد؛ سامانه‌ای که از سوی کارشناسان حداکثر به عنوان یک شرکت ذی‌حسابی و برای مبادله نفت با کالاهای انسان‌دوستانه چون غذا و دارو تعبیر شد.  نکته جالب توجه در این میان اینکه اروپایی‌ها حتی در این حد نیز اینستکس را عملیاتی نکرده و هر بار صرفا با این ادعا که این سامانه در حال راه‌اندازی است وقت‌کشی کرده‌اند. البته پس از شروع رویکرد جدید جمهوری اسلامی مبنی بر کاهش تعهدات هسته‌ای به‌صورت گام به گام بویژه دستور شورای عالی امنیت ملی برای گازدهی به سانتریفیوژها در تاسیسات هسته‌ای فردو، تحرکات اروپا برای عملیاتی کردن اینستکس بیشتر شد به‌گونه‌ای که اخیرا خبر پیوستن 6 کشور دیگر اروپایی علاوه بر 3 کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به این سامانه منتشر شده است. با همه اینها البته اینستکس هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد و چنانکه مقامات دولتی اعلام کرده‌اند بدون دربرگیری فروش نفت ایران و بازگشت پول آن عملا کارآیی خاصی برای کشورمان نخواهد داشت.

 

* همه در دولت مخالفند جز ظریف!

همتی نخستین عضو دولت روحانی نیست که نسبت به کارآیی نداشتن اینستکس موضع می‌گیرد. حسن روحانی اوایل تیرماه امسال و تنها چند روز مانده به اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، اینستکس را به‌دردنخور نامید. او که در جلسه هیات دولت سخن می‌گفت، سازوکار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها سازوکاری بدون پول است و اینستکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به‌واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد. وزیر نفت نیز تیرماه امسال در اظهارنظری به پاسخگو نبودن اینستکس اذعان کرد. بیژن زنگنه که برای نشست اوپک به وین رفته بود، در بدو ورود به هتل کوبورگ، در جمع خبرنگاران اذعان کرد: اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز 4 - 3 میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود.

دبیر شورای عالی امنیت ملی دیگر مقام دولتی بود که البته بدون نام بردن از اینستکس، رویکرد برجامی اروپایی‌ها در قبال ایران را زیر سوال برد. علی شمخانی تیرماه گذشته طی یادداشتی با اشاره به بدعهدی‌‌های طرف‌‌های اروپایی برجام نوشت: با گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و «صبر» ایران برای فرصت‌دادن به دیپلماسی، کشورهای اروپایی نشان دادند اگرچه در کلام، مواضع متفاوتی نسبت به آمریکا اتخاذ می‌کنند اما در عمل به تقویت بردارهای فشار واشنگتن علیه ایران یاری رساندند. اروپا تاکنون حاضر نشده هیچ هزینه‌ای برای نجات برجام که دستاوردی تاریخی برای این اتحادیه است پرداخت کند و به نظر می‌رسد از تداوم شرایط موجود که ثمره آن، فشار آمریکا به ایران و بهره‌برداری سیاسی و امنیتی اروپا از آن است، احساس رضایت می‌کند. بدون شک، بیانیه اخیر وزرای خارجه 3 کشور اروپایی و بازی تحریمی ترامپ، 2 روی یک سکه است که نقوش آن پس از گذشت یک سال از گفت‌وگوهای بی‌حاصل با اروپا بیش از پیش در حال نمایان ‌شدن است. انتقاد و اعتراض، رویکرد غالب مقامات دولتی در قبال اروپا و اینستکس طی 20 ماه گذشته بود، با این حال یک صدای متفاوت از دولت درباره اینستکس تعجب همگان را برانگیخت. محمدجواد ظریف دهم تیرماه امسال در اولین اظهارنظر رسمی خود پس از اعلام عملیاتی شدن سازوکار مالی اینستکس در ادعایی عجیب این کانال مالی را دارای اهمیتی استراتژیک خواند. او در این‌باره گفت: «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن این است که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آمریکا هستند!» ظریف البته یک بار دیگر نیز تلاش کرده بود بدقولی اروپایی‌ها برای جبران تبعات خروج آمریکا از برجام را توجیه کند. آذرماه سال گذشته و در شرایطی که انتقادات به 3 کشور اروپایی برای راه‌اندازی نکردن سازوکار ویژه مالی موسوم به SPV بالا گرفته بود، ظریف در اظهارنظری عجیب مدعی شد: «با توجه به اینکه آمریکایی‌ها به محض اطلاع پیدا کردن از هر تحولی می‌خواهند مانع اجرای آن شوند، اروپایی‌ها می‌خواهند این مرحله را به صورت محرمانه دنبال کنند تا به نتیجه برسند. بنابراین خودشان این مرحله را به صورت مخفیانه پیگیری می‌کنند و وقتی به نتیجه رسیدند اعلام می‌کنند». البته خود ظریف نیز چند ماه بعد به نافرجامی مذاکرات با اروپا پی برد و اذعان کرد 3 کشور اروپایی حتی به یک درصد تعهدات خود در قبال ایران نیز عمل نکرده‌اند.

 

* لزوم تعریف پیوست اقتصادی مذاکرات

ابراز ناامیدی 2 مقام اقتصادی (سیف و همتی) از نتایج اقتصادی 2 پروژه اصلی دولت روحانی یعنی برجام و مذاکرات اروپایی که برای اولی 3 سال و برای دومی حدود 2 سال زمان صرف شد، نشان می‌دهد برخلاف فضاسازی‌های دولتی پیرامون آورده‌های اقتصادی مذاکره با غرب، این رویکرد هیچ صرفه اقتصادی برای کشور و مردم نداشته و لازم است دولت به تجدیدنظر در مسیر خود بپردازد. این موضوع بویژه درباره اظهارات اخیر همتی، اهمیتی دوچندان می‌یابد، چرا که ایران تا چند روز دیگر باید گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را بردارد و از آنجایی که 4 گام قبلی نتوانسته اروپایی‌ها را برای انجام تعهدات‌شان مجاب کند، لازم است در گام پنجم اقدامی قاطع در دستورکار قرار گیرد؛ اقدامی که بازخورد آن در اروپا «صرفا حرف» نبوده و به دستاوردهای ملموس برای کشور و مردم منجر شود.