احسان سالمی: چند سال پیش وقتی برای اولین‌بار شخصیت‌های محبوب انیمیشن «شکرستان» روی دفاتر مشق و نوشت‌افزارهای تحصیلی دانش‌آموزان ظاهر شدند، بسیاری از اهالی فرهنگ و کارشناسان امور تربیتی و حتی اقتصادی به این موضوع حساس شدند که چرا تا به امروز از ظرفیت مهم بازارسازی فرهنگی غافل شده بودیم و سرمایه‌ای را که می‌شد در این حوزه از آن برای معرفی‌ شخصیت‌های ایرانی و متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی خودمان از آن بهره ببریم، در اختیار شخصیت‌های غربی قرار دادیم که تناسبی با فرهنگ بومی جامعه ایرانی ندارند.

 

* آغاز تلاش برای ورود به بازاری رها شده

بازارسازی فرهنگی در ادامه محدود به حضور کاراکترهای محبوب انیمیشن‌ها و برنامه‌های عروسکی در حال پخش باقی نماند تا در کنار حضور شخصیت‌های محبوب شکرستان، با ورود شخصیت‌های مجموعه تلویزیونی کلاه قرمزی، مجموعه تلویزیونی پهلوانان، عروسک جناب‌خان و عروسک سنجد به این حوزه، فضا برای خلق شخصیت‌های جدید و استفاده از ظرفیت آنها هم ایجاد شود. در همین راستا برخی تولیدکنندگان نوشت‌افزارهای ایرانی- اسلامی با خلق شخصیت‌هایی جدید سعی کردند فضایی تازه در بازاری ایجاد کنند که پیش از این به معنی واقعی کلمه رها شده بود.

البته آنها با نصب‌العین قرار دادن تجربیات حاصل از شکست پروژه تولید عروسک‌های «دارا» و «سارا» و پرهیز از تکرار همان اشتباهات سعی کردند سراغ مسیری تازه برای فتح این بازار بروند. نکته مهم این بود که برای در اختیار گرفتن بازار گسترده و پردرآمد و مهم محصولات فرهنگی تولید شده پیرامون شخصیت‌های کارتونی و عروسک‌های محبوب کودکان باید علاوه بر حوزه نوشت‌افزار، در همه حوزه‌های مرتبط با کودکان مثل پوشاک، وسایل اتاق خواب و... ورودی جدی می‌شد. اتفاقی که تابع دو موضوع بود؛ اول خلق شخصیت‌های جذاب متناسب با سلیقه و ذائقه کودکان و معرفی درست و با برنامه آنها و دوم فراهم کردن ظرفیت‌های تولید محصولات متنوع با محوریت این شخصیت‌ها برای رده‌های سنی مختلف کودکان.

کلید آغاز گسترده‌تر این پروژه با تمرکز بر تولید و پخش محدود محصولات فرهنگی ویژه کودکان پیرامون شخصیت‌های انیمیشن سینمایی موفق «فیلشاه» و شخصیت محبوب تلویزیونی «مل‌مل» زده شد. از نوشت‌افزار و کیف دانش‌آموزان گرفته تا پوشاک و کتاب نقاشی و بازی رایانه‌ای تنها بخشی از پروژه بزرگی بود که توسط فعالان این عرصه برای بازارسازی فرهنگی پیرامون این محصولات موفق راهی بازار محصولات ویژه کودکان شد. اتفاقا با وجود اینکه بازار این محصولات در داخل کشور در اختیار شخصیت‌هایی خارجی همچون «باب اسفنجی»، «بن تن»، «فروزن» و... بود اما باز هم در گام اول این اتفاق، واکنش‌های مثبت بسیاری از سوی کودکان و خانواده‌های ایرانی و همچنین بازار تولید و عرضه این محصولات شکل گرفت.  

 

* یک تعریف ساده درباره بازارسازی فرهنگی

رویداد بازارسازی «ایکال» را می‌توان نقطه آغاز بلوغ این جریان دانست؛ رویدادی که قرار است از فردا حوالی ساعت 14 در مجموعه فرهنگی- هنری سرچشمه تهران کار خود را آغاز کند و تا جمعه نیز ادامه خواهد داشت. روز گذشته در یک نشست خبری با حضور اهالی رسانه، «رضا دستمالچی» دبیر این رویداد در ارتباط با اتفاقاتی که قرار است در این رویداد به وقوع بپیوندد توضیح داد. او در ابتدای این نشست درباره مفهوم بازارسازی فرهنگی گفت: در حوزه کسب و کار بویژه کسب‌وکارهای فرهنگی یکی از مهم‌ترین ارکان بازارسازی فرهنگی است. پس از خلق شخصیت در قالب انیمیشن تقاضا برای دیدن آنها در کشور رشد زیادی می‌کند. به کارهای مختلف تیم‌های متخصص برای ایجاد محبوبیت و مقبولیت کاراکترها و معرفی این آثار، بازارسازی فرهنگی می‌گویند.

 

* آمارهایی تکان‌‎دهنده درباره بازاری بزرگ

وی با ارائه آمارهایی که از سوی گروه پژوهشی اقتصاد فرهنگ انجام گرفته است، بیان کرد: ۳۰ کاراکتر محبوب کودکان در ایران مشخص شده است که شخصیت باب اسفنجی با ۲۸ درصد محبوبیت در رتبه اول قرار دارد. کاراکترهایی مثل فروزن، بن‌تن، اسپایدرمن و... در رده‌های بعدی قرار دارند. دبیر رویداد بازارسازی فرهنگی ایکال افزود: در رده‌بندی محبوب‌ترین کاراکترها در بین کودکان شخصیت‌های کارتون شکرستان 5/1 درصد و عروسک مل‌مل که سال‌ها از طریق شبکه 5 برای کودکان برنامه اجرا می‌کند 3/1 درصد محبوبیت دارند که این موضوع به دلیل ضعف یا عدم‌جذابیت این شخصیت‌های ایرانی نیست و به دلیل کوتاهی در بازارسازی با ابزار و محصولات فرهنگی مختلف است. از سال‌های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ که مباحث تهاجم فرهنگی از سوی مقام معظم رهبری مطرح شد، بسیاری از دغدغه‌مندان و دوستداران فرهنگ و ادب ایران و اسلام شروع به فعالیت در این زمینه کردند. یکی از مصادیق بارز مقابله با تهاجم فرهنگی ورود در حوزه معرفی و تولید کاراکترها و شخصیت‌های داخلی و بومی است.

 

* از تولید محتوا تا بازارسازی برای محتوا

دبیر رویداد بازارسازی فرهنگی با اشاره به تجربیات مختلف مجموعه‌های فرهنگی در تولید و فعالیت در بحث قهرمان‌‌سازی ابراز کرد: اوایل دهه ۸۰ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شخصیت دارا و سارا را معرفی و وارد بازار کرد. با تمام فعالیت‌هایی که برای این پروژه انجام دادند، در این کار در بحث تجاری‌سازی با شکست مواجه شد و ضرر هنگفتی هم روی دست بازاری‌ها و تاجرانی که روی آن سرمایه‌گذاری کرده بودند، گذاشت. عوامل شکست آن عدم حمایت مطبوعاتی و بازارسازی فرهنگی بود.

او در ارتباط با 2 شاخص مهم در حوزه بازارسازی فرهنگی اظهار کرد: 2 موضوع مهم در بحث تجاری‌سازی وجود دارد. موضوع اول تولید محتوا و نکته دوم بازارسازی فرهنگی برای این محتواهای تولیدشده است. هر کدام از این 2 بخش دچار نقص باشد و انجام نشود کار به صورت مناسب پیش نمی‌رود. در مجموعه صنایع خلاق رضوی درحال حاضر 2 محور از فعالیت‌های شرکت را پیگیری می‌کنیم. یک موضوع در حوزه اسباب‌بازی است که این مسأله دغدغه مقام معظم رهبری هم هست که گله‌مند هستند چرا بازار از اسباب‌بازی‌های ایرانی خالی است.

 

* تولید یک اسباب‌بازی استراتژیک تا 2 ماه آینده

مدیرعامل شرکت صنایع خلاق رضوی در ادامه از تولید چند محصول مهم خبر داد و گفت: در صنایع خلاق رضوی در حال تولید یک اسباب‌بازی استراتژیک هستیم و رقیب سرسخت برند‌های دیگر خواهد بود. این اثر در 2 ماه آینده رونمایی خواهد شد که پیوست‌های فرهنگی مناسبی از گیم انیمیشن لوازم‌التحریر و... دارد که حاصل 2 سال تحقیق و مطالعه است.

وی در ادامه در ارتباط با دیگر محصول مهمی که این مجموعه قصد تولید آن را دارد نیز اظهار کرد: در حوزه تصویری برای معرفی آثارمان در ساخت یک سریال شبکه خانگی با نام «افسانه هفت جنگل» مشارکت کردیم. این سریال حدود ۳۰ کاراکتر عروسکی دارد و 4 کاراکتر در این سریال از کاراکترهایی است که ما روی آنها برنامه داریم و می‌خواهیم آنها را معرفی کنیم. این سریال تمام ویژگی‌های یک کار جذاب برای کودکان و نوجوانان را دارد.

 

* اختصاص بخش ویژه «ایکال» به شهید سلیمانی

دستمالچی همچنین درباره استفاده از ظرفیت نمادهای حرم امام رضا(ع) برای تولید محصولات فرهنگی گفت: مردادماه گذشته در مشهد جشنواره‌ای با عنوان «هنر رضوان» برگزار شد، در این جشنواره هنرمندان و عکاسان حدود ۸۰۰ عکس از زوایای مختلف از حرم امام رضا(ع) گرفته بودند که به نمایش درآمد و 400 طرح توسط ۲۰۰ طراح به دبیرخانه جشنواره رسید و حدود ۱۷۰ طرح پذیرفته شد و برگزیدگان خود را معرفی کرد و جوایزی اهدا شد؛ برای حمایت از طراحان تصمیم گرفتیم این طرح‌ها را تجاری‌سازی کنیم، مثلا طرح کاشی معرق حرم را در یک شال زنانه یا در لوازم منزل آورده و آنها را به منزل کسانی که علاقه‌مند هستند ببریم. دبیر رویداد بازارسازی فرهنگی ایکال با اشاره به اینکه استفاده از تصویر شهید حاج قاسم سلیمانی در پوستر این رویداد و اختصاص بخشی ویژه برای خلق محصولات فرهنگی پیرامون شخصیت این شهید والامقام نیز عنوان کرد: به مناسبت شهادت سردار سلیمانی، بخش ویژه‌ای از آثار مربوط به آثار هنری پیرامون سردار سلیمانی و همرزمان شهیدش اختصاص داده شده که قرار است از همان روز اول رویداد، به شکل رایگان در اختیار تولیدکنندگان محصولات فرهنگی قرار بگیرد؛ طرح‌هایی در حوزه‌های مختلف که برای تولید محصولات متنوع فرهنگی پیشنهاد شده‌اند. گفتنی است، اولین رویداد بازار‌سازی محصولات فرهنگی «ایکال» توسط صنایع خلاق رضوی وابسته به آستان قدس رضوی با همکاری مجمع نوشت‌افزار ایرانی- اسلامی (ایران‌نوشت) و با حضور صاحبان ایده و محصول و کارشناسان این حوزه از تاریخ ۲۵ الی ۲۷ دی‌ماه در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی سرچشمه  برگزار خواهد شد.