از روز نخست تقدیم لایحه بودجه 99 دولت به مجلس، مباحث زیادی در نقد یا تایید آن مطرح شده است. در این چند هفته که لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق بودجه در دست بررسی است، اخبار متنوع و زیادی از مصوبات این کمیسیون منتشر شده است. از جمله مهم‌ترین این اخبار، تغییر عجیب در نحوه محاسبه «مالیات بر درآمد» بود که از روش 5پله‌ای جدید که طی 2 سال اخیر اجرا شد، به روش 2پله‌ای سابق تغییر یافت. این تغییر که طبق گزارش کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس به نفع نجومی‌بگیران و برخلاف عدالت است، منجر به افت شدید درآمدهای مالیاتی دولت آن هم در اوج جنگ اقتصادی غرب علیه کشور می‌شود.

ریشه این بازگشت به عقب در مالیات‌ستانی آن هم در شرایطی که کشور دچار تنگنای درآمدی ناشی از تحریم قرار گرفته، لابی‌های برخی صنف‌های قدرتمند با نمایندگان هم‌صنف در کمیسیون تلفیق است. این موضوع را بسیاری از نمایندگان عضو کمیسیون تلفیق در مصاحبه‌های خود افشا کرده‌اند. به طور مثال، محمدرضا رضایی‌کوچی، عضو کمیسیون تلفیق گفت: بند «الف» تبصره 6 لایحه بودجه 99 با تاکید بر مدل مالیات پلکانی (10 تا 35 درصد)، مدیران نجومی‌بگیر و پزشکان پردرآمد را مشمول پرداخت مالیات مبتنی بر درآمدهای‌شان می‌کرد. وی افزود: لابی‌هایی از بیرون مجلس و پزشکان داخل مجلس باعث شد برخلاف نظر دولت، مدل 5 پله‌ای مالیات بر درآمد در کمیسیون تلفیق مجلس تصویب نشود. در همه جای دنیا پزشکان و کسانی که درآمد زیادی دارند، مالیات قابل توجهی هم می‌پردازند. به اعتقاد بنده در ایران هم باید به همین شکل عمل شود و غیر از این مسیر به صلاح کشور و مردم نیست.

همچنین رضا شیران خراسانی، عضو کمیسیون تلفیق با اشاره به اعتراض اقشاری که دارای درآمد بیشتری هستند، اظهار داشت: این اقشار که شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، قضات، برخی کارمندان عالیرتبه شرکت ملی نفت، پزشکان و دیگر مدیران می‌شود، نسبت به این شیوه اخذ مالیات اعتراض کردند. این در حالی بود که ما فکر می‌کردیم این قشرها به عنوان نخبگان جامعه که از شرایط کشور هم مطلع هستند، داوطلبانه تقاضای پرداخت مالیات بیشتری را داشته باشند تا عدالت پایدار شود اما متاسفانه موانعی بر سر راه است و همان طبقه تصمیم‌گیر که بیشترین حقوق را هم دریافت می‌کنند، در روند تصمیم‌گیری درباره این موضوع، اثرگذار هستند. اگرچه ما تلاش می‌کنیم این اتفاق رخ ندهد اما برای مثال جمعی از نمایندگان مجلس خودشان عضو هیأت علمی هستند یا مدیران دستگاه‌های اجرایی که با نمایندگان ارتباطات جدی دارند، در روال کار اثرگذارند.

پیش از این هم علی ادیانی، عضو کمیسیون تلفیق مجلس در گفت‌وگو با فارس اعلام کرده بود: در جریان بررسی جزئیات بودجه در کمیسیون تلفیق مجلس، 3 عضو منتخب کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در کمیسیون تلفیق (بهروز بنیادی، محمدنعیم امینی‌فرد و محسن علیجانی) با همکاری برخی دیگر از اعضای کمیسیون تلفیق که آنها هم پزشک هستند، تلاش کردند پیشنهاد معافیت کارانه کل یا بخشی از پزشکان از مالیات پلکانی به تصویب برسد.

علاوه بر موارد فوق اشتباه غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون تلفیق و استناد به «طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس» که هنوز به قانون تبدیل نشده، در رد پیشنهاد دولت مبنی بر روش 5 پله‌ای و در نهایت تصویب روش 2 پله‌ای دریافت مالیات بردرآمد مؤثر بود.

این دست لابی‌ها البته مختص به ایران و محدود به این دوره از مجلس شورای اسلامی نیست. در این موضوع «وطن امروز» با بررسی وضعیت کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در «شاخص ادراک فساد (CPI)» و «سهم مالیات بر درآمد به تولید ناخالص داخلی» بویژه مالیات بر درآمد که در روزهای اخیر جنجالی شده، ارتباط این دو شاخص را بررسی کرده است. شاخص ادراک فساد (CPI) به عنوان شاخصی برای سنجش فساد در کشورها شناخته شده که بر اساس امتیازدهی چندین مرجع به دست می‌آید و عدد آن بین صفر تا 100 تعیین می‌شود. امتیاز صفر نشان‌دهنده بیشترین میزان فساد و در مقابل امتیاز 100 نشان‌دهنده کمترین میزان فساد در کشور مورد اشاره است. بررسی‌های «وطن امروز» نشان می‌دهد میان این دو شاخص همبستگی تنگاتنگی وجود دارد به طوری که نسبت «مالیات» به «تولید ناخالص داخلی» (GDP) در کشورهای با فساد پایین، بیشتر است. در یک بررسی جزئی‌تر، نسبت «مالیات بر درآمد» به «تولید ناخالص داخلی» هم در این کشورها بالاست. این موضوع را می‌توان در نمودار زیر مشاهده کرد.

با رتبه‌بندی لیست کشورهای عضو OECD بر اساس بهترین وضعیت در شاخص ادراک فساد تا بدترین وضعیت مشخص می‌شود میانگین «سهم مالیات بر درآمد به تولید ناخالص داخلی» در کشورهای نیمه بالای جدول حدود 4/11 درصد و در کشورهای نیمه‌پایین جدول حدود 6 درصد است. هماهنگی معنادار درآمدهای مالیاتی و فساد در کشورها، صراحتا گویای آن است که در کشورهای با فساد پایین، ساختار مالیاتی منسجم‌تری وجود دارد و امکان فرار مالیاتی هم در این کشورها کمتر است. از سوی دیگر در کشورهای با فساد بالا، درآمدهای مالیاتی سهم اندکی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. این وضعیت را می‌توان در همین ماجرای تعیین مالیات بر درآمد در کمیسیون تلفیق بودجه کشور بخوبی مشاهده کرد؛ زمانی که صنف‌های قدرتمند و پرنفوذ در مجلس از طریق نمایندگان هم‌صنف خود، به کمیسیون تلفیق برای کاهش مالیات بر درآمد فشار وارد کرده و در نهایت هم از پرداخت همان اندک مالیات تعیین‌شده خودداری می‌کنند که آخرین نمونه آن را می‌توان در مقاومت پزشکان در نصب کارتخوان در مطب‌ها دید.

 

 

 

روزنامه‌نگار*