گروه سیاسی: وزیر امور خارجه پریروز گفت اگر اروپایی‌ها به رفتار بلاوجه خود درباره موضوع هسته‌ای ایران ادامه دهند، موضوع خروج ایران از «ان‌پی‌تی» مطرح می‌شود. با این حال برخی کارشناسان معتقدند خروج از ان‌پی‌تی یک آدرس غلط برای حفظ برجام بوده و خروج عاقلانه و بر اساس مکانیسم حقوقی ایران از برجام یا لغو رژیم گسترده بازرسی‌ها شامل پروتکل الحاقی و اقدامات شفاف‌ساز راهکارهایی موثرتر خواهد بود. «وطن امروز» در گفت‌وگو با 2 تن از کارشناسان و اساتید دانشگاه این موضوع را پیگیری کرده است.

***

محدود کردن نظارت‌های آژانس چقدر مؤثر  است؟

نوذر شفیعی*: اینکه تهدید به خروج از ان‌پی‌تی در شرایط فعلی به نفع منافع ملی کشورمان است یا نه، بستگی به ارزیابی کلی ایران از رفتار اروپایی‌ها و آمریکا دارد. یک ارزیابی کلی این است که اروپا و آمریکا نه‌تنها از ایران، بلکه از همه کشورها می‌خواهند که در مسیر مورد نظر آنها حرکت کنند. دوم اینکه اروپا و آمریکا از بقیه کشورها می‌خواهند که تعهدات را به صورت یک طرفه اجرا کنند و ما به ازای اجرای این تعهد نیز دستاورد زیادی نباشد. اینگونه رفتارها تحقیرآمیز بوده و نوعی از محرومیت‌ها را برای سایر کشورها به دنبال دارد. به نظرم این تصمیم ایران بر اساس برآوردی است که مقامات کشور از رفتار آمریکا و اروپا در 40 سال اخیر به دست آورده‌اند. درباره اینکه خروج از ان‌پی‌تی چه تبعات یا دستاوردهایی برای ایران به دنبال خواهد داشت، باید گفت خود ان‌پی‌تی بویژه مفاد آخر آن اعلام می‌کند که اگر ماندن کشورها در ان‌پی‌تی مصالح عالی آنها را به خطر می‌اندازد می‌توانند چند ماه قبل‌تر اعلام کنند که می‌خواهند از ان‌پی‌تی خارج شوند. این یک وجه حقوقی آن است. وجه حقوقی دیگر آن که کلا یکی از دلایل انصراف کشورها از معاهدات محسوب می‌شود، این است که طرف‌های مقابل آن معاهده را اجرا نمی‌کنند یا اینکه آن معاهده صرفا تعهد ایجاد کرده و منفعت و حقوقی را برای آن کشور به دنبال ندارد. بنا به این دو پایه حقوقی، ایران مطرح کرده است که از ان‌پی‌تی خارج می‌شود. حالا پیامد این تصمیم چه خواهد بود؟ متاسفانه ما چه عضو باشیم و چه عضو نباشیم در عمل فشارهایی به کشورمان وارد خواهد شد، البته اگر شما عضو یک معاهده باشید، به لحاظ استدلال‌های حقوقی دست شما برای دفاع از منافع‌تان باز خواهد بود اما وقتی ببینید که چه عضو آن معاهده باشید و چه نباشید، فشارها به صورت یکسان به شما وارد می‌شود، نه‌تنها ایران، بلکه هیچ کشوری ماندن در چنین نهادهایی را مفید به حال خود نمی‌داند. ضمن اینکه اگر کشوری مانند ایران بخواهد از ان‌پی‌تی خارج شود، باید اهداف بلندپروازانه‌تری را دنبال کند، نه اینکه صرفا بخواهد از یک معاهده خارج شود. البته برخی معتقدند بهتر است به جای خروج از ان‌پی‌تی، نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محدود شود که در این باره هم باید گفت چون که صد آید نود هم پیش ماست. می‌توان به ‌عنوان اقدام ماقبل آخر و قبل از خروج از ان‌پی‌تی این کارها را انجام داد اما وقتی شما می‌بینید که محدود کردن بازرسان آژانس یا متوقف کردن دوربین‌های آژانس اتمی و... عملا نتیجه خیلی موثری را به دنبال ندارد به این نتیجه می‌رسید که بهتر است گام نهایی را بردارید. من فکر می‌کنم ایران در مقطع فعلی به چنین نتیجه‌ای رسیده است. در این چارچوب، محدود کردن نظارت‌های آژانس صرفا اتلاف وقت است.

عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان*

***

ما به ازای همکاری گسترده با آژانس چیست؟

اکبر ولی‌زاده*: تهدید اخیر مقامات دولتی به خروج ایران از ان‌پی‌تی بیشتر ترسیم فرآیندی است که در انتهای آن خروج از ان‌پی‌تی قرار دارد. این فرآیند در واکنش به اقدامات آمریکا و اروپا در قبال ایران نظیر خروج آمریکا از برجام و تعلیق و بی‌تعهدی اروپایی‌ها در انجام تعهدات برجامی‌شان مطرح شده است. بالاخره اروپایی‌ها بعد از مدت‌ها وقت‌کشی، بحث مکانیسم ماشه و ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را پیش کشیده‌اند و طبیعی است جمهوری اسلامی به این مواضع واکنش نشان دهد. انتهای این مسیر و فرآیند، خروج از ان‌پی‌تی خواهد بود. این نکته را باید در نظر داشت که ما ابزارهای متعددی برای پیشبرد سیاست‌های‌مان و بویژه پاسخ به غرب داریم، از جمله توان منطقه‌ای و موضوعات امنیتی. تعاملات با کشورهای همسایه و ظرفیت‌های گسترده جمهوری اسلامی ایران در مراودات با چین و روسیه هم در همین راستا قابل استفاده است. یکی از اقدامات ایران در این راستا می‌تواند محدودسازی نظارت‌های گسترده ماموران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای کشورمان باشد.

در سال‌های اخیر به دفعات آژانس بیانیه داده و تاکید داشته بر همکاری‌های گسترده ایران با این نهاد و تایید صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان. بالاخره باید مشخص شود ما به ازای این همکاری گسترده با آژانس چیست. یک پیشنهاد در شرایط فعلی می‌تواند تقلیل همکاری ایران با آژانس باشد. این نکته را هم باید در نظر داشت که برجام خلأهای زیادی داشت و بسیاری از مشکلاتی که الان با آن مواجهیم به خلأهای برجام بازمی‌گردد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران*