دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان به مطالبه‌ای جدی از سوی مردم در رقابت‌های انتخاباتی تبدیل شده است. نمایندگان مجلس این روزها در حالی تعطیلات انتخاباتی خود را سپری کرده و به فکر تبلیغات انتخاباتی خود هستند که پیش از این مصوباتی مهم در حوزه اقتصاد و بویژه درباره بودجه داشتند. از جمله مهم‌ترین موضوعاتی که در مجلس بررسی و مصوباتی درباره آن اعمال شد، موضوع مالیات بود. مجلس شورای اسلامی و بویژه کمیسیون تلفیق در حوزه مالیات، مصوباتی مهم داشتند که برخی از آنها مورد استقبال کارشناسان قرار گرفت اما برخی دیگر نیز بشدت حاشیه‌ساز شد و صدای اعتراض کارشناسان، رسانه‌ها و مردم را بلند کرد. این تصمیم‌ها بویژه از آن جهت مورد انتقاد قرار گرفت که به شکل‌های مختلف شامل امتیازدهی مالیاتی اعم از تخفیف یا معافیت به قشر پردرآمد بود. از میان همه تصمیم‌های نمایندگان، مصوبه کمیسیون تلفیق مبنی بر حذف پله مالیاتی 35 درصدی از درآمدهای بیش از 18 میلیون تومان بسیار مورد انتقاد قرار گرفت. این تصمیم کمیسیون تلفیق که به گواه برخی اعضای این کمیسیون با اعمال نفوذ صنف‌های متمولی همچون پزشکان و وکلا و همکاری نمایندگان فعال در این صنوف رخ داد، در فضای رسانه‌ای مصداق تبعیض مالیاتی تعبیر شد. در گزارش حاضر «وطن امروز» وضعیت پله‌های مالیاتی آمریکا بررسی و با ایران مقایسه شده است. در این گزارش به سیاست‌های دولت‌ها در وضعیت ضریب جینی و شکاف اقتصادی اشاره شده است. از جمله توضیح داده شده است که در ایران دولت‌هایی با گرایش‌های لیبرالی، عمدتا موجب افزایش شکاف طبقاتی و رشد ضریب جینی می‌شوند و در این دوره‌هاست که سهم طبقات ضعیف از درآمدهای ملی بشدت کاهش می‌یابد. در دولت‌های حسن روحانی، روند افزایش شکاف طبقاتی کاملا ملموس است به گونه‌ای که در سال‌های 92 تا 97 هر ساله ضریب جینی افزایش داشته است.

***

«ثروت» در آمریکا معاف می‌ماند یا مالیات می‌دهد؟

از طرح‌های مهم برخی نامزدهای ریاست‌جمهوری آمریکا، دریافت مالیات از ثروت است. در حال حاضر هیچ قانونی برای دریافت مالیات از ثروت در آمریکا وجود ندارد و قوانین مالیاتی در آمریکا بیشتر به انواع عایدی (درآمد، ارث و...) می‌پردازد. در این شرایط 2 نفر از نامزدهای شاخص دموکرات یعنی الیزابت وارن و برنی سندرز، طرحی را برای دریافت مالیات از ثروت پیشنهاد داده‌اند. ابتدا الیزابت وارن بود که اقدام به ارائه پله‌های مالیاتی مطلوب خود برای دریافت مالیات از ثروت کرد. پس از وی سندرز هم مدل مطلوب خود را برای دریافت مالیات از ثروت ارائه کرد. پویش (کمپین) الیزابت وارن پیش‌بینی کرده است پله‌های پیشنهادی وی طی 10 سال رقمی بالغ بر 2 هزار و 750 میلیارد دلار درآمد مالیاتی نصیب آمریکا می‌کند. در طرف دیگر اعضای پویش سندرز نیز تخمین زده‌اند پله‌های پیشنهادی سندرز برای مالیات بر ثروت طی 10 سال رقمی معادل 4 هزار و 350 میلیارد دلار درآمد برای آمریکا به همراه دارد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد پیشنهاد «تامین درآمدهای دولت با تمرکز بر دریافت مالیات از قشر ثروتمند» با استقبال قابل توجه جامعه مواجه شده است. استقبال جامعه آمریکا از پیشنهاد «دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان» طبق آمارها دور از انتظار نیست. آمارهای رسمی نشان می‌دهد نابرابری اقتصادی در آمریکا طی 3 دهه گذشته شدت یافته است. یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری نابرابری در دنیا، ضریب جینی است که بین صفر و یک (یا صفر و صد) تغییر می‌کند و هرچه این شاخص به صفر نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهنده نابرابری کمتر است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد ضریب جینی در آمریکا طی 3 دهه گذشته افزایش یافته و بیشترین مقدار را هم تجربه کرده است. گسترش نابرابری در جامعه آمریکا سبب شده 2 تن از نامزدهای شاخص ریاست‌جمهوری دموکرات‌ها یعنی سندرز و وارن با بهره‌برداری از این موضوع سعی در جلب اعتماد مردم و انتخاب از سوی حزب خود به عنوان رقیب ترامپ در انتخابات 2020 کنند.

***

تشدید نابرابری اقتصادی در ایران در دولت‌های غرب‌گرا

همزمان با فراگیر شدن مطالبه «مالیات بیشتر از ثروتمندان» در آمریکا در بحبوحه مباحث انتخابات ریاست‌جمهوری سال جاری میلادی، کارشناسان اقتصادی در ایران هم مدتی است بر این مسأله تاکید می‌کنند. شدت گرفتن تحریم نفت ایران و افت شدید درآمدهای نفتی باعث شده ضعف ساختار مالیاتی در کشور و در نتیجه کمبود درآمدهای مالیاتی بیش از پیش عیان شود. از همین رو طی هفته‌ها و بلکه ماه‌های گذشته، بسیاری از کارشناسان اقتصادی با خطاب قرار دادن مسؤولان دولت و مجلس، خواستار اصلاح فوری نظام مالیاتی به منظور جبران افت درآمدهای نفتی بودجه شدند. از جمله محورهای مهم مطالبه کارشناسان اقتصادی برای اصلاح ساختار مالیاتی، دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان برای جبران کاهش درآمدهای نفتی بودجه است. در این مدت پیشنهادهای مختلفی برای دریافت مالیات از ثروتمندان ارائه شد که شامل افزایش پله‌های مالیات بر درآمد و افزایش ضریب مالیات بر درآمدهای نجومی، وضع مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات بر خانه‌ها و خودروهای لوکس و همچنین وضع مالیات بر سپرده‌های میلیاردی بود. برخی از این پیشنهادها به شکل ناقص اجرایی شد و برخی دیگر از جمله مالیات بر سپرده‌های میلیاردی حتی به مرحله طرح یا لایحه هم نرسید. ریشه تعلل دولت و مجلس کنونی در اصلاح ساختار مالیاتی و حرکت به سوی عدالت اقتصادی را می‌توان در نوع نگاه و اندیشه اقتصادی و مدیریتی آنها جست‌و‌جو کرد. وجود دولت فعلی با حاکمیت گرایش‌های لیبرال در آن و مجلس فعلی و بی‌اعتقادی آنها به عدالت اقتصادی، باعث شده هرگونه حرکت به سمت دریافت مالیات از ثروتمندان با مقاومت یا حداقل بی‌توجهی آنها مواجه شود. این وضعیت همچنین سبب شده در 6 سال گذشته، نابرابری اقتصادی در ایران افزایش یابد. آمارهای مرکز آمار نشان می‌دهد تقریبا در 20 سال گذشته، روند نابرابری اقتصادی کشور کاملا متاثر از گرایش‌های فکری و مدیریتی مجلس‌ها و بویژه دولت‌ها بوده است به طوری که شاخص‌های نابرابری از سال 84 تا 92 با روندی نزولی مواجه شده اما پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، شکاف طبقاتی افزایش یافته است. به‌گونه‌ای که شاهد کشیده شدن یک دیوار بین طبقات مرفه و پر‌درآمد و سایر مردم بخصوص محرومان و قشر کم‌درآمد هستیم. تشدید فاصله طبقاتی در کشور و همزمان افزایش فشارهای اقتصادی به دلیل تحریم و البته ناکارآمدی دولت و مجلس فعلی، سبب استقبال مردم از پیشنهاد کارشناسان اقتصادی مبنی بر دریافت هر چه بیشتر مالیات از ثروتمندان شده است. بررسی شاخص‌های نابرابری نشان می‌دهد با وجود بهبود وضعیت نابرابری و کاهش فاصله طبقاتی در ایران پس از انقلاب اسلامی، تفاوت رویکرد میان دولت‌های مختلف برخاسته از رای مردم، وضعیت نابرابری در کشور را پرنوسان کرده است به طوری که هرگاه تفکر غرب‌گرا و سرمایه‌سالار نظیر مدیریت اجرایی مستقر در کشور حاکم بوده، وضعیت نابرابری در کشور تشدید شده است و در مقابل هرگاه سیاست‌های مبتنی بر عدالت همچون هدفمندی یارانه‌ها در کشور اجرا شده، از نابرابری‌ها کاسته شده و کشور هرچه بیشتر در مسیر عدالت قرار گرفته است. تجربه برخی طرح‌های جایگزین در هدفمندی مانند طرح سلامت هم به وضوح نشان داده است شکاف اقتصادی عمیق‌تر شده و این منابع کمتر به سمت اقشار ضعیف و کم‌درآمد حرکت کرده است.

***

فراز و فرودهای مالیات بر درآمد در ایران

تا پیش از سال 97، مالیات بر درآمد به روش 2 پله‌ای دریافت می‌شد. به این صورت که درآمدهای بیش از سقف معافیت‌های مالیاتی تا 7 برابر آن مشمول مالیات 10 درصدی و بیش از 7 برابر سقف معافیت مالیاتی مشمول مالیات 20 درصدی بودند. این روش برای نخستین‌بار در قانون بودجه سال 97 تغییر کرد و به روش 5 پله‌ای درآمد. در روش 5 پله‌ای درآمدهای بیش از سقف معافیت تا 5/1 برابر آن مشمول مالیات 10 درصد، درآمدهای بین 5/1 تا 5/2 برابر سقف معافیت مشمول مالیات 15 درصد، درآمدهای بین 5/2 تا 4 برابر سقف معافیت مشمول مالیات 20 درصد، درآمدهای بین 4 تا 6 برابر سقف معافیت مشمول مالیات 25 درصد و در نهایت درآمدهای بیش از 6 برابر سقف معافیت مشمول نرخ 35 درصدی مالیات بر درآمد می‌شوند. روش 5 پله‌ای یک بار دیگر در قانون بودجه سال 98 تکرار شد اما پس از تقدیم لایحه بودجه سال 99 از سوی دولت به مجلس، با وجود پیشنهاد دولت مبنی بر استمرار روش 5 پله‌ای مالیات بر درآمد، کمیسیون تلفیق در نهایت تصمیم به حذف پلکان 35 درصدی گرفت. این تصمیم کمیسیون تلفیق با واکنش بسیاری از سوی کارشناسان همراه شد. تحلیل کارشناسان و البته اخبار منتشر شده از کمیسیون تلفیق نشان می‌داد این تصمیم تحت تاثیر لابی صنوف پردرآمد اتخاذ شده است. جدول شماره یک روش‌های مختلف محاسبه مالیات بر درآمد در سال‌های مختلف و همچنین پیشنهاد کمیسیون تلفیق را نشان می‌دهد. لازم به ذکر است اعداد یاد شده در جدول بر اساس سقف معافیت مالیات بر درآمد در لایحه بودجه سال 99 معادل 3 میلیون تومان تنظیم شده است.

***

تعیین نرخ مالیات بر درآمد وسط دعوای انتخاباتی آمریکا

همزمان با شدت گرفتن مطالبه کارشناسان اقتصاد در ایران مبنی بر دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان برای جبران کسری بودجه ناشی از تحریم نفت، کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نیز تحت تاثیر همین موضوع قرار گرفته است. از جمله مهم‌ترین محورهای مورد بحث در سخنرانی‌ها و تجمع‌های انتخاباتی آمریکا، دریافت مالیات از ثروتمندان است. در همین راستا 2 تن از سرشناس‌ترین نامزدهای دموکرات ریاست‌جمهوری آمریکا یعنی برنی سندرز و الیزابت وارن، پیشنهادهایی برای دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان ارائه کرده‌اند. وعده این 2 نامزد دموکرات ریاست‌جمهوری آمریکا درباره دریافت مالیات بیشتر از ثروتمندان در واقع واکنشی به طرح دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا در 22 دسامبر 2017 (یکم دی‌ماه 1396 شمسی) با عنوان «تخفیف‌های مالیاتی و اشتغال‌آفرینی» (Tax Cuts and Jobs Act; TCJA 2017) است. بر اساس این طرح که به قانون تبدیل شد، قشر ثروتمند جامعه و صاحبان شرکت‌های بزرگ از تخفیف‌های مالیاتی برخوردار شدند. این تخفیف‌های مالیاتی به بهانه افزایش شغل و رشد سرمایه‌گذاری طراحی و تصویب شدند. از جمله این تخفیف‌های مالیاتی، کاهش ضریب مالیاتی برای بالاترین پله درآمدی در قانون مالیات بر درآمد است. به طوری که درآمدهای بالاتر از 500 هزار دلار (در سال 2018) که طبق قانون سال 2017 باید مشمول مالیات 6/39 درصدی می‌شدند، از آغاز سال 2018 به بعد، مشمول مالیات 37 درصدی شدند. این تصمیم دولت با واکنش منفی بخشی از جامعه آمریکا و برخی نامزدهای کنونی ریاست‌جمهوری این کشور مواجه شده است. معترضان به این قانون معتقدند تخفیف‌های مالیاتی ترامپ برای شرکت‌ها به اهداف تعیین‌شده خود نرسیده است و این امتیازدهی مالیاتی را مصداق بی‌عدالتی مالیاتی می‌دانند. در حوزه مالیات بر درآمد، روش فعلی آمریکا برای محاسبه مالیات بسیار بحث‌برانگیز است. طبق قانون کنونی آمریکا، هیچ درآمدی از پرداخت مالیات معاف نیست. نکته عجیب دیگر، رشد نامتوازن ضرایب مالیاتی در پله‌های درآمدی است. به طوری که ضریب مالیات برای پله‌های اول و دوم به ترتیب 10 و 12 درصد و برای پله سوم با رشدی ناگهانی به 22 درصد می‌رسد. پس از این ضریب مالیات بر درآمد برای پله چهارم برابر 24 درصد و برای پله پنجم با 8 واحد درصد رشد معادل 32 درصد تعیین شده است. همچنین ضریب مالیات بر درآمد برای پله ششم برابر با 35 درصد و برای پله آخر هم با 2 واحد درصد افزایش برابر با 37 درصد تعیین شده است. اقدام ترامپ در اعطای تخفیف مالیاتی به ثروتمندان، اکنون به محملی برای اعتراض به سیاست‌های وی بویژه در موضوع مالیات تبدیل شده است. تمام نامزدهای اصلی دموکرات در انتخابات درون‌حزبی خود، وعده لغو طرح ترامپ و بازگرداندن ضریب 6/39 درصدی مالیات بر درآمدهای نجومی را داده‌اند. در این میان اما برنی سندرز که جزو اصلی‌ترین شانس‌های انتخاب به عنوان نامزد نهایی دموکرات‌ها برای رقابت با ترامپ شناخته می‌شود، پیشنهاد کاملا متفاوتی برای پله‌های مالیات بر درآمد ارائه کرده است. طبق پیشنهاد سندرز، تعداد پله‌های مالیاتی افزایش یافته و بالاترین ضریب مالیات بر درآمد از 37 درصد به 52 درصد افزایش می‌یابد. این طرح در صورت تصویب، درآمدهای مالیاتی دولت آمریکا را به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.