در کشور ما حجم هنگفت معوقات بانکی و میزان رشد بدهی بانک‌ها به بانک ‌مرکزی نشان از نظارت بسیار ضعیف بر بانک‌ها دارد؛ نظارتی که اجازه شکل‌گیری بانک‌هایی مانند سرمایه را می‌دهد؛ بانک‌هایی که زمینه اختلاس‌های چندهزار میلیاردی را فراهم می‌کنند و ضربه بزرگی به اقتصاد کشور می‌زنند. در همین راستا، رئیس‌کل بانک مرکزی دیروز در ششمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی گفت: مبحثی که بسیار حائز اهمیت است مسأله نظارت بانک مرکزی بر عملکرد بانک‌هاست. کشورهای توسعه‌یافته با وجود کنترل تورم، شاهد بحران‌های مالی بودند که به دلیل عملکرد نامطلوب بانک‌ها بود. عبدالناصر همتی ادامه داد: بنابراین حتی با وجود کنترل تورم، کنترل عملکرد بانک‌ها بسیار حائز اهمیت است. 

رئیس‌کل بانک مرکزی اذعان کرد که نظارت ضعیف بانک مرکزی در دهه‌های اخیر موجب شده بانک‌ها وارد ریسک‌های موهومی و بی‌بازده شوند و مجبور شوند به نرخ بالای سود سپرده تن دهند. وی افزود: هر چه مشکلات بانک‌ها و ناترازی آنها بیشتر شده، به سودهای بیشتر تن داده‌اند. در حال حاضر بخش قابل توجهی از رشد نقدینگی به دلیل افزایش نرخ سود بانکی است که در سال‌های اخیر این مسأله به افزایش شبه‌پول و تورم در کشور منجر شده است.  

رئیس‌کل بانک مرکزی با بیان اینکه برخی پیشنهاد دادند با افزایش نرخ سود بانکی انتظارات تورمی را کنترل کنم، ادامه داد: اما من از افزایش نرخ بهره در بازار برای کنترل انتظارات تورمی خودداری کردم و آن را عامل تشدید رکود می‌دانستم. همتی با اشاره به تلاش بانک مرکزی برای بهبود شرایط اقتصادی گفت: بانک مرکزی در 3 محور «کنترل تورم»، «بسترسازی برای تأمین مالی تولید و رشد اقتصادی» و «کنترل و نظارت بر عملکرد بانک‌ها» درحال کمک به بهبود شرایط اقتصادی کشور است. رئیس‌کل بانک مرکزی ضمن تأکید بر اینکه بدون نقش‌آفرینی بانک مرکزی و نظام بانکی امکان توسعه کشور عملی نیست، ادامه داد: اکنون بیش از ۹۰ درصد تأمین مالی در کشور برعهده نظام بانکی است. از نظر من کنترل تورم مهم‌ترین هدف بانک مرکزی است و اهداف دیگر در سایه این هدف هستند؛ هرچند در جای خود از اهمیت بسیاری برخوردارند.

صحبت‌های رئیس‌کل بانک مرکزی این گزاره را تایید می‌کند که نظارت بانکی نقش مهمی در کنترل تورم و هدایت نقدینگی دارد. برای درک اهمیت و قدرت بانک‌ها در اقتصاد، ابتدا باید روی یک تصور اشتباه خط بطلان کشید. امروز عموم مردم فکر می‌کنند بانک‌ها با جذب سپرده‌های مردم، آن را به صاحبان مشاغل وام می‌دهند اما در واقعیت، بانک برای وام‌دهی نیازی به جذب سپرده‌ ندارد و می‌تواند با فشردن چند کلید کیبورد کامپیوتر، موجودی یک حساب را چندین برابر کند. استفاده درست از این قدرت، یعنی خلق پول، می‌تواند موجب رونق تولید شود ولی استفاده بی‌ضابطه از آن موجب بی‌عدالتی و تورم خواهد ‌شد. به دلیل قدرت خلق‌ پول (که در اصل از حقوق حاکمیت است)، در کشور‌های پیشرفته نظارت‌های بسیار شدید و سختگیرانه‌ای بر بانک‌ها وجود دارد. برای مثال پس از بحران مالی ۲۰۰۸، در بسیاری از کشور‌‌ها شاهد تقویت نظارت بر بانک‌ها بودیم.

در ایران، حجم بالای معوقات بانکی و میزان رشد بدهی بانک‌ها به بانک ‌مرکزی نشان از نظارت بسیار ضعیف بر بانک‌ها دارد. نظارتی که اجازه شکل‌گیری بانک‌هایی مانند سرمایه را می‌دهد؛ بانک‌هایی که زمینه اختلاس‌های چند هزار میلیاردی را فراهم می‌کنند و ضربه بزرگی به اقتصاد کشور می‌زنند. 

همچنین دکتر احسان خاندوزی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره ضرورت نظارت بر بانک‌ها گفت: اولویت اول بانک مرکزی باید بازگرداندن انضباط به بخش مالی و تغییر وضعیت ناتراز ترازنامه‌های بانکی به حالت سالم و بی‌خطر باشد. به حدی ابعاد این خطر بزرگ است که نسبت به هر اتفاق دیگری هولناک‌تر است.

وی ادامه داد: شما می‌دانید تنها کانال‌هایی که ممکن است اقتصاد ایران از آن مسیر وارد ابرتورم شود، این است که کسری بودجه دولت پولی شود یا ناترازی سیستم بانکی، به سلسله‌ای از اعسارها و در نتیجه تزریق بانک مرکزی منجر شود. اگر این دو اتفاق رخ ندهد، به طور قطع می‌گوییم وقوع ابرتورم در ایران بسیار دور است. 

خاندوزی با بیان اینکه ناترازی سیستم بانکی باید به تدریج به سمت تراز شدن برود، گفت: این کار مستلزم داشتن بانک مرکزی مقتدر در حوزه نظارتی است. در این شرایط باید مجموعه‌ای از کارشناسان و مدیران حرفه‌ای، کار هر روزشان نظارت بر شاخص‌های سلامت اقتصاد باشد و اختیارات لازم را برای مقابله جدی یا حمایت قطعی از بخش‌های مالی که مدنظر هستند، داشته باشند. 

به تازگی و پس از 7 سال، کلیات طرح بانکداری جمهوری اسلامی در مجلس به تصویب رسیده است. در طرح «بانکداری جمهوری اسلامی» بخوبی به مقوله نظارت بانکی پرداخته نشده ‌است و به‌رغم تجربه سایر کشور‌های توسعه‌یافته در تقویت نظارت بانکی، شاهد ناظر بانکی غیرمستقل و وابسته به رئیس‌کل بانک مرکزی هستیم، به شکلی که معاون نظارتی حتی برای بسیاری از تصمیمات نظارتی، نیازمند تایید رئیس‌کل است. عزل و نصب وی نیز توسط رئیس‌کل بوده و استقلالی از رئیس‌کل بانک ‌مرکزی ندارد. ارتقای مقام ناظر به سازمان ‌نظارتی و ایجاد استقلال نسبی آن از رئیس‌کل، ضمن تقویت جایگاه ناظر بانکی، می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در شرایط فعلی داشته و از بحران‌های آینده جلوگیری کند.