احسان سالمی: وقتی در سال 1386 «مدار صفر درجه» اثر حسن فتحی روی آنتن شبکه اول سیما رفت، روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال در همان سال در ارتباط با پخش این سریال نوشته بود: «این سریال مانند بسیاری دیگر از تولیدات امپراتوری تلویزیون ایران، به دنبال فرستادن پیام‌های سیاسی به صورت پیچیده و ماهرانه است». این گزارش، ساخت این مجموعه تلویزیونی را تلاش دولت ایران برای ترمیم تصویر ضدیهودی رایج از ایران قلمداد کرده بود، واکنشی که نشان می‌داد پرداختن به مسأله فلسطین و تفکیک میان تفکرات صهیونیستی با تفکرات پیروان دین یهود، موضوعی است که اگر در دل یک سریال ایرانی نیز به آن پرداخته شود، از چشم بزرگ‌ترین رسانه‌های جهان دور نخواهد ماند، موضوعی که شاید ضرورت آن را بشود در این روزها بیشتر درک کرد؛ روزهایی که نمایش 2 سریال با محور مسأله فلسطین در شبکه‌های عربی بازتاب‌های مثبت و منفی مختلفی در فضای رسانه‌ای کشورهای مسلمان داشته است.

 

*سریال مصری به استقبال نابودی اسرائیل رفت

2 روز پیش خبری جالب روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت؛ خبری که از واکنش و اعتراض شدید صهیونیست‌ها نسبت به پخش یک سریال مصری پرمخاطب خبر می‌داد؛ سریالی که در آن زوال و نابودی رژیم صهیونیستی پیش‌بینی شده بود و واکنش تند وزارت خارجه رژیم صهیونیستی را به دنبال داشت. بر اساس آنچه رسانه‌های عربی منتشر کردند، سریال «النهایه» یا همان «پایان» درباره زندگی مهندسی در سال ۲۱۲۰ است که تلاش دارد در برابر کنترل تکنولوژی بر زندگی بشریت مقاومت کند اما تلاش‌های وی، او را به سمت رویارویی‌های خطرناک بویژه ظهور یک ربات می‌کشاند. در این سریال زوال و نابودی رژیم صهیونیستی و وقوع جنگی به نام جنگ «آزادسازی شهر قدس» پیش‌بینی شده است. 

البته با توجه به اینکه هنوز قسمت‌های ابتدایی این سریال پخش شده و از ادامه محتوای آن اطلاعات کاملی وجود ندارد، نمی‌توان به طور دقیق درباره اینکه آیا این سریال در نهایت و در جمع‌بندی خود اثری علیه اسرائیل خواهد بود یا نه، اظهار نظر کرد بویژه اینکه در کنار اعتراض وزارت خارجه رژیم صهیونیستی به پخش قسمت اول این سریال، «تامر الشهاوی» یکی از نمایندگان و افسر جنگی سابق سازمان اطلاعات و عضو کمیسیون دفاع و امنیت ملی مصر، مخالفت خود را با بیانیه وزارت خارجه رژیم صهیونیستی درباره سریال مصری «النهایه» اعلام کرده است. اما با این همه نفس پرداختن به این موضوع از سوی گروهی از هنرمندان مصری آن هم در شرایطی که دولتمردان این کشور در این مدت اخیر روابط نزدیک‌تری با رژیم صهیونیستی داشتند، اتفاقی قابل تامل است.

 

* جنجال بر سر واقعیت‌هایی که تحریف شد

البته اینکه هنرمندان مصری درباره مسأله فلسطین دغدغه پیدا کردند، دلیلی بر این نیست که لزوما جریان هنری جهان عرب قرار است همه در جهت حمایت از حقوق ملت مظلوم فلسطین حرکت کنند. آنچنان که بر اساس خبرهای منتشر شده، پخش سریال کویتی «ام‌ هارون» که در آن تحریف علنی تاریخ در اعلامیه بالفور و تاسیس رژیم جعلی اسرائیل دیده می‌شود، باعث ایجاد موجی از اعتراضات از سوی کاربران عرب‌زبان نسبت به سریال شد.

«ام هارون» قصه پزشکی یهودی ساکن کویت است که در دوران رخدادهایی که منجر به اشغال فلسطین و تاسیس رژیم اسرائیل شد، زندگی می‌کند، رخدادهایی که با مشکلات یهودی‌های ساکن در کشورهای عربی خلیج‌فارس، گره خورده است و در نهایت هدفی جز عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی ندارد. به همین خاطر هم بود که از کاربران عربی شبکه‌های اجتماعی گرفته تا شماری از گروه‌های مقاومت فلسطینی نسبت به محتوای این سریال اعتراض کردند. 

هر چند برخی کاربران با اشاره به اینکه نباید میان این سریال و کشور کویت رابطه برقرار کرد، از این نوشته‌اند که بازیگر نقش «ام هارون» و نویسنده این سریال بحرینی هستند و کار تولید آن بر عهده یک شرکت سعودی بوده است. با این همه پخش این سریال از یک شبکه عربی و تلاش برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی آن هم در شرایطی که جهان عرب همچنان درگیر مسأله مهم «معامله قرن» است، نشانی از تلاش‌های مخفیانه اسرائیل و مهم‌ترین متحد عربی آن یعنی عربستان سعودی برای آماده کردن افکار عمومی جوامع عربی برای پذیرفتن این سیاست شیطانی و خبیث آمریکایی است.

 

* پیوست فرهنگی معامله قرن، از تلویزیون تا سینما

ماجرای پرداختن به مسأله فلسطین چه از منظر حمایت از ملت مظلوم فلسطین و چه از منظر قرار گرفتن در پازل حمایت از سیاست کثیف اسرائیلی- آمریکایی «معامله قرن»، نشان‌دهنده جدی‌تر شدن این مسأله به عنوان یک دغدغه در میان هنرمندان جهان عرب است، البته بسیاری از این آثار که در بعد بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گرفتند، آثاری در راستای حمایت از همان طرح عادی‌سازی روابط با اسرائیل بودند و قالب آنها نیز نه یک سریال تلویزیونی، بلکه فیلم سینمایی بود. برای نمونه «کفرناحوم» عنوان یک درام لبنانی بود که در آن رگه‌هایی از عادی‌سازی روابط با رژیم کودک‌کش صهیونیستی دیده می‌شد؛ اثری ساخته «نادین لبکی» بازیگر و کارگردان لبنانی که اتفاقا در جشنواره فیلم کن هم مورد توجه قرار گرفت و جایزه هیأت داوران جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد. بعد هم به جمع نامزدهای نهایی بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان نود و یکمین دوره جایزه اسکار راه یافت. 

«توهین» نیز عنوان اثر دیگری از فیلمسازان جهان عرب بود که به شکل غیرمستقیم مسأله معامله قرن و لزوم عادی‌سازی روابط میان کشورهای عربی با اسرائیل را مورد توجه قرار داد. فیلم درباره نزاع و درگیری میان یاسر لبنانی و تونی (یک پناهنده فلسطینی) است که آنها را وادار می‌کند درباره شیوه زندگی و تعصبات‌شان بازنگری کنند. جالب اینکه این فیلم نیز در نودمین دوره جوایز اسکار نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان شد.

 

* «سوار بی‌اسب» علیه صهیونیسم

اما به نظر می‌رسد حالا که برخی دولت‌های عربی از جمله عربستان سعودی با حمایت از ایده‌هایی که می‌خواهند به عادی‌سازی روابط با اسرائیل کمک کنند، تصمیم به عوض کردن فضای آثار نمایشی تولید شده در ارتباط با مسأله فلسطین دارند، لزوم تولید آثاری علیه این موضوع در همه کشورهای منطقه از جمله ایران جدی‌تر از همیشه شده است. برای نمونه «سوار بی‌اسب» عنوان سریالی مصری بود که حدود یک دهه قبل ساخته و پخش شد و داستان آن درباره مبارزه یک مبارز مصری علیه استعمار انگلیس و صهیونیسم نوپا بود و اتفاقا پخش آن با اعتراض آمریکا و اسرائیل روبه‌رو شد. سریال «فریاد سنگ» نیز از دیگر نمونه سریال‌های موفق و مهم ساخته شده توسط فیلمسازان جهان عرب درباره مسأله فلسطین و حمایت از ملت مظلوم فلسطین بود. پاییز 1383 مصادف با ایام رمضان، سریال سوری دسیسه (الشتات diaspora) با کارگردانی «نذیر عواد» از شبکه 2 پخش می‌شد؛ سریال پرمخاطبی که تاریخ شکل‌گیری رژیم صهیونیستی را نشان می‌داد. ایرانی‌ها با این سریال با شخصیت «تئودور هرتسل» (با بازی تیسیر ادریس) که نقش مهمی در شکل‌گیری این رژیم جعلی داشت آشنا می‌شوند.

در کنار این نمونه‌های موفق عربی، تلویزیون ایران نیز با تولید سریال‌های مهمی همچون «مدار صفر درجه» توانست بخوبی میان اندیشه‌های قوم یهود و تفکرات غیرانسانی صهیونیست‌ها فاصله‌گذاری کند. هر چند مدار صفر درجه در زمان پخش خود اثری موفق بود اما قطعا سهم مسأله مهم فلسطین از تولیدات نمایشی ساخته شده در تلویزیون همچنان با آنچه انتظار می‌رود، فاصله جدی دارد بویژه آنکه با طرح مسأله «معامله قرن» در چند ماه اخیر حالا لزوم توجه به این موضوع در قالب تولید آثار نمایشی بیش از همیشه احساس می‌شود.