گروه سیاسی: مناسبت‌های ملی و دینی خطی هویت‌بخش را برای تاریخ بشری به یادگار می‌گذارند، حکایت اولین و آخرین‌ها، میلاد و وفات‌ها و شاید پیروزی و شکست‌ها؛ برهه‌هایی که با ضمیمه کردن بخشی از تجارب خود به تقویم تاریخ، بسترساز یک نگاه و قضاوت جمعی پیرامون تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌ها می‌شوند. شاید به همین دلیل بود که حسن روحانی در اقدامی شتاب‌زده تلاش کرد 23 تیر سالروز توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی با 1+5 را با عنوان «روز گفت‌و‌گو و تعامل سازنده با جهان» در تقویم ملی ایرانیان به ثبت برساند. حالا امروز 18اردیبهشت سال 99، دومین سالگرد خروج ایالات‌متحده آمریکا از توافق مذکور است؛ خروجی که شاید هیچگاه در تقویم رسمی ثبت نشود اما بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ پرونده پرفراز و نشیب هسته‌ای ایران و به پایان رسیدن رویاهای برجامی دولت تدبیروامید به شمار می‌رود. خروجی که فراتر از تبعات انکارناپذیری که بر نتایج اقتصادی و سیاسی برجام داشت، به‌مثابه حادثه‌ای هویتی «رویای آمریکایی» پیشرفت و توسعه را برای بخشی از جریانات سیاسی داخلی که از قضا خود زمام امور را نیز در دست داشتند با فقدان اعتبار مواجه ساخت؛ رویای که فرمول پیشرفت و توسعه را در پازلی خارجی و مبتنی بر دادوستد بین‌المللی می‌یافت، رویایی که با برجام آغاز شد و امید داشت ثمرات آن با شیرین کردن کام ملت تبدیل به رویه‌ای برای ادامه دادوستدها شود اما درست در نقطه‌ای که انتظارش را نمی‌کشید با بن‌بست مواجه شد.

 

* روحانی: برجام خیروبرکتی کم‌نظیر بود

سخنان روز گذشته رئیس‌جمهور هرچند فضایی در محکومیت اقدام 2 سال گذشته ترامپ در خروج از توافق هسته‌ای با کشورمان داشت اما در سطحی کلان‌تر، تکراری بر دفاع از پروژه عقلانیت برجامی بود. روحانی در بخشی از سخنان خود با اشاره به عمر 2 سال و 4 ماهه برجام گفت: «این 2 سال‌ و‌ 4 ماه خیر و برکت فراوانی برای کشور ما داشت و فکر می‌کنم در تاریخ سیاسی کشور ما کم‌نظیر بوده و باز هم در اینجا از تلاش‌های بی‌نظیر وزارت امور خارجه، سازمان انرژی اتمی و وزارت دفاع تشکر می‌کنم که در ‌آن مقطع تلاش فراوانی انجام دادند. این کاری که انجام گرفت یعنی همه قطعنامه‌هایی که علیه ما بود کان‌لم‌یکن شد یعنی یک پرونده بزرگی که اینها می‌خواستند ده‌ها سال ادامه بدهند - پرونده پی.ام.دی - بسته شد، یعنی تحریم تسلیحاتی که حالا بیشتر روی آن اشاره می‌کنم بعد از چند سال در توافق و در قطعنامه 2231 مشخص شد تحریم تسلیحاتی ایران برداشته خواهد شد و اینکه حساب‌های بانکی ما البته قبل از اینکه این توافق اجرایی شود، باز شد. در همان توافق موقت اول در ژنو، اموال ما آزاد شد و در این 2 سال و 4 ماه دوم در واقع بهره کافی بردیم از تلاش‌های مجدانه 2 سال و 4 ماه اول؛ حساب‌های بانکی ما باز شد، اعتبارات باز شد، تمام قطعاتی که در بندرها متوقف شده بود آزاد شد، یک نتیجه آن این بود که بعد از توافق برجام در سال 95 رشد اقتصادی ما یک رشد اقتصادی بی‌نظیر حتی در سطح جهانی بود. صادرات نفت ما یک‌مرتبه از 900 هزار بشکه به 2میلیون و 800 هزار بشکه رسید؛ تمام طرح‌های نیمه‌تمام در همه استان‌ها شروع به تکمیل شدن کرد؛ پالایشگاه‌های عظیم، واحدهای گاز، واحدهای پتروشیمی». روحانی در حالی در دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام سعی کرد آن را واجد «خیر و برکت فراوانی» که «در تاریخ سیاسی کشور ما کم‌نظیر بوده» توصیف کند، که در 2 سال گذشته حتی خود نیز بارها به تبدیل برجام به یک تجربه عبرت‌آموز اقرار کرده و کشورهای دیگر را نسبت به تبعات در پیش گرفتن چنین رویه‌ای بیم داده بود.

 

* شکست برجام؛ پایان یک ایده تک‌خطی

صادق زیباکلام از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب که چهره ثابت عمده همایش‌ها و مناظره‌ها برای حمایت از سیاست خارجه روحانی و برجام شناخته می‌شد، هفته گذشته در حاشیه یکی از گفت‌وگوهای خود با اشاره به موقعیت اجتماعی اصلاح‌طلبان و حامیان دولت گفت: «اصلاحات تمام شده است، دوم اسفند ۹۸، همه چیز تمام شد، اصلاحات تمام شد، چون کرونا بود نمی‌شد ختم و شب هفت گرفت، مسجد‌الجواد را نمی‌شد کرایه کنیم که بعدازظهر برای فاتحه بیایند».

اظهارات زیباکلام شاید در ظاهر امر بحثی به‌دور از سالگرد خروج آمریکا از برجام باشد اما می‌تواند تمثیلی نمادین نیز از آن به شمار برود؛ تمثیلی از شکست «رویای برجامی» و منطقی که همه امور داخلی کشور را در گرو حاصل شدن یک توافق خارجی در نظر می‌گرفت و با گره زدن این 2 به یکدیگر، سعادت و کامیابی ملی را در محقق شدن آن تفسیر و تعبیر می‌کرد.

روحانی پس از خروج از برجام، با یک روزشمار 3 ساله برای پایان دولت خود روبه‌رو بود که حتی برای یک روز آن نیز «ایده اجرایی» نداشت، از همین رو شاید اثرات برجامی دولت را در شرایط پس از خروج آمریکا با وضوح بهتری بتوان تماشا کرد، شرایطی که گواهی بر نداشتن هیچ گونه ایده اجرایی جدید برای مواجهه با موقعیت حاضر داشت و منظومه فکری دولت را در موقعیت پر‌سوال و بی‌پاسخی تنها گذاشته بود.

18اردیبهشت سالگرد خروج دولت آمریکا از توافقی است که محقق شدن آن یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای یک جناح سیاسی به شمار می‌رفت؛ جناح و تفکری که با خلق این آرزو به قدرت رسید، با انعقادش قدرت خود را تثبیت کرد و با خروج آمریکا از آن نیز خود را برای یک مرگ بدون ختم آماده کرد. از همین رو شاید 18اردیبهشت را بتوان یکی از هویتی‌ترین و در عین حال عبرت‌آموزترین تاریخ‌های به جا مانده از آمریکا در تقویم کشور دانست، تاریخی که بیش از هر چیز ناقص بودن ایده تک‌خطی دولت برای رفع مشکلات را یادآوری می‌کند، ایده‌ای که حتی مجریان آن نیز در توصیفش از عبارت دستاورد «تقریبا هیچ» استفاده کردند و بعدها در فقدان همان نیز رویه «بی‌عملی» را برای عبور از بحران‌ها تجویز کردند.