کد خبر: 219936تاریخ: 1399/3/6 00:00
درباره پیام‌های اقتصادی صادرات بنزین به ونزوئلا و فرصت طلایی پیش روی ایران
تحقیـر تحریم
محمد نجار‌صادقی*: ارسال محموله بنزینی ایران به ونزوئلا و تسویه طلایی آن به پایان خود نزدیک شده است اما این پایان موفقیت‌آمیز می‌تواند شروع یک مدل و شیوه تحقیر و از بین بردن تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا و ایجاد باشگاه تحریمی‌ها باشد؛ مدلی که ترویج و اشاعه آن می‌تواند به مرور زمان به نفع کشورهای تحریم‌شده و به ضرر آمریکا باشد.
به گزارش «وطن امروز»، سرانجام 2 نفتکش حامل بنزین ایران با پرچم کشورمان و موقعیت‌یاب روشن و بدون هیچ مزاحمتی وارد منطقه آب‌های مرزی ونزوئلا شدند. بررسی‌های ماهواره‌ای دیروز نشان می‌دهد نفتکش‌های پیشران ایران به نام‌های Fortune و Forest به ونزوئلا رسیده‌اند. این نفتکشها حرکت خود را از روز 23 اسفندماه و 12 فروردین شروع کرده بودند و بعد از گذشت نزدیک به 2 ماه به کاراکاس رسیدند. 2 نفتکش دیگر کشورمان به نام‌های Faxon و Petunia در دریای اطلس هستند و پیش‌بینی می‌شود در هفته جاری به ونزوئلا برسند. Clavel آخرین نفتکش ارسال شده ایران به سمت ونزوئلاست که هم‌اکنون چند روزی است تنگه جبل‌الطارق را رد کرده است، البته باید توجه داشت گزارشهای ماهواره‌ای با اختلافی چند ساعته و بعضا چند روزه منتشر می‌شود و از سوی دیگر موقعیت قید شده برای زمان تنظیم این خبر یعنی ساعت 18 دیروز است. بر این اساس نفتکش Clavel در تاریخ 9 اردیبهشت‌ماه، نفتکش Petunia در تاریخ 7 اردیبهشت‌ماه به ترتیب از بنادر عباس، ماهشهر و عباس به سمت ونزوئلا حرکت کرده‌اند. از زمان حرکت نفتکش Faxon اطلاعاتی در دست نیست اما آنطور که پیداست از بندر عسلویه حرکت خود را شروع کرده است.
بنزین‌های رسیده به ونزوئلا مازاد تولید بنزین کشورمان است که تا پیش از این به کشورهایی مانند عراق صادر یا به دلیل نبودن نظارت کافی و کارت سوخت به افغانستان، پاکستان و ترکیه قاچاق می‌شد. پس از سهمیه‌بندی بنزین، میانگین مصرف روزانه بنزین کشورمان از 90 میلیون لیتر به 60 میلیون لیتر کاهش پیدا کرد. با شیوع ویروس کرونا میزان مصرف باز هم کاهش پیدا کرده و طبق آخرین آمار اعلامی شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به زیر 50 میلیون لیتر در روز هم رسیده است. با در نظر گرفتن تولید روزانه 110 میلیون لیتری تمام پالایشگاه‌های کشور، نزدیک به 60 میلیون لیتر مازاد تولید بنزین در کشورمان وجود دارد. با وجود اینکه شیوه و نحوه سهمیه‌بندی بنزین در آبان‌ماه سال 98 به بدترین حالت ممکن رخ داد و نماد بارز بی‌برنامگی دولت تدبیر و امید بود اما نفس هدفمندی بنزین باعث شد مصرف بی‌رویه خودروها از جیب تمام مردم محدود شود و پس از صادرات در اختیار تمام اقشار مردم قرار بگیرد.
* روزنامه‌نگار اقتصادی
***
پایان آقایی دلار
تسویه طلایی انجام شده در تجارت بنزین ایران و ونزوئلا یکی از مشهودترین روش‌های تسویه مناسب بدون نیاز به دلار و روش‌های مالی مرسوم مانند سوئیفت بود. در چند سال گذشته اغلب کشورها برای فرار از وابستگی اقتصاد خود به دلار به سمت تبادل پایاپای یا تسویه با پول مشترک روی آورده‌اند. سردمدار این روش کره‌جنوبی و چین هستند. هم‌اکنون حتی پیشنهادی مبنی بر ایجاد رمز ارز منطقه‌ای برای تجارت کشورهای درگیر با تحریم‌های مالی مطرح شده است که جدی‌ترین آن با حضور حسن روحانی در سفری به مالزی رخ داد که البته تاکنون به دلیل تعلل ایران به نتیجه‌ای نرسیده است. در چنین شرایطی استفاده از طلا برای تسویه معاملات اقدام رایجی است اما محدودیت ذخایر طلای کشورها، دوام این روش را به خطر می‌اندازد. با این حال راهکار دیگری برای تسویه مبادلات تجاری میان کشورها وجود دارد. روی آوردن کشورهای تحریم‌شده به اجرای پیمان‌های چندجانبه ارزی می‌تواند راهکار مناسبی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های بانکی باشد. با اشاعه این ادبیات دیگر نیازی به پذیرفتن لوایح استعماری مانند FATF نیست و اقتصاد کشورمان با استفاده از چنین روش‌هایی می‌تواند براحتی به مسیر خود ادامه دهد بدون اینکه بخواهد ضوابط و مقررات ایالات‌متحده آمریکا را در مسائل مالی بپذیرد.
***
پایان نگاه به غرب
از زمانی که زمزمه‌های برجام در کشورمان طنین‌انداز شد، مسؤولان وزارت نفت تمام ارتباط‌های نفتی حاصل‌شده با کشورهای همسو مانند بولیوی، ونزوئلا و عراق را بی‌حاصل و بی‌نتیجه خواندند و با امید واهی به غرب، قراردادهایی برای صادرات گاز به اروپا و کشورهای شرق آسیا منعقد کردند. نتیجه این تفکر این شد که سال 93 دفاتر نفتی ایران در بولیوی و ونزوئلا به کلی تعطیل شد.
ماه‌های ابتدایی سال 93 یعنی زمانی که تازه دولت تدبیر و امید فعالیت خود را شروع کرده بود با دستور بیژن زنگنه وزیر نفت، دفتر شرکت ملی نفت ایران در منطقه آمریکای جنوبی (بولیوی) به همراه دفتر نفتی ایران در ونزوئلا تعطیل شد. جالب اینجاست که تمام کشورهایی که به سودای برجام با ایران ارتباط برقرار کردند چند ماه پس از خروج آمریکا از برجام به صورت یکجانبه قراردادهای خود را فسخ کردند و بخشی هم که پذیرفتند به این کار ادامه دهند، شرایط تحقیرآمیزی مانند تبادل غذا با نفت را به ایران پیشنهاد دادند.
***
اتحاد اقتصادی کشورهای ضدآمریکایی
باشگاه تحریمی‌ها
غیر از ایران و ونزوئلا، کشورهای دیگری هم تحت فشار سیاست‌های خصمانه ایالات متحده آمریکا به شکل تحریم یا روش‌های دیگر هستند. چین در جنگ تجاری با این کشور است، روسیه، سوریه، کره‌شمالی، سودان، کوبا و لیبی هم به طور مستقیم توسط آمریکا تحریم شده‌اند. با بزرگ شدن هر چه بیشتر دایره این کشورها رویای ایجاد باشگاه تحریمی‌ها به واقعیت نزدیک‌تر می‌شود؛ کشورهایی که با دست به دست هم دادن می‌توانند از نظر نیروی انسانی، توان سیاسی و منابع طبیعی یک قطب قدرتی جدید در جهان تشکیل دهند. این کشورها می‌توانند سبد وارداتی یکدیگر را تامین کنند و در عوض با بهره‌گیری از فلزات گران‌بها یا ارزهای مشترک و در نهایت پیمان‌های پولی دوجانبه مازاد صادراتی یکدیگر را تسویه کنند. صادرات بنزین ایران به ونزوئلا در ازای طلا یک مدل مناسب برای روش اجرایی باشگاه تحریمی‌هاست. «اتحاد کشورهای تحریم شده» سیاستی است که اجرای آن اکنون بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. کشورهای تحریم شده اکنون در شرایطی به سر می‌برند که شدیدترین اتحاد برای اعمال فشار اقتصادی به آنها ایجاد شده است. در چنین شرایطی آنچه لازم است، اتحاد این کشورها برای شکستن حلقه محاصره اقتصادی است. از همین رو گسترش همکاری میان کشورهای طرف جنگ اقتصادی با آمریکا تنها راهکار این کشورها برای کاهش اثر تحریم است. از همین منظر، گسترش و علنی شدن همکاری‌های اقتصادی میان ایران و ونزوئلا به دلیل ناگزیر بودن آن چندان جای شگفتی ندارد.
***
افزایش توان فروش نفت یا افزایش توان پالایشگاهی؟
پایان خام‌فروشی
یکی از اصلی‌ترین پیام‌های صادرات بنزین کشورمان به ونزوئلا پایان سیاست مذبوح خام‌فروشی است. نباید فراموش کرد یکی از برگ‌های برنده ما در این تجارت، تولید یک محصول با ارزش افزوده است، یعنی آنچه باعث تمایز ایران و ترغیب کشور هدف به پذیرش محصول ایرانی شده، فناوری تولید بنزین است. کشورمان همواره در ساخت پالایشگاه بویژه در دوران صدارت نزدیک به 14ساله بیژن زنگنه در راس وزارت نفت عقب بوده است. دلیل این اتفاق هم تفکری است که تمام معادلات خود را وابسته صادرات نفت خام و افزایش درآمد ارزی می‌داند. دولتمردان و در رأس آنها زنگنه، بارها از لزوم حداکثرسازی تولید و صادرات نفت خام برای مصون ماندن از تحریم سخن می‌راندند. اکنون و پس از رکود عمیق بازار نفت و کاهش قیمت بی‌سابقه آن، ظرفیت پالایشی کشور به داد مدیران دولتی رسیده است؛ ظرفیتی که توسعه آن مرهون تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان دولت گذشته بوده است. بیژن زنگنه سردسته تفکری است که توسعه صنایع پایین‌دستی را اولویت ندانسته و به بهانه غیراقتصادی بودن ساخت پالایشگاه، سال‌ها کشور را از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و ارتقای ظرفیت پالایشی عقب نگه داشتند. اکنون و در اوج تحریم‌ها، کشور می‌تواند به مدد ظرفیت چشمگیر پالایشی اقدام به صادرات سوخت به اقصی نقاط دنیا کند. عاقبت واضح تک‌محصولی بودن اقتصاد کشور و اتکای صرف به صادرات نفت خام، گرفتار شدن کشور در وضعیت «نفت در برابر غذا» در دوران تحریم است. این در حالی است که اکنون به لطف تلاش دولت‌های نهم و دهم برای توسعه ظرفیت پالایشی، این امکان برای کشور فراهم شده از رهگذر صادرات فرآورده‌های نفتی همچون بنزین، وارد تجارتی غیرقابل تحریم شود. دستاورد این تجارت هم البته قابل توجه است؛ طلا همان فلز ارزشمندی که آمریکا دسترسی به آن را برای ایران مشمول تحریم کرده بود، اکنون دستمزد صادرات سوخت برای ایران شده است. شاید از همین رو است که این روزها خبری از مسؤولان وزارت نفت و استدلال‌های پیشین آنها در دفاع از «خام‌فروشی حداکثری» و «فتح بازارهای نفت خام» نیست. گفتنی است از میزان تولید روزانه نزدیک به 110 میلیون لیتر بنزین کشورمان بیش از 45 میلیون لیتر مربوط به تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است. این یعنی اگر چنین پالایشگاهی وجود نداشت اساسا صادرات بنزینی هم به ونزوئلا رخ نمی‌داد.
***
عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در گفتوگو با «وطن امروز»:
مدل صادرات بنزین به ونزوئلا برای کشورهای دیگر هم می‌تواند اجرایی شود
کارشناس انرژی در گفتوگو با «وطن امروز»، دیدگاه خود درباره صادرات بنزین ایران به ونزوئلا را تشریح کرد. «سیدحمید حسینی» در ارزیابی خود از این اقدام گفت: در شرایط کنونی که تولید نفت ایران با افتتاح فاز 4 پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به حدود 110 میلیون لیتر در روز افزایش یافته و از طرفی به دلیل قرنطینه اجباری بر اثر شیوع کرونا، مصرف بنزین در ایران و سایر کشورها بشدت کاهش یافته، کشور دچار کمبود مخازن انبار بنزین شده است. این وضعیت حتی به جایی رسید که شرکت پالایش و پخش مجبور شد از ظرفیت‌های خط لوله نفت برای ذخیره بنزین استفاده کند. اگر این وضعیت ادامه می‌یافت، ایران مجبور می‌شد تولید نفت خود را کاهش دهد. این در حالی است که هم‌اکنون و برای نخستین‌بار، تولید نفت خام ایران به کمتر از 2 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
عضو اتاق بازرگانی ایران اظهار داشت: در این شرایط دولت 2 اقدام انجام داد؛ در قدم اول ترانزیت فرآورده‌های نفتی را از مسیر ایران ممنوع کرد که حداقل همین بازار اندکی که ایران در افغانستان و عراق دارد، به دست سایر کشورها نیفتد. اقدام دوم هم همین همکاری‌ای بود که طی آن حدود 5/1 میلیون بشکه بنزین و همچنین کاتالیست و اکتان‌افزا به مقصد ونزوئلا صادر شد. این اقدام، حرکت بسیار خوبی بود. البته ممکن است که ما در دراز‌مدت نتوانیم همیشه بنزین به ونزوئلا صادر کنیم، چرا که این کشور هم‌اکنون یک میلیون و 300 هزار بشکه ظرفیت پالایشی دارد اما بنزین تولیدی این کشور کیفیت پایینی دارد و از همین رو نیاز به واردات اقلامی نظیر اکتان‌افزا و... دارد. قطعا با این اقدام، راهی برای همکاری 2 طرف در زمینه پالایشی و پتروشیمی باز می‌شود.
عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی گفت: من از ابتدا هم بر این باور بودم آمریکا نمی‌تواند مانع تجارت 2 طرف شود، چرا که نمی‌توان به کشتی حمله کرد. این کشتی‌ها هم قطعا با دستور نظامیان آمریکا متوقف نخواهند شد و به مسیر خود ادامه می‌دهند. با این حال آمریکا وارد درگیری نظامی نمی‌شود، چرا که تبعات حمله به این نفتکشها دست آمریکایی‌ها را می‌بندد. جالب است که با اینکه ایران می‌توانست در اقدامی محتاطانه از مسیر دریای عمان و با دور زدن آفریقا به ونزوئلا برسد، تصمیم گرفت از کوتاه‌ترین و البته پرتنش‌ترین مسیر این محموله را به ونزوئلا برساند، چرا که نفتکش‌های ایرانی از کانال سوئز عبور کردند که پیش از این مصری‌ها اقدام به متوقف کردن کشتی‌های ایرانی کردند و از تنگه جبل‌الطارق هم عبور کردند که پیش از این انگلیسی‌ها نفتکش ایرانی را در این محل توقیف کرده بودند.
وی افزود: بالاخره ایران ریسک کرد و موفق شد. این حرکت، اقدام خوبی بود. ممکن است ارزش محموله چندان زیاد نباشد اما این حرکت نمادین و روحیه‌ای که به مردم داد، بیشتر ارزش دارد. کارکرد تحریم‌های آمریکا، ممانعت از تجارت سایر کشورها با ایران است اما نمی‌تواند مانع صادرات ایران به مقصد کشورهای دیگر شود، بویژه اینکه ونزوئلا هم کشور مشمول تحریم آمریکاست و آمریکا نمی‌تواند 2 کشور تحریم شده را تهدید به تحریم کند. همچنین امکان ندارد کشوری بتواند در آب‌های آزاد نقش پلیس دریایی را بازی کند و مانع تجارت کشورها شود. این موضوع می‌تواند به ایران برای گسترش تجارت با سایر کشورهای درگیر تحریم‌های آمریکا کمک کند.
حسینی درباره ظرفیت توسعه همکاری میان کشورهای درگیر جنگ اقتصادی با آمریکا گفت: ما سال‌هاست عضو ناظر پیمان امنیتی شانگهای هستیم اما به دلیل نوع موضع‌گیری کشورهای دیگر نظیر روسیه و چین در مناسبات بین‌المللی، هنوز راه همکاری از این مسیر چندان باز نیست اما اگر درگیری آمریکا با روسیه و چین شدیدتر شود، به احتمال زیاد محور جدیدی برای همکاری میان ایران و این کشورها شکل می‌گیرد ولی ایران باید از همین حالا به دنبال چنین ظرفیت‌هایی باشد. یعنی ایران هم در سطح دنیا و هم در سطح منطقه می‌تواند به دنبال تشکیل یک پیمان امنیتی باشد، چرا که با توجه به تهدید داعش، ایران می‌تواند با کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه و حتی چین و روسیه همکاری داشته باشد، چرا که آمریکا بدش نمی‌آید بخشی از نیروهای داعش را به سمت چین و روسیه هدایت کند. از همین رو ظرفیت ایجاد یک پیمان امنیتی با حضور چندین کشور وجود دارد.
کارشناس انرژی درباره ظرفیت آمریکای لاتین برای توسعه همکاری‌های اقتصادی گفت: مسأله موجود برای توسعه همکاری ایران با آمریکای لاتین، هزینه حمل است. این موضوع باعث کمرنگ شدن حضور ایران در این منطقه می‌شود. البته شاید درباره کالاهای پزشکی بتوان تجارت خوبی با این کشورها داشت اما به نظر می‌رسد تمرکز ایران برای همکاری با کشورهای آمریکای لاتین باید در حوزه خدمات باشد. البته در شرایط تحریم ممکن است کشورها مجبور شوند برای تامین نیازهای خود، هزینه بیشتری برای حمل کالاها بپردازند تا از طریق کشورهایی همچون ایران نیازهای خود را تامین کنند؛ شبیه همین اتفاقی که برای ونزوئلا افتاد و سوخت خود را از طریق ایران تامین کرد.
***
نماینده سابق ایران در اوپک در گفتوگو با «وطن امروز»:
سیاست‌های وزارت نفت مناسب شرایط تحریم باشد
سیدمحمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک در گفتوگو با «وطن امروز» اظهار داشت: کشورهای بسیاری در خلیج‌فارس تجارت دریایی انجام می‌دهند و ایران ثابت کرده با زبان منطق و صلح، در کنار تمام آنها به کار خود ادامه می‌دهد اما اگر تهدیدی در آب‌های آزاد برای کشتی‌های ایرانی شکل بگیرد، مطمئنا اتفاقی مانند توقیف نفتکش انگلیسی رخ خواهد داد، پس به نفع همه است به قوانین بین‌المللی احترام بگذارند. کارشناس حوزه صادرات نفت در پاسخ به این سوال که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ایران در زمان تحریم، بیمه نفتکشها بوده و گاه همین موضوع به عنوان بهانه توسط دولتی‌ها مطرح می‌شود، اظهار داشت: موضوع بیمه نفتکشها در تحریم‌های سابق و دوران ما حل شد، یعنی دولت خودش رقمی را برای اتفاقات احتمالی بلوکه می‌کرد و نفتکشها وارد دریا می‌شدند، البته این اتفاق برای بارهای استراتژیک و مهم انجام می‌شد و شرکت‌های داخلی با اعتمادی که به آنها می‌شد، وظیفه بیمه نفتکشها را برعهده می‌گرفتند. این دولت هم باید با تقویت شرکت‌های داخلی بیمه به این سمت حرکت کند و احتیاجی به بیمه خارجی نیست. نماینده سابق ایران در اوپک در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه چرا رویکرد ارسال محموله‌های محصولات نفتی به کشورهای همسو پیش از این اتفاق نیفتاد، گفت: رویکرد شرایط تحریمی در وزارت نفت ایجاد نشد، یعنی مسؤولان احساس کردند در شرایط عادی هستند و دولت هم اساسا افرادی را برای مدیریت در شرایط نفتی انتخاب کرد که مخصوص شرایط عادی بودند. وی تشریح کرد: هم‌اکنون تنها تحریم نفتی ایران توسط آمریکا صورت گرفته است، این یعنی به غیر از آمریکا هیچ کشور دیگری بر تجارت نفتی ایران تاثیرگذار نیست، البته آمریکا از حربه‌های مختلف برای فشار بر کشورهایی که با ایران همکاری دارند، استفاده می‌کند اما از نظر حقوقی تنها تحریم‌های آمریکا برای صادرات نفت ایران اعمال شده است؛ در تحریم‌های اوایل دهه 90 شمسی تحریم‌های آمریکا بخشی از محدودیت‌های ایران بود و تحریم‌های سازمان ملل هم کشورمان را تحت فشار قرار می‌داد. خطیبی گفت: شرایط کنونی بسیار بهتر از دوران تحریم‌های قبل است و دولت باید از چنین ظرفیتی استفاده کند؛ مدل اجرایی شده برای صادرات بنزین به ونزوئلا و دریافت طلا می‌تواند برای کشورهای دیگر هم اتفاق بیفتد.