گروه فرهنگ و هنر: مسأله سریال‌سازی در تلویزیون موضوعی نیست که به شکل مقطعی یا فصلی مورد بررسی قرار گیرد؛ هر چند معمولا با فرارسیدن بازه‌های زمانی خاص مثل عید نوروز یا ماه رمضان بازار مقایسه تولیدات نمایشی شبکه‌های مختلف و درصد مخاطب آنها با هم گرم می‌شود. واقعیت این است که برای بررسی عملکرد هر شبکه در زمینه سریال‌سازی باید عملکرد آن را در طول یک سال و مجموع سریال‌هایی که تولید کرده مدنظر قرار داد. آن زمان است که عیار واقعی شبکه‌های مختلف سیما در رقابت جذب مخاطب عیان می‌شود. هر چند میزان مخاطب «تنها» ملاک بررسی کیفیت آثار نمایشی نیست اما قطعا یکی از مهم‌ترین ملاک‌ها برای رتبه‌بندی و مقایسه این آثار با هم است. شاید بد نباشد با مروری بر میزان مخاطبان سریال‌های تلویزیون در طول سال‌های 97 و 98 و اوایل سال 99 آن هم بر مبنای آمار رسمی ‌منتشر شده از سوی رسانه ملی، به بررسی این موضوع بپردازیم که نمره هر کدام از شبکه‌های تلویزیون در حوزه سریال‌سازی در طول 2 سال گذشته چند بوده است. 

 

* روایتی از کنداکتور فراموش شده شبکه یک

شبکه یک از ابتدای امسال با پخش ۳ سریال «پایتخت 6»، «نون خ 2» و «زیر خاکی» توانست به ترتیب به 2/79 و 56 و 51 درصد از مخاطبان را به خود اختصاص دهد تا این آثار در جمع سریال‌های پرمخاطب تلویزیون طی سال 99 قرار بگیرد. البته نکته جالب در ارتباط با هر ۳ این سریال‌ها پایان ناتمام و ناقص این سریال‌هاست؛ سریال‌هایی که مخاطبان منتظر ادامه تولید قسمت‌های باقیمانده از این فصل یا آغاز پخش فصل تازه آنها هستند. 

بررسی آمارهای مرتبط با شبکه اول سیما در سال 98 نشان می‌دهد هر چند این شبکه در زمینه ارتباط با مخاطب نسبت به شبکه ۲ عملکرد بهتری داشته ولی عموم آثار این شبکه در این سال مخاطبی حدود 30 درصد یا کمتر از آن داشته است. براساس آمارهای اعلام شده از سوی رسانه ملی، سریال «نون. خ1» که سریال نوروزی این شبکه در سال 98 بود 35 درصد مخاطب داشته است. همچنین سریال «از یادها رفته» که در باکس رمضانی این شبکه پخش شد نیز 5/33 درصد مخاطب داشته و سریال پرحاشیه «بوی باران» که فضای بشدت سیاه آن باعث شد با پخشش حواشی زیادی گریبانگیر رسانه ملی شود نیز در نهایت پس از همه این جنجال‌ها 40 درصد مخاطب داشته است. «پناه آخر» که سریال باکس پاییز این شبکه بود 2/14 درصد و سریال «به رنگ خاک» که زمستان روی آنتن این شبکه رفت نیز 4/22 درصد مخاطب داشته است. سریال «سرگذشت» نیز با 20 درصد مخاطب در زمره سریال‌های کم‌مخاطب این شبکه قرار داشت. سال 99 نیز آخرین سریال این شبکه که در باکس‌های غیرمناسبتی (یعنی عیدنوروز و ماه رمضان) پخش شد، سریال «پرگار» بود که با 9/19 درصد مخاطب در زمره کم‌مخاطب‌ترین سریال‌های سال جاری تلویزیون به شمار می‌رود. 

البته آمارهای سال 97 نشان می‌دهد که جز فصل پنجم سریال «پایتخت» که پخش آن در نوروز این سال با رضایت 83 درصدی مخاطبان همراه شد، سریال «سر دلبران» که در باکس رمضانی این سال روی آنتن رفت، با 3/27 درصد مخاطب در رتبه سوم سریال‌های رمضانی آن سال قرار گرفت. سریال «ارماندو» که در باکس تابستانی این شبکه روی آنتن رفته نیز 6/17 درصد مخاطب داشته که پخش آن همزمان با سریال‌های «پدر» شبکه ۲ و «دلدادگان» شبکه ۳، آن را در رتبه سوم سریال‌های تابستان آن سال قرار داد. سریال «مینو» که در این سال از آنتن شبکه اول سیما روی آنتن رفته نیز 8/14 درصد مخاطب داشته است. 

 

* بدترین زمان برای شبکه 2!

اما اگر بخواهیم بررسی عملکرد شبکه‌های تلویزیون را به ترتیب پیش ببریم، باید در ادامه سراغ شبکه دوم سیما برویم؛ شبکه‌ای که اگر معدود سریال‌های تقریبا پرمخاطب آن در ۲ سال گذشته تولید نمی‌شد، عملاً باید آن را از دایره پخش سریال‌های تلویزیونی کنار می‌گذاشتیم! در اغلب موارد یا درصد مخاطبان آثار تولیدی این شبکه اعلام نشده یا اگر شده، در زمره آثار کم‌مخاطب تلویزیون در آن بازه زمانی بوده است. اصلی‌ترین دلیل آن را هم می‌توان اختصاص بدترین زمان پخش به سریال‌های این شبکه دانست که همیشه بین زمان پخش ۲ بخش خبری 20:30 و 22:30 این شبکه قرار دارد.

در واقع به طور میانگین این شبکه در هر سال صرفاً یک سریال داشته که می‌توان آن را در جمع سریال‌های تقریبا پرمخاطب سیما دانست. برای نمونه در سال جاری سریال «بچه مهندس 3» با 42 درصد مخاطب توانسته در رتبه دوم سریال‌های رمضانی سیما قرار گیرد ولی سریال نوروزی «کامیون» با 22 درصد مخاطب عملکرد ضعیفی را به ثبت رساند. 

همچنین این شبکه در سال 98 نیز با ساخت سریال‌های کم‌مخاطبی همچون «بر سر دوراهی» با 20 درصد مخاطب، «خانواده دکتر ماهان» با 2/18 درصد مخاطب، «حکایت‌های کمال» با 1/25 درصد مخاطب و «از سرنوشت» با 25 درصد مخاطب عملکرد بشدت ضعیفی را به ثبت رساند و پرمخاطب‌ترین سریال این شبکه در سال 98 سریال رمضانی «دلدار» بود که با 8/38 درصد مخاطب در رتبه دوم سریال‌های رمضانی آن سال قرار داشت. این وضعیت در سال 97 نیز وجود داشته و اگر سریال «پدر» در این سال از شبکه ۲ روی آنتن نرفته بود، متوسط درصد مخاطبان این شبکه در آن سال نیز زیر 25 درصد بود که نشان‌دهنده روند نامتعادل این شبکه در زمینه جلب نظر مخاطبان است.

 

* روند رو به جلوی شبکه ۳

اما شبکه سوم سیما براساس آمارهای منتشر شده از سوی مرکز افکارسنجی رسانه ملی، از متوسط درصد مخاطبان بیشتری نسبت به ۲ شبکه اصلی دیگر تلویزیون برخوردار است به طوری که در سال ۹۸، سه سریال پرمخاطب کل سیما یعنی «گاندو»، «برادرجان» و «ستایش 3» از شبکه سوم سیما روی آنتن رفت.

هر چند این شبکه در ۳ ماهه اول سال 99 به واسطه پخش ۲ سریال «دوپینگ» با 2/39 درصد مخاطب و «سرباز» با 30 درصد مخاطب نتوانست موفقیت‌های سال 98 را در زمینه تولید آثار پرمخاطب تکرار کند اما همین آمارهای در ظاهر کم نیز نسبت به برخی آثار پخش شده در شبکه‌های دیگر تلویزیون از وضعیت بهتری برخوردار است. برای نمونه «سرباز» با وجود همه انتقادات از «پرگار» شبکه یک با 19 درصد مخاطب و «پدر پسری» شبکه 5 با 7 درصد مخاطب جلوتر است. مرور آمارهای این شبکه در سال 98 نیز گویای بالاتر بودن معدل درصد مخاطبان سریال‌های پخش شده از این شبکه نسبت به ۲ شبکه دیگر است. به غیر از ۳ سریال «ستایش 3» با با 3/68 درصد مخاطب، «برادرجان» با 4/51 درصد مخاطب، «گاندو» با 44 درصد مخاطب، سریال‌های «فوق‌لیسانسه‌ها» با 9/40 درصد مخاطب و «وارش» با 40 درصد مخاطب در زمره پرمخاطب‌ترین سریال‌های تلویزیون در این سال‌ها بوده است. البته سریال‌هایی با درصد مخاطبان کمتر نیز در این آمارها دیده می‌شود که «آچمز» با 17 درصد، «بانوی سردار» با 21 درصد و «روزگار» با 1/9 درصد مخاطب در این زمره هستند. اما باز هم متوسط درصد مخاطبان آن در حوزه محصولات نمایشی نسبت به سایر شبکه‌های سیما بالاتر است؛ وضعیتی که در سال 97 نیز به چشم می‌خورد و برای مثال در این سال سریال «بانوی عمارت» با ۴۷‌درصد در زمره یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های تلویزیون در آن سال قرار گرفت.

 

* شیری که سال‌هاست یال و کوپالی ندارد

هر چند شبکه ۵ سیما به واسطه آنکه بعد از دوران مدیریت محمد سرافراز در تلویزیون، در عمل بخشی به عنوان گروه فیلم و سریال نداشته و کار خاصی در این زمینه نکرده اما روزی در زمره یکی از مهم‌ترین شبکه‌های تلویزیون در حوزه ساخت سریال‌های تلویزیونی بود. 

هنوز هم بسیاری از مخاطبان خاطرات خوش پخش سریال‌های کمدی مهران مدیری، مجید صالحی، سعید آقاخانی و مسعود ده‌نمکی در این شبکه را در ذهن دارند؛ شبکه‌ای که نه فقط در زمینه ساخت و تولید سریال‌های کمدی، بلکه در زمینه ساخت آثار اجتماعی نیز پیشتاز بود و سریال‌هایی همچون «دوران سرکشی» و «مسافر» از جمله همین تولیدات بودند که در زمان پخش در زمره پرمخاطب‌ترین آثار دوره خود بودند. آخرین سریال تولید شده توسط این شبکه در سال 99، «پدر پسری» است که بر اساس آمارها 7 درصد مخاطب داشته است. 

 

* نظرسنجی‌های سفارشی؟!

با مرور آمارها می‌توان به طور جدی این گزاره را مطرح کرد که شبکه ۳ سیما در زمینه جلب نظر مخاطبان نسبت به سایر شبکه‌های سیما موفق‌تر بوده است و به طور میانگین روند پخش سریال‌هایی با مخاطب بالا در این شبکه متعادل‌تر از شبکه‌های دیگر سیماست؛ روندی که در سایر شبکه‌های تلویزیون به شکلی نامتعادل و نوسانی پیش می‌رود. اما حالا که بحث نظرسنجی‌های سیما مطرح شد، شاید بد نباشد که به مسأله مهم نظرسنجی‌هایی با رویکردهای سفارشی در تلویزیون اشاره کنیم! در زمان آماده‌سازی این گزارش و مرور آمارهای منتشرشده درباره میزان مخاطبان سریال‌های تلویزیونی در طول چند سال اخیر، با نظرسنجی‌هایی عجیب روبه‌رو شدیم. برای نمونه درباره سریال «بوی باران» که پخش آن انبوهی از انتقادات را متوجه تلویزیون کرده بود، پس از همه آن ماجراها، نظرسنجی‌ای از سوی رسانه ملی منتشر شد که گروهی از زنان خانه‌دار این سریال را برای تربیت مفید دانسته‌اند؛ نظرسنجی‌هایی جهت‌دار که به نظر می‌رسد بیشتر برای توجیه عملکرد تلویزیون در این زمینه منتشرشده و قطعا ادامه انتشار آنها اعتماد مخاطب را به رسانه ملی به عنوان اصلی‌ترین رسانه کشور خدشه‌دار می‌کند. 

با این همه اما اصلی‌ترین مسأله و نکته‌ای که مدیران رسانه ملی باید به آن توجه کنند، حفظ تعادل در زمینه تولید سریال‌های پرمخاطب و البته حفظ شاخصه‌های کیفی سریال‌سازی در تلویزیون است؛ شاخصه‌هایی که به نظر می‌رسد چند سالی است در برخی شبکه‌های تلویزیون چندان جدی گرفته نمی‌شود.