عباس اسماعیل‌گل: چند سالی است روز هجدهم تیرماه، یعنی سالروز کوچ ابدی «مهدی آذریزدی» (نویسنده شهیر حوزه کودک) از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ملی ادبیات کودک و نوجوان خوانده شده است و تا یک هفته بعد از این روز با عنوان هفته «ادبیات کودک و نوجوان» در میان اهالی فرهنگ و ادب شناخته می‌شود. به همین بهانه نگاهی به کارنامه پرافتخار این استاد تمام‌عیار ادبیات کودک و نوجوان داشته‌ایم. مرحوم «مهدی آذریزدی» که یکی از پرتیراژترین نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان است، از محروم‌ترین طبقات اجتماعی برخاسته بود. او سواد را نه در شکل و شمایل متعارف این روزها، بلکه از طریق تلاش و تکاپوی مستمر و عشق به کتاب و خواندن آموخته بود. به همین خاطر می‌توان گفت، مرحوم آذریزدی نه‌‌تنها نماینده ادبیات ملی ما است، بلکه خود نیز حاصل آن است. او نه‌‌تنها خالق این ادبیات که مخلوق آن نیز هست. گواه این ادعا در حیات و ممات «مهدی آذریزدی» و سبک و اسلوب خاص او در زندگی نهفته است؛ نویسنده‌ای که همواره چنان قلم زد که بتوان او را مصداق تمام و کمال یک نویسنده بومی و ملی دانست و در طول حیاتش چنان قدم برداشت که پس از خود، نامش باقی باشد. این سال‌ها جای خالی نویسنده‌ای چون آذریزدی در ادبیات کودک بشدت احساس می‌شود. 

مجموعه هفتگانه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» از معروف‌ترین کتاب‌های آذریزدی بود که جایزه یونسکو را دریافت کرده است؛ کتابی که در ذهن و خاطره چند نسل از فرزندان ایران‌زمین نقش بسته است. او در این مجموعه به ترتیب قصه‌های کلیله و دمنه، مرزبان‌نامه، سندبادنامه و قابوس‌نامه، مثنوی معنوی، قرآن کریم، منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه و الهی‌نامه و گلستان سعدی را به شکل منحصر به فردی روایت کرده است. مجموعه هفتگانه «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» آذریزدی از چنان محبوبیت و جایگاه بالایی برخوردار است که مجموعه انیمیشن ۲۶ قسمتی با نام «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» به تهیه‌کنندگی مرکز پویانمایی صبا تولید و با استقبال مخاطبان چندین‌بار از سوی شبکه کودک صداوسیما پخش شد. تمام ۲۶ قسمت این مجموعه برگرفته از کتاب‌های مهدی آذریزدی است و یکی از نکات جالب حضور آذر‌یزدی به عنوان راوی در این مجموعه است که به نوعی تجلیل از مقام شامخ این نویسنده محسوب می‌شود. همچنین 3 کتاب او توسط شورای کتاب کودک به‌ عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب شد. «گربه ناقلا»؛ «شعر قند و عسل»؛ «مثنوی بچه خوب»؛ «قصه‌های ساده برای نوآموزان»؛ «تصحیح مثنوی مولوی»؛ «گربه تنبل»؛ «خودآموز مقدماتی شطرنج»؛ «خودآموز عکاسی برای همه»؛ «قصه‌های پیامبران»؛ «یاد عاشورا»؛ «تذکره شعرای معاصر ایران»؛ «لبخند»؛ «چهل کلمه قصار حضرت امیر(ع)»؛ «دستور طباخی و تدبیر منزل» و «خاله گوهر» از آثار پرمخاطب آذریزدی به شمار می‌رود. نکته قابل توجه آنکه مهدی آذریزدی به‌رغم پیشنهادهای مختلفی که داشت، هیچ‌گاه به کار دولتی مشغول نشد. در واقع تنها لذت زندگی‌اش کتاب خواندن بود. او اولین نویسنده‌ای است که در ایران به فکر نوشتن داستان برای کودکان و نوجوانان افتاد. به همین دلیل است که عنوان «پدر ادبیات کودک و نوجوان ایران» را به او داده‌اند، همچنین به خاطر آثار ارزشمند او در حوزه کتاب کودک، بحق روز درگذشت او به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده‌است. وی سال ۷۹ به سبب نگاشتن داستان‌های قرآنی و دینی، «خادم قرآن» شناخته شد. همچنین چندین مرتبه از سوی حوزه هنری، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد ریحانه‌الرسول(س) برای وی مراسم بزرگداشت برگزار شده ‌است. پس از درگذشت او در شهر یزد به همت حوزه هنری استان یزد و با همکاری اداره پست آن شهر تمبر یادبودی با شمارگان ۱۶۰۰ چاپ شد. اما متاسفانه باید گفت طی 10 سال اخیر که همزمان با سالروز درگذشت مهدی آذریزدی هفته ادبیات کودک و نوجوان نامیده می‌شود، شاهد اتفاق‌های مهم و خاصی در حوزه تقویت ادبیات کودک و نوجوان نبوده‌ایم و شاید مهم‌ترین مسأله که در این هفته رخ می‌دهد این است که اهالی کتاب یادی از زنده‌یاد آذریزدی کنند، البته ناگفته نماند طی سال‌های اخیر نهادهای متولی حوزه کتاب در راستای گرامیداشت هفته ادبیات کودک و نوجوان اقدام به برپایی انواع و اقسام همایش‌های ادبی کرده‌اند که به واقع برگزاری این همایش‌ها جز اسراف بودجه، خروجی چشمگیری برای ادبیات کودک و نوجوان نداشته است و باز هم سنگینی این بار بر دوش معدود ناشران فعال حوزه کتاب کودک و نوجوان بوده است. نبود برنامه‌ریزی و سردرگمی مسؤولان نهادهای متولی حوزه کتاب برای سیاست‌گذاری و ریل‌گذاری این حوزه به معضلی برای ناشران تبدیل شده است که واکاوی این موضوع در این گزارش نمی‌گنجد. به هر حال امیدواریم تا سال آینده شاهد اتفاق‌های خوبی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان باشیم تا اهالی رسانه هم همزمان با این ایام در کنار یادبودی از زنده‌یاد آذریزدی، این اتفاق‌ها را مرور کنند.

 

* فانتزی کودکانه برای آشنایی با حجاب

در ادامه به بهانه مصادف شدن هفته ادبیات کودک و نوجوان با روز بزرگداشت عفاف و حجاب، گفت‌وگویی داشته‌ایم با یکی از نویسندگان این حوزه که این روزها با کتاب «نیم‌وجبی‌ها» مورد استقبال مخاطبان خردسال قرار گرفته است. حمیده رضایی که «نیم‌وجبی‌ها» را با هدف آشنایی عمیق خرسالان با موضوع عفاف و حجاب به نگارش درآورده است در گفت‌وگو با «وطن امروز» به بررسی وضعیت امروز ادبیات کودک پرداخت.

حمیده رضایی ابتدا درباره کتاب داستانی «نیم‌وجبی‌ها» که انتشارات کتاب جمکران آن را منتشر کرده و این روزها مورد استقبال خردسالان قرار گرفته است، گفت: این کتاب را در قالب دنیای فانتزی و تخیلی کودکان برای آشنا کردن غیرمستقیم خردسالان با حجاب به نگارش درآورده‌ام و در 5 داستان کوتاه سراغ ملزومات حجاب رفته‌ام و حجاب را از نگاه آنها برای بچه‌ها قصه‌گویی کرده‌ام. 

وی در ادامه خاطرنشان کرد: این 5 داستان هر کدام داستان یکی از اشیای مربوط به حجاب مثل چادر، لباس بلند، پارچه چادر و کش چادر را وارد دنیای کودکانه و داستانی کرده تا بچه‌ها با کمک قوه تخیل خودشان ارتباط بهتری با ارزشمندی و جایگاه حجاب پیدا کنند. 

این نویسنده درباره استقبال مخاطبان از این کتاب همزمان با روز بزرگداشت عفاف و حجاب گفت: شاید یکی از دشوارترین بخش‌های ادبیات، حوزه کودک به شمار برود، زیرا نویسنده باید بتواند با رعایت همه ملاحظات مباحث مهمی چون حجاب را از نگاه خود بچه‌ها برای‌شان روایت کند و امیدوارم تقارن انتشار جلد دوم این کتاب با هفته ادبیات کودک و نوجوان و ایام بزرگداشت عفاف و حجاب سبب خیر شود و خانواده‌ها با حمایت از آثاری چون «نیم‌وجبی‌ها» هدیه‌ای مناسب به خردسالان و کودکان خود بدهند و از حوزه نیمه‌‌جان ادبیات کودک حمایت‌های حداقلی را به عمل آورند. 

رضایی در ادامه درباره شرایط این روزهای ادببات کودک و نوجوان گفت: در وهله اول باید اشاره کرد که چند سالی است که حوزه نشر از شرایط مساعدی برخوردار نیست که آثار کودک و نوجوان هم از این قاعده مستثنا نیست اما ذکر این نکته ضروری است که ادبیات کودک ستون اصلی ادبیات کشور است و تا زمانی که این حوزه حال و روز خوشی نداشته باشد، چرخ نشر کشور آنطور که باید نمی‌چرخد؛ و امیدوارم روزی فرا رسد که همه مخاطبان، مسؤولان و متولیان فرهنگی کشور به اهمیت رشد ادبیات کودک و نوجوان پی ببرند. 

وی در پایان گفت: متأسفانه حوزه ادبیات کودک به مراتب آشفته‌‌تر از حوزه بزرگسال است و خیلی به آن بها داده نمی‌شود و طی سال‌های اخیر اوضاعش بدتر هم شده، از سویی تمرکز ناشران بیش از اندازه به سمت ترجمه رفته است و اگر بخشی از این تمرکز به سوی کتاب‌های کودک روانه شود و از نویسندگان داخلی حمایت بیشتری به عمل آید، مسلما اتفاق بهتری برای ادبیات کودک رخ می‌دهد، در هر صورت مخالف ترجمه آثار کودک نیستم اما خیلی مواقع در ادبیات کودک بومی‌سازی باید اتفاق بیفتد تا با نگاه خود کودکان مسائل مختلف روایت شود.