ماجرای نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صداوسیما، خودش شبیه یک سریال دنباله‌دار است. با اعلام هر نظرسنجی و اعلام پرمخاطب‌ترین شبکه و برنامه، حرف و حدیث‌ها و فضای رقابتی در میان شبکه‌ها بیش از پیش می‌شود. بتازگی اعلام این آمار، شرایط نامناسبی به وجود آورده که می‌شود از آن به «جنگ شبکه‌ها» تعبیر کرد. چندی پیش علی‌اصغر پورمحمدی از مدیران باسابقه تلویزیون در گفت‌وگویی پیرامون شکل‌گیری فضای رقابتی منفی میان شبکه‌ها صحبت کرده بود. حالا این رقابت منفی هر ماه با اعلام درصد آمار مخاطبان شبکه‌های مختلف، شدت پیدا می‌کند. رقابتی غیرمنطقی که گاه به ذبح کردن کیفیت نیز می‌انجامد، قیمت تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان را بالامی برد، به برآوردهای غیرمتعارف می‌انجامد و با تاکید صرف بر مخاطب‌گرایی موجب تغییر ذائقه مخاطب می‌شود. بتازگی رویکردهای مرکز تحقیقات صداوسیما در ارائه گزارش‌ها نیز به شکل عجیب و غریبی تغییر پیدا کرده است. به عنوان مثال در آخرین نظرسنجی، مؤلفه رشد شبکه‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل مطرح شده که مواجهه جدیدی با مسأله نظرسنجی‌ها بود. یعنی سازمان دادن ساختاری که «شبکه خبر» شاید برای نخستین‌بار در طول دوران فعالیتش به شبکه اول تبدیل شده است. در تازه‌ترین نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما، نرخ رشد مخاطب نسبت به بهار گذشته نیز دارای جدولی است که در آن شبکه خبر نسبت به مدت مشابه سال قبل 4/14 درصد رشد داشته است. شبکه مستند و سلامت نیز به ترتیب با 10 و 1/8 درصد در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در جدول «درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال 98» به ترتیب شبکه‌های خبر، مستند، سلامت، قرآن، نمایش، یک، 5، آموزش، 4، تماشا، افق، ورزش، نسیم و 2 سیما در رتبه‌های اول تا چهاردهم قرار گرفته‌اند. جالب اینکه پرمخاطب‌ترین شبکه فعلی تلویزیون یعنی شبکه 3، با رشد منفی 5/10‌ در رتبه پانزدهم و آخر این جدول قرار گرفته است. فارغ از اینکه این نوع از اعلام آمار نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما، به خودی خود، مواجهه‌ای سوال‌برانگیز است اما اگر با نگاهی خوشبینانه نیز به این جدول نگاه کنیم، نمی‌توانیم به برآوردهای کیفی درباره شبکه‌ها و میزان مخاطبان آنها دست پیدا کنیم. یعنی حتی با همین جدول نمی‌توان درصد مخاطبان شبکه‌ها و رشدشان را نتیجه اعتبار کیفی تلقی کرد. به چند دلیل که نخستین آنها کروناست. همین که شبکه «خبر» بعد از سال‌ها در جدولی به مقام اول دست یافته و اینکه شبکه سلامت با نرخ رشد 8 درصد رتبه سوم این جدول را از آن خود کرده، حاکی از این است که «کرونا» به خودی خود تا چه اندازه بر تحقق این رشد مخاطب تأثیر گذاشته است. 

از اسفندماه کرونا به خبر اول رسانه‌های دنیا و ایران تبدیل شده است. دکتر نمکی، دکتر حریرچی، دکتر مردانی و چند تن از پزشکان دیگر امروز به اندازه معروف‌ترین سلبریتی‌ها شناخته می‌شوند و شهرت پیدا کرده‌اند. حضور عمده این پزشکان نیز در شبکه‌های خبر و سلامت است. طبیعی است این شبکه‌ها بیشتر از روزهای عادی دیده شوند. چنانکه در فهرست شبکه‌های پرمخاطب نیز، شبکه خبر با 2/45 درصد مخاطب در رتبه سوم قرار گرفته است. 

این رویکرد در نظرسنجی البته جنبه‌های مثبتی نیز دارد. به عنوان مثال شبکه‌هایی مانند خبر، سلامت و برخی شبکه‌های دیگر متوجه اهمیت خود نیز می‌شوند. ایجاد فضای رقابتی میان این شبکه‌ها که کمتر در پی تولید برنامه هستند و در فهرست پرمخاطب‌های تلویزیون قرار ندارند نیز جدی‌تر از گذشته می‌شود. اینها نکاتی است که می‌تواند به عنوان نتایج مثبت این نوع اعلام نظرسنجی در نظر گرفت. 

در نظرسنجی تازه مرکز تحقیقات شبکه خبر در جدول درصد رشد، شبکه سوم سیما در رتبه قابل تامل پانزدهم با رشد منفی 10 درصد قرار گرفته است! با اینکه در جدول مخاطب هنوز با 8/51 درصد مخاطب در صدر پرمخاطب‌ترین شبکه‌هاست. حالا این نظرسنجی به چه معناست؟ به نظر می‌رسد افت مخاطب شبکه سه نه‌تنها مقطعی که صرفا کمی است و باز دلیل روشنی دارد: کرونا!

به واسطه کرونا از اسفندماه برنامه‌های روتین خیلی از شبکه‌های تلویزیون با اختلال مواجه شده است. شبکه سه نیز که دارای بیشترین تعداد برنامه تولیدی در میان شبکه‌های سیماست، از این آسیب بی‌نصیب نماند. عصر جدید که حضورش در کنار برنامه برنده باش، در بهار گذشته، شبکه سه را به قله مخاطب رسانده بود و درصد مخاطب این شبکه را به یکی از بالاترین عددهای دوران فعالیت این شبکه تبدیل کرده بود، با شیوع ویروس کرونا، دیگر نتوانست به جهت تعداد برنامه به آمار سال گذشته نزدیک شود. برنامه‌های دیگری نیز که این شبکه خبرهایی پیرامون تولید آنها رسانه‌ای کرده بود، با ظهور کرونا دچار تعویق شد. این اتفاق البته فقط برای شبکه سه نیفتاده است. شبکه نسیم هم که با رشد منفی 7/1 مواجه شده به نوعی در این ایام شکست خورده است. قابل تامل اینکه شبکه نسیم علاوه بر رشد منفی، در  جدول مخاطب هم افت چندپله‌ای داشته است. شبکه نسیم تا چند سال پیش یکی از موفق‌ترین شبکه‌های تازه تاسیس رسانه ملی به‌شمار می‌آمد به طوری که براساس آمارها این شبکه سال 95 بالاتر از شبکه‌های یک، دو و سه، پرمخاطب‌ترین شبکه تلویزیون بود. جز «خندوانه» و «دورهمی» از میان برنامه‌های نسیم فقط «شب‌کوک» و «کودک‌شو»، به موفقیت نسبی دست یافتند. با اتمام پخش «خندوانه» و افت کیفی‌ «دورهمی»، رفته‌رفته اقبال نسبت به این شبکه کاهش پیدا کرد. سایر برنامه‌های این شبکه نیز همچون «دست فرمون»، «شوتبال»، «وقتشه» و... نتوانستند در جذب مخاطب موفق ظاهر شوند. تا اینکه براساس تازه‌ترین نتایج نظرسنجی صداوسیما، شبکه نسیم رتبه ششم مخاطب در شبکه‌های تلویزیون در بهار امسال را به دست آورد. این آمار نشان‌دهنده افت شدید مخاطب این شبکه در میان مخاطبان رسانه ملی است. 

بعد از اعلام این نظرسنجی‌ها و پس از اینکه وضعیت بسیاری از شبکه‌ها در تعداد مخاطب و رشد نسبت به سال گذشته، آشکار شد مواجهه‌های غیرمنطقی و البته برنامه‌ریزی شده‌ای با این آمارها صورت گرفت. به عنوان مثال با توجه به افت وضعیت تعدادی از شبکه‌ها، تنها شبکه سه به کانون انتقادات تبدیل شد. با اینکه معدل درصد مخاطب شبکه سه در طول دوران مدیریت جدید این شبکه بالاتر از عدد مخاطب در دوره‌های پیش از این مدیریت است و تقریبا در عمده نظرسنجی‌های ۲ سال گذشته در رتبه اول قرار گرفته، صرفا مسأله رشد منفی که دلایل روشنی مانند کرونا دارد، بهانه تخریب این شبکه شد، در حالی که همه می‌دانند این یک فرصت‌طلبی برای نادیده گرفتن پیشرفت‌های دوره جدید این شبکه است. تا ۲ سال قبل برنامه‌های پرمخاطب شبکه سه، صرفا در فوتبال و برخی سریال‌ها خلاصه می‌شد. این روند با افزایش تولید برنامه‌های پرمخاطب تغییر کرده و حالا در خلأ فوتبال و حتی گاهی در خلأ سریال، این شبکه هنوز پرمخاطب‌ترین شبکه سیماست.