گروه بین‌الملل: تنش میان اروپا و آمریکا لحظه به لحظه بیشتر می‌شود. اروپایی‌ها هم انگار سیگنال‌های ضعف آمریکا را دریافت کرده‌اند و حالا با اعتماد به نفس بیشتری از آمریکا انتقاد و از منافع خود دفاع می‌کنند. همین چند هفته پیش بود که مرکل از اروپایی‌ها خواست به دنیای بدون رهبری آمریکا فکر کنند و کیست که نداند این جمله دیپلماتیک یعنی «دوران برتری راهبردی آمریکا تمام شده است». ریاست دوره‌ای آلمان بر اتحادیه اروپایی حالا به فرصتی برای خودنمایی اروپایی‌ها مقابل آمریکا تبدیل شده است. مرکل و یارانش در این چند ماه آنقدر از طرف ترامپ تحقیر شده‌اند که حالا به دنبال راهی برای بازسازی اعتماد به نفس بر باد رفته خود می‌گردند. استفاده از کارت روسیه و چین مقابل آمریکا هم گزینه خوبی است تا حساسیت کاخ سفید بیش از پیش برانگیخته شود و بداند که اروپا گزینه دیگری هم دارد.

 

* اتحادیه اروپایی به دنبال موازنه بین آمریکا و روسیه

این هفته ۲ نفر از مقامات بلندپایه اتحادیه اروپایی، «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان و «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی با انتقاد از رویه موجود در تعامل با ایالات متحده، بر لزوم بازنگری در روابط خارجی این اتحادیه و افزایش نقش اتحادیه اروپایی در تحولات جهانی تاکید کردند. این اظهارنظرها در کنار مواضع قبلی ماه‌های اخیر رهبران اروپا از جمله مرکل و مکرون که بر لزوم حرکت در جهت استقلال بیشتر و تقویت نظامی اروپا تاکید داشتند، نشان می‌دهد آینده روابط آمریکا و اروپا با تنش‌ها و اختلافات بیشتری همراه خواهد بود. به گزارش «وطن امروز»، وزیر امور خارجه آلمان در نشست مجازی با وزرای خارجه کشورهای حوزه دریای بالتیک تأکید کرد اتحادیه اروپایی در حوزه سیاست خارجی به همکاری روسیه نیاز دارد و کشورهای اروپایی باید در این زمینه از اصول مشخصی پیروی کنند. هایکو ماس در این باره تصریح کرد: «روابط اروپا با روسیه تنها در تحریم علیه این کشور و تمدید تحریم‌ها خلاصه نمی‌شود. اروپا به روسیه نیاز دارد؛ مثلا برای حل‌وفصل درگیری‌های مختلف مانند آنچه در سوریه و لیبی اتفاق افتاده است. ما باید با آنها گفت‌وگو کنیم اما در عین حال باید از اصول مشخصی نیز پیروی کنیم». ماس در ادامه با تأکید بر ضرورت هماهنگی کشورهای عضو اتحادیه اروپایی در روابط با روسیه، چین و آمریکا اظهار داشت: «ما در آینده درباره اینکه چگونه سیاست خارجی اتحادیه اروپایی را تقویت کنیم تا بین روابط‌مان با چین و آمریکا توازن برقرار شود، گفت‌وگو خواهیم کرد. ما نباید مانند یک توپ در زمین بازی آنها باشیم. برای ما سیاست خارجی مشترک در اتحادیه اروپایی بسیار حائز اهمیت است». وی همچنین توافق رهبران این اتحادیه درباره بودجه بلندمدت اتحادیه اروپایی و بودجه ۷۵۰ میلیارد یورویی برای احیای اقتصاد اروپا پس از «کووید-۱۹» را مورد استقبال قرار داد و گفت، اتحادیه اروپایی توانایی خود را در نمایش همبستگی نشان داده است. ماس قرار است امروز طی مذاکراتی با «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس درباره روابط با چین و چگونگی مواجهه با تاثیر روسیه بر اروپا گفت‌وگو کند. 

 

* رهبر جدید اتحادیه اروپایی به دنبال چیست؟

 آلمان اول ماه جولای ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپایی را به دست گرفت. با توجه به وضعیت موجود در نظام ‌بین‌الملل و بحران‌های اخیر، انتظارات از این کشور برای رهبری این اتحادیه بالاست. وزیر خارجه آلمان با تایید این وضعیت و اینکه به دلیل محدودیت‌های عملی در پیشبرد سیاست، محدودیت‌هایی برای اروپا وجود دارد، گفت: انتظارات از آلمان در پذیرفتن نقش رهبری به عنوان یک میانجی صادق و محرک دینامیک، بالاست. باید یک تعادل مناسب بین خواسته‌های بلندپروازانه و اهداف واقع‌بینانه ایجاد شود. ریاست دوره‌ای بر اتحادیه اروپایی به عنوان یک فرصت 6 ماهه پس از 13 سال نصیب آلمان‌ها شده و طبق سنت همیشگی، کشوری که رهبری اتحادیه اروپایی را دارد، بر اساس اولویت‌های خاصی که تحت ملاحظات منافع ملی‌اش تعریف کرده، سیاست خارجی اتحادیه را راهبری می‌کند؛ چه اینکه کرواسی در 6 ماه گذشته تلاش داشت روابط نزدیکی را بین اتحادیه با بالکان غربی شکل دهد. از این رو باید انتظار داشت با توجه به تنش‌های اخیر بین آلمان و ایالات متحده و همچنین وابستگی ژرمن‌ها در بخش انرژی به روسیه، شکاف بین اروپا و آمریکا در 6 ماه آینده افزایش یابد. 

 

* تأثیر اختلاف مرکل و ترامپ بر آینده روابط اروپا و آمریکا

ماه گذشته صدراعظم آلمان در مصاحبه با تعدادی از نشریات اروپایی از جمله روزنامه گاردین گفت: «ما با درک خاصی بزرگ شدیم که طبق آن ایالات متحده می‌خواهد قدرت جهانی باشد. اگر اکنون ایالات‌متحده با اراده خود بخواهد از اجرای این نقش دست بردارد، ما باید به طور جدی درباره این موضوع فکر کنیم». پیش از این نیز آنگلا مرکل ایالات‌‌متحده را مورد انتقاد قرار داده بود. وی سپتامبر سال گذشته گفت اروپا باید درباره امنیت خود بیندیشد، زیرا ایالات‌متحده مانند گذشته در جنگ سرد از آن محافظت نخواهد کرد. صحبت‌های مرکل معطوف به رفتار تمامیت‌‌خواهانه رئیس‌جمهور آمریکا در تعامل با اروپاست. هر چند آلمان و اتحادیه اروپایی مسیر درازی تا استقلال نظامی و افزایش قدرت دفاعی دارند اما واقعیت این است که آنگلا مرکل قصد دارد اروپا را هر چه بیشتر در برابر باج‌گیری آمریکا تقویت کند.

 

* فریاد اروپا از دست آمریکا

اوایل این هفته هم خط‌و‌نشان آمریکایی‌ها برای شرکت‌های اروپایی سبب شد جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپایی به دولت آمریکا هشدار بدهد از تهدید بابت تحریم کمپانی‌های این اتحادیه که در تکمیل پروژه خط لوله گازی بین آلمان-روسیه و ترکیه - روسیه دخیل هستند، دست بردارد و به جای آن به گفت‌وگو بنشیند. آمریکا اخیرا به کمپانی‌های اتحادیه اروپایی دخیل در این پروژه‌ها هشدار داده اگر این پروژه‌ها را متوقف نکنند در معرض مجازات قرار می‌گیرند. این اقدام باعث تنش بیشتر بین متحدان اروپایی و آمریکا شده است. جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در بیانیه‌ای اعلام کرد: من بشدت نگران افزایش استفاده از تحریم‌ها یا تهدید به تحریم از سوی آمریکا علیه کمپانی‌های اروپایی هستم. وی ادامه داد: در جایی که اختلاف‌نظر در سیاست‌گذاری وجود دارد، بهترین گزینه برای اتحادیه اروپایی همیشه مذاکره بوده و این اتحادیه همیشه برای گفت‌وگو آماده است اما تهدید برای تحریم جایی ندارد. سیاست‌های اروپایی باید در خود اروپا تعیین شود نه توسط یک کشور ثالث. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا اخیرا اعلام کرده بود دولت این کشور به دیدگاه‌های قدیمی خود که درباره این کمپانی‌هاست پایان می‌دهد و آنها را تحریم می‌کند. 

***

شکاف بین اروپا و آمریکا با محوریت روسیه

شعیب بهمن*:  اختلاف بین اروپا و آمریکا بر سر تعامل با روسیه مسأله جدیدی نیست. از زمان جنگ دوم جهانی به این سو بحث مقابله آمریکا با شوروی بویژه در اروپا وجود داشته است. این تقابل در زمان جنگ سرد شدت گرفت و پس از فروپاشی شوروی دستور کار آمریکایی‌ها به مقابله با روسیه در اروپا تغییر کرد. به عبارت دیگر مقامات آمریکایی با تداوم استراتژی جنگ سرد به دنبال محدود کردن روسیه در اروپا هستند. در این چارچوب ایالات‌متحده بدون در نظر گرفتن جوانب کامل از اروپا خواسته است سیاست‌های محدود‌سازی حضور و نفوذ روسیه در اروپا را دنبال یا تصویب کند. این در حالی است که اروپایی‌ها به دلیل داشتن مرز مشترک با روسیه الزامات نحوه تعامل با روسیه به عنوان یک همسایه را درک می‌کنند. روسیه با اتحادیه اروپایی در 2 بخش انرژی و امنیت همکاری جدی دارد و طبیعتا وقوع تنش در این دو بخش آسیب جدی به اروپایی‌ها وارد خواهد کرد. این در حالی است که به دلیل سطح پایین تعاملات تجاری روسیه و آمریکا و فقدان مرز زمینی مشترک بین 2 کشور، ایالات‌متحده چندان نگرانی‌ای از بابت تبعات امنیتی تنش با روسیه ندارد. 

با توجه به رویکرد دولت آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ که بر تجارت انرژی و جلب بازار اروپا در این زمینه تأکید دارد، آمریکایی‌ها به دنبال این هستند با تحریم روسیه و همراه کردن اتحادیه اروپایی، خود را به تنها تأمین‌کننده گاز مورد نیاز اروپایی‌ها تبدیل کنند. حال آنکه نحوه تأمین گاز اروپا از سوی ایالات‌متحده که با استفاده از کشتی‌های مخصوص حمل LNG است، هزینه بالایی در مقابل انتقال گاز از طریق خط لوله برای اروپایی‌ها دارد. از این رو اروپایی‌ها مسأله تأمین گاز را یک موضوع امنیتی- اقتصادی می‌بینند و براحتی آمریکا نمی‌تواند نسبت به تحریم روسیه اقدام کند.

 نکته بعدی درباره روابط اروپا و روسیه که به عنوان عاملی برای تشدید اختلاف بین اتحادیه اروپایی و ایالات‌متحده در نظر گرفته می‌شود، مسأله امنیت اتحادیه اروپاست که به ابزاری برای باج‌خواهی آمریکایی‌ها مبدل شده است. هر چند این گزاره که روسیه به دنبال تسلط و فتح اروپاست، چندان گزاره جدی و عقلانی‌ای نیست اما روس‌هراسی آمریکایی‌ها در دهه‌های اخیر و بویژه بعد از بحران کریمه سبب شده کشورهای اروپایی در بعد امنیت با بی‌اعتمادی به روس‌ها نگاه کنند. نکته قابل توجه اینکه اتحادیه اروپایی به‌رغم توان تکنولوژیک و توسعه اقتصادی که در دهه‌های گذشته کسب کرده، در بحث تأمین امنیت و مسائل دفاعی با بحران جدی مواجه است تا جایی که مطابق بررسی‌ انجام‌شده در اندیشکده چتم‌هاوس، روسیه به لحاظ توان نظامی در صورت حمله به اروپا و عدم حمایت آمریکا از اروپا در کمتر از یک هفته بر آن مسلط خواهد شد. همین نقطه ضعف سبب شده ایالات‌متحده بیشترین سوءاستفاده را از کشورهای اروپایی داشته باشد. حال آنکه در اتحادیه اروپا اختلاف نظر جدی پیرامون اتخاذ یک استراتژی مشخص در برابر روسیه وجود دارد. به عنوان مثال کشورهای حوزه بالتیک مثل لهستان خواهان پیروی کامل از سیاست‌های آمریکا در قبال روسیه، و فرانسه و آلمان در پی موازنه بین روسیه و آمریکا، و ایتالیا و یونان هم به دنبال افزایش سطح همکاری با روس‌ها هستند. این وضعیت پیچیده در کنار ملاحظات مربوط به امنیت و انرژی، تصمیم‌گیری برای اروپایی‌ها را سخت‌تر کرده اما آنچه مسلم است اروپا به دنبال این است در برابر زیاده‌خواهی آمریکا و رفتارهای یک‌جانبه‌گرایانه آن تا حدی استقلال خود را حفظ کند. 

* کارشناس مسائل روسیه