تغذیه با شیر مادر از آن دست موضوعاتی است که به پیروان همه ادیان در کتابهای آسمانی توصیه شده است اما اینکه چرا شیر خشک کمکم جای شیر مادر را گرفت قصهاش بازمیگردد به 140 سال پیش؛ وقتی «هنری نستله» داروساز سوییسی آلمانیتبار سال 1866 میلادی با استفاده از ترکیبات مختلفی چون شیر، آرد و شکر غذای جایگزینی را برای نوزادان محروم از شیر مادر فراهم کرد و سال 1880 شیرخشک تجاری آماده به شکل پودر تولید شد اما آنقدر گران بود که خیلی از خانوادهها قدرت خریدش را نداشتند. تاریخچه ورود شیرخشک به ایران هم به سال 1330 بازمیگردد؛ در آن سال بود که افرادی از خانههای بهداشت برای معاینه نوزادان به در خانهها مراجعه و ۲ جعبه شیرخشک رایگان اهدا میکردند. این روند در کنار تبلیغات پررنگولعاب زندگی راحت با شیرخشک طی سالهای طولانی آنقدر پیش رفت که ذهنیت خیلی از مادران نسبت به تغذیه نوزادشان با شیر مادر دچار تغییر شد. تا حدی که حالا امروز تعداد قابل توجهی از مادران به بهانههای مختلف از تغذیه نوزادان با شیر خود سر باز میزنند.
* شیرندادن به نوزاد برای حفظ شکل بدن
درست است در ابتدای ورود شیرخشک به کشور، بهانه تغذیه نوزادان با شیرخشک، تقویت آنها و کامل کردن چرخه غذایی بود اما این روزها خیلی از مادران صریحا اعلام میکنند «شیر دادن باعث به هم ریختن ظاهر بدنی میشود و این مسأله بعد از دوران شیردهی قابل برگشت نیست».
مریم قربانی، مربی یکی از سالنهای ورزشی ویژه بانوان در تهران در این باره میگوید: «خیلی از مراجعان ما را بانوان کم سنوسال یا بهتر است بگوییم مادران جوان تشکیل میدهند که اظهار میکنند از شیر دادن به نوزاد خود خودداری میکنند، چون نمیخواهند دچار افتادگی سینه شوند».
او ادامه میدهد: «خیلی از مادران معتقدند به خاطر شیر دادن به نوزاد مجبورند بیشتر از گذشته غذا بخورند که این مسأله باعث به هم خوردن ساختار بدنشان میشود، بنابراین ترجیح میدهند با قطع شیر دادن و انجام ورزش مانع از این امر شوند».
قربانی در حالی که تمام این نظریهها و افکار را رد میکند، میگوید: «مادران اگر قبل از زایمان در دورههای ورزش بارداری شرکت کنند و بعد از زایمان هم این کار را با جدیت ادامه دهند و از برنامه غذایی سالم پیروی کنند هرگز لازم نیست نگران شکل بدنی خود باشند و تمام این تفکرات حکایت از ناآگاهی مادران دارد».
* شاغل بودن یا تغذیه نوزاد با شیر مادر؟
درست است بخشی از مادران به بهانه حفظ توده بدنی خود از تغذیه نوزادشان با شیر خود خودداری میکنند اما بخش قابل توجهی از مادران این روزها به خاطر اشتغال و شرایط کاری مجبور به محروم کردن نوزاد خویش از شیر مادر میشوند.
سمانه غلامی، کارمند یکی از ادارات دولتی است اما چون در قالب شرکتهای پیمانکاری با این مجموعه همکاری دارد، میگوید: «درست است قانون از 9 ماه مرخصی برای کارکنان دولت خبر میدهد اما این 9 ماه در هیچ کدام از دستگاههای اجرایی رعایت نمیشود و سقف بهرهمندی ما از این مرخصی تنها 6 ماه است!»
او میگوید: «بعد از این 6 ماه هم نمیتوانیم از قانون ساعت شیر استفاده کنیم، چرا که فاصله محل کار تا محل زندگی در تهران خیلی زیاد است. برای من که مجبورم هر روز از شهر ری خود را به مرکز شهر برسانم محال است بتوانم از قانون ساعت شیر استفاده کنم. همین مسأله باعث میشود که دست به دامن شیر خشک شوم». این کودکان عمدتا طول روز را در مهدکودک میگذرانند و با شیرخشک در آنجا پذیرایی میشوند. شرایط زندگی مادران، آنها را مجبور کرده به کار کردن رو آورند؛ حال آنکه به لحاظ اقتصادی، هزینه رفتوآمد تا محل کار، شهریه مهدکودک و هزینه شیر خشک و... به نسبت حقوقی که دریافت میکنند شاید اساسا مقرون بهصرفه نباشد!
* قانون داریم، اجرا نمیشود
درست است قانون مرخصی 9 ماهه برای مادران شیرده در بخش دولتی اجرا نمیشود اما حداقل مادران این بخش فرصت دارند 6 ماه کنار فرزندان خود باشند و با شیر خود آنها را تغذیه کنند ولی در بخش خصوصی این اتفاق نمیافتد. مصداق این سخن هم درددل صفورا فرجی، مادر 35 سالهای است که دارای یک نوزاد 4 ماهه است و تنها یک هفته بعد از زایمان مجبور به بازگشت به محل کار شده است. صفورا میگوید: «چارهای نداشتم، یا باید به محل کار برمیگشتم یا خانهنشین میشد! قطعا در شرایط اقتصادی فعلی من باید بازگشت به کار و تغذیه کودکم با شیر خشک را انتخاب میکردم».
سال 1374 قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی به تصویب رسید. هر چند این قانون ۲ بار اصلاح شد اما هنوز هم نه در بخش دولتی و نه در بخش خصوصی به طور کامل اجرا نمیشود. «نرگس کریمی» یکی از فعالان حقوق زنان در ایران با بیان این مطلب میگوید: «بسیاری از مادران امروز در راستای کمک به اقتصاد خانواده مجبورند در کنار تمام وظایف مادری، خارج از خانه مشغول به کار شوند». او با اشاره به قوانین حمایت از مادران شیرده در کشور و وضعیت خوب کشور در این بخش در قیاس با کشورهای دیگر دنیا میگوید: «ما در بخش قانونی خلائی در این باره نداریم، خلأ ما در اجرای قوانین است! قوانینی که مصوب شده اما در کتابخانهها خاک میخورد و ضمانت اجرایی ندارد».
کریمی در ادامه صحبتهایش به قوانین وضعشده برای کارگاههای بخش خصوصی اشاره میکند و میگوید: «در قانون وضع شده اگر در کارگاهی 5 مادر با 10 فرزند خردسال یا شیرخوار مشغول شود، این کارگاه موظف به فراهم کردن مکانی برای نگهداری کودکان است، یا قانون مرخصی 9 ماهه در بخش دولتی و مرخصی 6 ماهه در بخش خصوصی برای مادران شیرده یا بهرهمندی مادران از قانون ساعت شیر، کدام یک از این قوانین جامع و کامل در کشور اجرا میشود؛ به جرات میتوانیم بگوییم هیچ کدام!»
او باز هم تاکید میکند در بخش قوانین حمایت از مادران شاغل، خیلی جلوتر از کشورهای پیشرفتهایم اما در اجرا خیر! و مسؤولان علت این امر را کمبود بودجه میشمارند! او میگوید:«عدم الزام به اجرای قوانین حمایت از زنان شیرده شاغل در کشور باعث شده ما امروز شاهد کاهش جمعیت و باروری در جامعه باشیم».
* باید کار فرهنگی شود
رئیس انجمن متخصصان و جراحان زنان و زایمان ایران هم در گفتوگو با خبرنگار ما در این باره میگوید: «کاهش رغبت زنان به تغذیه کودک با شیر خود ریشه در عوامل مختلفی دارد که باید آنها را به صورت علمی بررسی کرد و راهکارهایی برای رفع آنها اندیشید».
دکتر اعظمالسادات موسوی ادامه میدهد: «مادران شیردهی که غالبا نوزاد خود را از تغذیه با شیر مادر محروم میکنند، به ۲ بخش باید تقسیم کرد: یکی مادران خانهدار که عمدتا به دلیل فقر فرهنگی این کار را انجام میدهند و دوم مادران شاغل که در سایه جبر شرایط تن به این کار میدهند اما نتیجه کار هر ۲ گروه یکی است؛ محرومیت نوزادان از تغذیه با شیر مادر و مشکلات روحی، عاطفی و جسمی که برای آنان پیش میآید».
این پزشک در ادامه با اشاره به ضرورت آگاهیبخشی و فرهنگسازی در بین مادران خانهداری که نسبت به قطع تغذیه نوزاد با شیر خود اقدام میکنند، میگوید: «اگر مادران ما از کیفیت تغذیه نوزاد با شیر مادر، تاثیرات روحی - روانی محرومیت نوزاد از شیر مادر و عدم نقش شیردهی در تناسب اندام خود آگاه بودند، هرگز به تغذیه با شیرخشک رو نمیآوردند». او با تاکید بر ضرورت توجه به ورزش و تغذیه مادران به عنوان ۲ عامل موثر بر حفظ تناسب اندام، میگوید: «مادران میتوانند با رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش مستمر، تناسب اندام خود بعد از زایمان را حفظ کنند و شیردهی هیچ نقشی در این امر ندارد، چهبسا مادران شیردهی که از تناسب اندام بهتری نسبت به سایر مادران برخوردارند».
رئیس انجمن متخصصان و جراحان زنان و زایمان ایران در بخش دیگر صحبتهای خود با تاکید بر ضرورت رعایت قوانین حمایت از مادران شیرده در دستگاههای دولتی و خصوصی هم میگوید: «ما قوانین خوبی داریم اما مجریان خوبی نداریم! نظارت بر بخش اجرای قوانین حمایت از مادران شیرده شاغل کم است و این مسأله باعث شده مادران برای رهایی از استرس چگونگی تغذیه نوزادان خود خیلی راحت به شیر خشک رو آورند».
دکتر موسوی با تاکید بر اینکه افزایش ضریب بهرهمندی نوزادان از شیر مادر موجب افزایش امنیت روانی نسل آینده میشود و این مهم خالق جامعهای آرام در آینده خواهد شد، اظهار داشت: «تغذیه با شیر مادر یک امر الهی است و همه موظف به کمک به مادران شیرده برای اجرای این امر الهی هستند».
او با اشاره به مشکلات مادران شیرده در بخش خصوصی میگوید: «مادران شیردهی که در بخش خصوصی مشغول به کارند بیش از مادران شیرده در بخش دولتی با مشکل و چالشهای این امر روبهرو هستند، چرا که گاه مجبورند برای حفظ شغل بیخیال مرخصی زایمان شده و از همان ابتدای زایمان در محل کار خود حاضر شوند».
رئیس انجمن متخصصان و جراحان زنان و زایمان ایران یادآور میشود: در سالهای اخیر فعالیتهای فرهنگی و آموزشی خوبی در حوزه تغذیه با شیر مادر در کشور انجام شد و نتایج خوبی هم در بر داشت اما متاسفانه در طول سالهای اخیر این حرکتها در سایه نبود بودجه کافی در دستگاههای اجرایی به فراموشی سپرده شده است که امیدواریم در سایه نگاه ویژه دولتمردان به این امر، شاهد اتفاقات خوبی برای نوزادان شیرخوار و مادران آنها باشیم.