گروه سیاسی: «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق در صدر یک هیأت عالی‌رتبه سیاسی- اقتصادی روز گذشته وارد تهران شد و از سوی رضا اردکانیان، وزیر نیرو در فرودگاه مهرآباد مورد استقبال قرار گرفت. الکاظمی در این سفر علاوه بر دیدار با مقامات دولتی و رئیس مجلس شورای اسلامی، با رهبر حکیم انقلاب نیز دیدار کرد.

 هیات همراه نخست‌وزیر عراق متشکل از علی عبدالامیر علاوی وزیر دارایی، فواد حسین وزیر خارجه، خالد بتال النجم وزیر برنامه‌ریزی، جمعه عناد وزیر دفاع، احسان عبدالجبار وزیر نفت، ماجد مهدی حنتوش وزیر برق، حمید نعیم الغزی دبیرکل شورای وزیران، قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی، سالم جواد الجلبی مشاور نخست‌وزیر، سهی داوود النجار مشاور نخست‌وزیر، حسنین رشید الشیخ مدیرکل اداره هماهنگی برنامه‌های نخست‌وزیر و فیصل الهمیص مدیرکل بانک تجارت عراق است. 

ترکیب هیأت عراقی نشان می‌دهد الکاظمی با رویکرد استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی ایران به تهران سفر کرده است؛ فرصتی که با توجه به تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه کشورمان، فرصت مناسبی نیز برای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، با این حال جنبه سیاسی سفر الکاظمی نیز اهمیت بالایی دارد. این سفر مشخص خواهد کرد الکاظمی در چه سطحی با همسایه شرقی خود در ۲ سال عمر دولت‌داری‌اش تعامل می‌کند. الکاظمی سیاستمداری است که رابطه خوبی با آمریکا و عربستان دارد و باید دید او طی 2 سال آینده در راستای سیاست‌های آمریکا قدم برمی‌دارد یا خیر. همین مساله می‌تواند دوری یا نزدیکی وی با ایران را مشخص کند. الکاظمی به هر میزان که به سیاست‌های آمریکا در منطقه غرب آسیا نزدیک شود به همان میزان از ایران دور خواهد شد. طبیعتا گفت‌وگو با مقامات ایرانی و سخنان رد و بدل شده در این جلسات می‌تواند تصویری کلی از سیاست وی ارائه کند.

رسانه‌های مختلف عربی مانند المعلومه، الدجله، الاخباریه، بغدادالیوم و الوطن المصری از همان ابتدای سفر الکاظمی به ایران به بازتاب وسیع اخبار این سفر پرداخته‌اند. روزنامه فرامنطقه‌ای ایلاف با تیتر نخستین دیدار رهبر عالی ایران با مسؤول خارجی پس از کرونا، نوشت: الکاظمی به منظور ایجاد تعادل در روابط منطقه‌ای خود به تهران سفر کرد. 

این روزنامه که در لندن چاپ می‌شود، نوشت: نخست‌وزیر عراق در نخستین سفر خارجی خود پس از تصدی این منصب به ایران سفر کرد تا در روابط منطقه‌ای کشور خود تعادل ایجاد و در رابطه با همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و تجاری بحث و رایزنی کند. 

 

* به دنبال افزایش حجم مبادلات تجاری هستیم

به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی مراسم رسمی استقبال از الکاظمی در ساختمان اجلاس سران برگزار شد. 

پس از استقبال حسن روحانی از نخست‌وزیر عراق، نشست میان مقامات ۲ کشور پشت در‌های بسته برگزار شد و پس از آن رئیس‌جمهور ایران و نخست‌وزیر عراق در کنفرانس خبری مشترک شرکت کردند. 

حسن روحانی در نشست خبری مشترک با مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، گفت: مطمئن هستم این سفر، نقطه عطفی در توسعه روابط ایران و عراق به عنوان ۲ کشور دوست و برادر خواهد بود و ما مصمم هستیم حجم مبادلات تجاری 2 کشور را به رقم 20 میلیارد دلار برسانیم. 

رئیس‌جمهور مباحث مرتبط با بیماری کرونا و شرایط بهداشتی منطقه را از جمله محورهای گفت‌و‌گو با نخست‌وزیر عراق برشمرد و تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران این اطمینان را به دولت و ملت عراق می‌دهد که با همه توان و امکاناتش، از لحاظ همه اقلام بهداشتی و دارویی در کنار ملت عراق باشد. رئیس جمهور تسریع در اجرای توافقات ایران و عراق در جریان سفر اسفندماه 97 خود به بغداد را از دیگر محورهای گفت‌وگو با الکاظمی عنوان کرد و گفت: ۲ کشور مصمم هستند همه موارد مطروحه در آن توافقات را اجرایی و عملیاتی کنند که از جمله آنها می‌توان به اتصال راه آهن شلمچه به بصره و لایروبی اروند‌رود اشاره کرد. رئیس‌جمهور همچنین در این گفت‌وگو اظهار داشت: لازم می‌دانم از ۲ قهرمان مبارزه با تروریسم یعنی سردار سپهبد شهید قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس به بزرگی یاد کنم. این شهیدان جزو سردارانی بودند که در طول سالیان گذشته برای امنیت عراق تلاش کردند. 

 

* در کنار ایران برای حل مشکلات اقتصادی ایستاده‌ایم

نخست‌وزیر عراق نیز در این نشست خبری مشترک، هدف از سفر به تهران را تقویت روابط تاریخی، فرهنگی و دینی 2 کشور دانست و اظهار داشت: مهم‌ترین هدف این سفر تقویت روابط دوجانبه بین 2 کشور است، بویژه در شرایط کنونی که با چالش ناشی از شیوع ویروس کرونا و سقوط قیمت نفت مواجه هستیم بیش از گذشته نیاز داریم هماهنگی و همکاری‌های موجود بین 2 کشور را در راستای منافع 2 ملت تقویت کنیم. 

مصطفی الکاظمی با بیان اینکه عراق دوستدار و مشتاق روابط ممتاز با جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصل عدم دخالت در امور داخلی 2 کشور است، خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران و عراق علیه تروریسم و گروه‌های تکفیری در کنار یکدیگر قرار گرفتند و ایران جزو نخستین کشورهایی بود که در این راه در کنار ملت عراق قرار گرفت و این را هرگز فراموش نخواهیم کرد. البته عراق هم در کنار ایران ایستاده است تا برای گذر از چالش‌های اقتصادی به جمهوری اسلامی ایران کمک کند. وی با بیان اینکه روابط خارجی عراق مبتنی بر توازن و دوری از هر گونه صف‌بندی است، تصریح کرد: عراق کشوری است که هرگز اجازه نخواهد داد هیچ تهدیدی از اراضی این کشور متوجه جمهوری اسلامی ایران شود، چرا که روابط 2 کشور به صدها سال پیش بازمی‌گردد و باید از این روابط دیرینه حمایت کنیم، لذا دفاع از ایران را سرلوحه کارهای خود دانسته و اجازه نمی‌دهیم هیچ‌گونه تهدیدی از خاک عراق متوجه ایران شود. 

نخست‌وزیر عراق خاطرنشان کرد: در عراق به دنبال ثبات هستیم و دیدگاه و فلسفه ما نسبت به ایران این است که کشوری باثبات، نیرومند و رو به توسعه است و آن را به نفع عراق و منطقه می‌دانیم و از طرفی معتقدیم عراق هم باید باثبات و نیرومند باشد تا بتواند حامی و پشتیبانی برای ایران و کل منطقه باشد. الکاظمی با بیان اینکه در گفت‌وگوهای دوجانبه فعال کردن توافقات بین 2 کشور را مورد تأکید قرار دادیم، اظهار داشت: در این راستا بر اتصال راه‌آهن 2 کشور از خرمشهر به بصره تأکید کردیم و بسیار امیدواریم که توافقات موجود بین 2 کشور هر چه زودتر اجرایی و عملیاتی شود تا شاهد دستاوردهای آن به نفع 2 ملت باشیم.

******

خروج نظامیان آمریکایی، مطالبه جدی ایران از الکاظمی

دکترسعدالله زارعی*: دکتر سعدالله زارعی، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با «وطن امروز»، به بررسی مسائل مورد رایزنی میان ایران و عراق در سفر الکاظمی به تهران پرداخت. وی معتقد است گذشته از مسائل اقتصادی، پافشاری بر اجرای مصوبه پارلمان عراق مبنی‌بر لزوم اخراج نیروهای نظامی آمریکا از عراق، یکی از جدی‌ترین مطالبات جمهوری اسلامی ایران از مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر این کشور است. متن این گفت‌وگو که در قالب یادداشت تنظیم‌شده، در ادامه می‌آید.

***

سفر مصطفی الکاظمی به ایران نخستین سفر خارجی او است؛ سفری که در مطلع نخست‌وزیری‌اش در عراق انجام می‌شود. این در کشور عراق یک رسم است که هر شخصی نخست‌وزیر شود، نخستین سفرهای خارجی خود را به کشوری اختصاص می‌دهد که مهم‌ترین رابطه را با عراق دارد و به عبارتی در اولویت سیاست خارجی این کشور قرار دارد. بر همین اساس الکاظمی، ایران و عربستان را به عنوان نخستین مقاصد سفرهای منطقه‌ای خود تعیین کرد، البته سفر به عربستان به علت مریضی پادشاه سعودی به تعویق افتاد. همین موضوع که ایران، جزو نخستین کشورهایی است که از سوی دولت عراق برای سفر خارجی انتخاب می‌شود، نشان‌دهنده جایگاه مهم جمهوری اسلامی ایران در منطقه و همچنین در تحولات کشور عراق است. 

 

* خروج نیروهای آمریکایی، مطالبه ایران از الکاظمی

مسلما با توجه به وضعیت اقتصادی 2 کشور، مذاکرات اقتصادی و تدوین پروتکل‌هایی برای گسترش همکاری‌ها در این حوزه، از جمله مهم‌ترین دستورهای مذاکرات مقامات 2 کشور خواهد بود اما در کنار این تعاملات اقتصادی، باید به این نکته هم توجه کرد که قطعا یکی از مطالبات جدی جمهوری اسلامی در این سفر از هیأت عراقی و نخست‌وزیر عراق، پیگیری اخراج نیروهای آمریکایی از عراق است. جمهوری اسلامی ایران حضور نیروهای آمریکایی در عراق به عنوان یک کشور همسایه را مایه نگرانی و ناامنی ارزیابی می‌کند. در عمل هم مشاهده کردیم چگونه نیروهای آمریکایی سال گذشته یک مقام رسمی نظامی کشور ما را در فرودگاه بغداد ترور کردند. 

بعد از اقدام آمریکا در ترور سردار شهید سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس، پارلمان عراق طرحی را تصویب کرد که مبتنی بر آن، نیروهای نظامی آمریکا مکلف به ترک خاک عراق شدند. هم‌اکنون مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق موظف است این مصوبه پارلمان عراق را اجرا کند. در این چند مدتی که از نخست‌وزیری الکاظمی در عراق می‌گذرد، اقدام جدی‌ای از سوی او برای اجرای این مصوبه پارلمان عراق مشاهده نشده است. قطعا در این سفر جمهوری اسلامی به صورت جدی از نخست‌وزیر عراق مطالبه خواهد کرد که مسأله خروج نیروهای آمریکایی از عراق را اجرایی کند، چرا که امنیت ایران و عراق تحت‌الشعاع این مسأله قرار گرفته است. امیدواریم جناب الکاظمی هر چه سریع‌تر این مصوبه پارلمان عراق را عملیاتی کند. 

 

* بحث میانجی‌گری بین ایران و عربستان مطرح نیست

از ابتدای انتشار خبر سفر نخست‌وزیر عراق به ایران این مسأله مطرح شد که الکاظمی قصد دارد بین ایران و عربستان میانجی‌‌گری کند. درباره این مطلب ابتدا باید گفت میانجی‌گری در حالی امکانپذیر است که طرفین چنین درخواستی داشته باشند. هیچ درخواستی برای این مطلب از 2 طرف ابراز نشده است. رفتارهای عربستان بویژه در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد این کشور هیچ تمایلی به بهبود روابط خود با ایران ندارد. این نکته را نباید از نظر دور داشت که این ایران نبوده که رابطه‌اش را با عربستان قطع کرده، بلکه این عربستان است که به صورت یک‌طرفه رابطه با ایران را قطع کرده و موضع تخاصم و دشمنی نسبت به جمهوری اسلامی گرفته است. ایران اعلام کرده همیشه برای بهبود روابط خود با عربستان علاقه‌مند است و متمایل است رابطه صلح‌آمیز و بدون ‌تنشی با عربستان داشته باشد اما این عربستان است که مسیر خلاف روابط مسالمت‌آمیز را طی می‌کند. با این توصیفات، الکاظمی نمی‌تواند واسطه و میانجی‌ای باشد که یک طرف آن رضایتی به این رابطه ندارد. 

 

* رایزنی‌های اقتصادی ایران و عراق

از مساله خروج نظامی‌های آمریکایی از عراق که بگذریم، موضوعات اقتصادی بخش مهم سفر نخست‌وزیر عراق به ایران را به خود اختصاص می‌دهد. مساله تامین برق بصره و استان‌های جنوبی عراق که تا پیش از این از سمت جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شد، بخشی از این رایزنی‌ها خواهد بود. هم‌اکنون نیازهای کشور عراق در حوزه انرژی افزایش یافته و طبیعتا عراقی‌ها خواستار کمک ایران برای تامین این نیاز خواهند بود. 

پرونده مهم دیگری که در رایزنی‌های دو‌جانبه این سفر وجود خواهد داشت، مساله بیماری کروناست. شیوع کرونا بتازگی در عراق اوج گرفته و این در حالی است که عراقی‌ها تجربه‌ای برای مقابله با این بیماری ندارند. عراقی‌ها هم از جنبه‌های دارویی و پزشکی، هم از جنبه‌های تجربی و مدیریتی و هم از جنبه‌های امکانات پزشکی و کیت‌های تشخیص بیماری در مضیقه و مشکل هستند. 

جمهوری اسلامی با توجه به تجربیات 5 ماهه‌ای که در مقابله با کرونا دارد و بخشی از بحران شیوع کرونا را پشت سر گذاشته و توانسته به تجربه‌ها، توانمندی‌ها و امکانات قابل توجهی در این زمینه دست پیدا کند، توانایی کمک به عراق در مواجهه با این بحران را داراست. 

مساله مهم دیگری که در رایزنی‌های مقامات عراقی و ایرانی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت، مساله لایروبی اروند‌رود است. پروتکل‌هایی در این زمینه در دولت العبادی تدوین شده و در دولت عادل عبدالمهدی به امضا رسید. اکنون در دولت الکاظمی نیاز است به‌صورت جدی این مساله پیگیری شود، چرا که چندین بندر ایرانی و عراقی به علت همین موضوع دچار گرفتاری‌ها و مشکلات متعددی شده‌اند که نیاز است هر چه سریع‌تر به آن رسیدگی شود.

* کارشناس مسائل خاورمیانه