انتشار یافته‌های نظرسنجی‌های بهار مرکز تحقیقات صداوسیما پیرامون شبکه‌های مختلف می‌تواند تحلیل وضعیت شبکه‌های صداوسیما را تسهیل کند؛ آمارهایی که می‌توان با توجه به آنها، سلیقه و ذائقه مخاطبان شبکه‌های مختلف را متوجه شد، برنامه‌های موفق را تقویت کرد و در فرآیندی علمی، مسیر نزدیک شدن به مخاطبان را طی کرد.

یکی از شبکه‌هایی که در عین اهمیت، کمتر به میزان مخاطبان آن به لحاظ کمی و کیفی توجه می‌شود، شبکه پویا/نهال است؛ شبکه‌ای که مخاطبان ثابت قابل‌توجهی دارد و با توجه به تشدید کرونا و متاثر از آن تشدید «درخانه ماندن»، اهمیت این شبکه بیش از پیش هم می‌شود. پیش‌تر هم دلایل این اهمیت را گفته‌ایم. مخاطبان کودک و نوجوان که به جهت ظرفیت‌های ذهنی، آمادگی‌های فوق‌تصوری برای یادگیری دارند، آموزش برای آنها جدی است و باید نهایت ظرافت را برای تولید برنامه برای این سنین رعایت کرد. با همه اینها تحلیل وضعیت مخاطبان شبکه پویا/نهال و در کل وضعیتی که تلویزیون در نسبت با مخاطبان خردسال و آنها در نسبت با تلویزیون دارند، حائز نکات قابل اهمیتی است. 

نموداری که درباره وضعیت مخاطبان خردسال تلویزیون از سوی روابط عمومی صداوسیما منتشر شده است، نشان می‌دهد در بهار 99 کانال‌های پویا نهال «انتخاب اول» خردسالان، کودکان و نوجوانان بوده است؛ اگر چه طبق آنچه مدیر شبکه کودک اعلام کرده، در 3 سال گذشته شبکه کودک همواره «انتخاب اول» خردسالان بوده است. علاوه بر شبکه کودک، برخی شبکه‌های دیگر نیز برنامه‌هایی با محتوا و فرمی که مناسب کودکان و نوجوانان باشد، تولید می‌کنند. این شبکه‌ها برنامه‌ها و انیمیشن‌های خارجی یا داخلی را انتخاب و در اوقات مشخصی آنها را پخش می‌کنند. مثلا شبکه 2 در زمان‌های مشخصی در روز و هفته برنامه کودک پخش می‌کند. شبکه‌های 5، آموزش و قرآن هم برنامه‌های ویژه خردسالان دارند. با این همه شبکه کودک انتخاب اول خردسالان برای تماشا است. عنوان کودک و استمرار پخش برنامه‌های ویژه کودک و نوجوان یکی از دلایلی است که توجه مخاطبان به این شبکه را گسترش داده است. از سوی دیگر شاهد شیوع «کرونا» و به تبع آن تبدیل شدن تلویزیون به یکی از انتخاب‌های محدود کودکان برای تفریح و سرگرمی هستیم. برنامه‌هایی که خانواده‌ها برای کودکان خود در نظر گرفته بودند، حالا با شیوع کرونا دچار تغییر شده و تماشای برنامه‌های کودک جای آنها را گرفته است. 

در این بین اما استقبال نوجوانان از این شبکه هم قابل تأمل است. بر اساس آماری که از یکی از نمودارها دریافت می‌شود، 75 درصد خردسالان و 73 درصد کودکان بیننده شبکه کودک بوده‌اند. همچنین 42 درصد نوجوانان هم برنامه‌های شبکه کودک را تماشا کرده‌اند. توجه نوجوانان به برنامه‌های این شبکه (که عمدتا مناسب سنین زیر 12 سال است) نشان می‌دهد محتوایی که برنامه‌سازان یا کارشناسان شبکه کودک برای مخاطب سنین پایین‌تر آماده کرده‌اند، برای مخاطب بالای 12 سال نیز قابل استفاده است. اگر چه نمودار‌ها و داده‌های این نظرسنجی اشاره‌ای به جزئیات طرفداری مخاطبان خردسال از انواع برنامه‌ها نکرده است اما به نظر می‌رسد انیمیشن‌های داستانگو به دلیل قصه‌گو بودن و نیز دارا بودن نکات آموزشی و اخلاقی برای نوجوانان، جزو علاقه‌مندی‌های مخاطبان نوجوان (بالای 12 سال) باشد. در آمارهای تفکیکی نیز مخاطبان 6 و 7 ساله درصد قابل توجهی از مخاطبان کودک شبکه کودک را شامل می‌شوند. در واقع بیشترین مخاطب شبکه کودک در این رده سنی حضور دارد. توجه مخاطبان در این رده سنی به شبکه کودک، شاید کمی طبیعی به نظر برسد اما در همین نمودار درصد مخاطبان سنین 12 تا 15 سال قابل توجه است. 58 درصد در سنین 12 و 13 سال و 35 درصد نوجوانان 14 و 15 سال مخاطبان شبکه کودک هستند. در واقع از میان 6 شبکه کودک، 2، 5، امید، آموزش و قرآن، شبکه کودک انتخاب اول مخاطبان 4 تا 17 سال است؛ مسأله‌ای که توجه بیش از پیش به این شبکه را لازم می‌نمایاند. آنچنان که بارها پیش از این گفته‌ایم، مخاطبان کودک و نوجوان، بخش قابل توجهی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و معمولا شبکه‌های سیما در برنامه‌سازی‌ها و آثار نمایشی توجهی به این گروه‌های سنی نمی‌کنند. در سال‌های نه‌چندان دور، یکی از شخصیت‌های اصلی مهم‌ترین سریال‌های تلویزیونی، کودک یا نوجوان بود. حضور یک شخصیت کودک یا نوجوان در یک درام تأثیر‌گذار که برای مخاطبان بزرگسال ساخته شده است، حتی باعث می‌شود توجه بزرگسالان به کودکان و نوجوانان بیشتر شود. به عنوان مثال می‌توان به حضور فعال شخصیت کودک و نوجوان در قسمت‌های ابتدایی 2 سریال فاخر سال‌های گذشته (یوسف پیامبر و درچشم باد) و حتی حضور فعال شخصیت کودک در قسمت‌هایی از روزگار قریب اشاره کرد. اگر چه از نظر برخی، اقتضای قصه‌پردازی این مسأله را طبیعی جلوه می‌دهد اما واقعیت این است که خود قصه‌پردازی با تلاش برای گنجاندن یک یا چند شخصیت کودک و نوجوان یک مهارت است. 

در یکی- دو سال گذشته با تولید برخی برنامه‌های استعدادیابی و حضور کودکان و نوجوانان در بخش‌هایی از این برنامه‌ها، امکان دیگری برای ظهور و بروز برنامه‌سازی برای کودکان فراهم شده است. 

یکی دیگر از یافته‌های مرکز تحقیقات صداوسیما این است که 4 درصد خردسالان و کودکان شبکه کودک را تماشا نمی‌کنند. مدیر شبکه کودک در صفحه شخصی خود، علت این مسأله را دارا بودن تلویزیون آنالوگ عنوان کرده است. محمد سرشار توضیح داده که شبکه کودک برخلاف شبکه‌های 2، 5، آموزش و قرآن، فقط پخش دیجیتال دارد. او می‌افزاید: «با افزوده ‌شدن پخش آنالوگ شبکه کودک، احتمالا مخاطب شبکه به مرز 80 درصد خواهد رسید و وارد مرحله «اشباع مخاطب» خواهد شد. در مرحله اشباع مخاطب، کمیت مخاطب یک شبکه به حداکثر ممکن رسیده و دیگر باید تمرکز بر ارتقای کیفیت برنامه‌های شبکه باشد». 

 به هر روی به نظر می‌رسد توجه به مخاطبان و جایگاه شبکه کودک بیش از همیشه لازم است و مدیران تلویزیون باید با ظرافت و دقت، به این مسأله بنگرند. حال که شبکه کودک انتخاب اول مخاطبان خردسال و حتی بخش مهمی از مخاطبان نوجوان است، باید در جهت افزایش کیفیت این شبکه به طور جدی‌تری از موضع مالی و کارشناسی وارد عمل شد.