حمید کمار: رئیس کل بانک مرکزی روز گذشته طی یادداشتی، توضیحاتی درباره رشد شدید برخی شاخص‌های پولی در یک سال گذشته ارائه کرد. همتی در این یادداشت صراحتا دولت را مقصر افزایش شدید پایه پولی معرفی کرد. وی همچنین در بخش پایانی یادداشت خود، بورس را عاملی مهم در شکل‌دهی به انتظارات تورمی و از عوامل رشد تورم در ماه‌های اخیر برشمرد.

پس از انتشار گزارش بانک مرکزی از متغیرهای پولی کشور در هفته اخیر، تحلیل‌ها و نقد و نظرهای زیادی درباره افزایش شدید برخی شاخص‌های مهم و علت صعودی شدن مجدد تورم در ماه‌های اخیر عنوان شد. رشد حدود 40 درصدی پایه پولی و 35 درصدی نقدینگی در یک سال منتهی به پایان خرداد سال جاری تنها بخشی از آمارهای نگران‌کننده گزارش بانک مرکزی از شاخص‌های پولی بود. افزایش حدود 70 درصدی سپرده‌های دیداری و همچنین رشد بیش از 60‌درصدی پول در این مدت، نکته دیگری بود که توجه بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرد. ارقام منتشر‌شده در گزارش بانک مرکزی در برخی موارد با انتقاداتی از سوی کارشناسان مواجه شد. با این حال روز گذشته رئیس کل بانک مرکزی با انتشار یادداشتی در فضای مجازی، نسبت به تغییرات رخ‌داده در شاخص‌های پولی کشور واکنش نشان داد. 

 

* دفاع رئیس کل از مدیریت خود

عبدالناصر همتی در این یادداشت نوشت: بانک مرکزی تمام تلاش خود را برای کنترل میان‌مدت و بلندمدت رشد متغیرهای پولی و مدیریت نرخ سود، برای کنترل و مهار تورم به کار گرفته است و با وجود تمام موانع و محدودیت‌ها از همه ابزارهای خود برای تحقق تورم هدف‌گذاری شده برای یک سال آینده استفاده می‌کند. 

همتی تاکید کرد: قضاوت درباره عملکرد بانک مرکزی باید در چارچوب محیط اقتصاد کلان و شوک‌های وارده به اقتصاد و همچنین بر مبنای ابزارها، اختیارات و درجه استقلال بانک مرکزی باشد. 

وی در تشریح برخی دلایل رشد نامتعارف شاخص‌های پولی در یک سال اخیر نوشت: «خرید بخشی از منابع ارزی صندوق توسعه ملی جهت تأمین کسری بودجه توسط بانک مرکزی (آنچنان که در بودجه سال ۹۸ تکلیف شد) در شرایط تحریمی، تأمین کسری بودجه از محل پایه پولی است. این روش در کوتاه‌مدت، همانند استقراض از بانک مرکزی خواهد بود. لذا بانک مرکزی به حکم وظیفه، نظر کارشناسی خود را درباره آثار احتمالی ناخوشایند این روش تأمین بودجه، گزارش کرده بود». همتی با اشاره به تأثیر ناخوشایند استقراض دولت از بانک مرکزی برای تأمین کسری بودجه، صراحتا دولت را مقصر اصلی تورم کنونی و بانک مرکزی را به واسطه نداشتن استقلال از دولت، بی‌تقصیر معرفی می‌کند. 

رئیس کل بانک مرکزی همچنین با اشاره به روش جدید تأمین کسری بودجه سال جاری نوشت: «روش‌هایی که امسال دولت محترم برای تأمین کسری بودجه از طریق فروش سهام دولتی و نیز انتشار اوراق بدهی به کار گرفته است، در شرایط تداوم فشار حداکثری، روش‌های مناسبی برای تأمین منابع لازم از نقدینگی موجود در جامعه و بدون فشار به پایه پولی است و در صورت تداوم، کمک خوبی به بانک مرکزی در نیل به هدف مهار تورم خواهد بود». اشاره همتی به انتشار اوراق قرضه دولتی برای تأمین کسری بودجه سال جاری دولت و ابراز امیدواری وی برای تداوم آن، بیشتر ناظر بر برنامه بانک مرکزی برای اجرای عملیات بازار باز است. در واقع همتی چنانکه پیش از این هم در صحن علنی مجلس گفته بود، نگران تأمین نشدن کسری بودجه سال جاری و ناچار شدن دولت به استقراض از بانک مرکزی است. این همان مسأله‌ای است که برنامه‌های بانک مرکزی برای اجرای موفق عملیات بازار باز را به خطر می‌اندازد. در واقع بانک مرکزی که در شرایط فعلی بدون داشتن برخی شرایط لازم برای اجرای موفق عملیات بازار باز، سیاست هدف‌گذاری نرخ تورم را در پیش گرفته، تأمین پولی کسری بودجه را بزرگ‌ترین تهدید پیش روی سیاست جدید خود می‌داند. 

 

* اشاره تلویحی همتی به نقش بورس در تورم

همتی در پایان یادداشت خود، اشاره مهمی به تأثیر سایر بازارها در افزایش انتظارات تورمی داشت، جایی که او نوشت: «همه افزایش قیمت‌ها در بهار امسال، صرفا به رشد پایه پولی و نقدینگی مربوط نمی‌شود. افزایش انتظارات تورمی، متأثر از عوامل غیرپولی و عملکرد سایر بازارها نیز در افزایش فشارهای تورمی نقش داشته‌اند».

بخش پایانی یادداشت رئیس کل بانک مرکزی درباره تأثیر «انتظارات تورمی» بر بروز تورم افسارگسیخته ماه‌های اخیر اما نشان‌دهنده همراهی با فرضیه مطرح درباره نقش بورس در شکل‌گیری انتظارات تورمی است. طی ماه‌های اخیر با رشد جهشی شاخص بازار سرمایه، برخی کارشناسان اقتصادی روند کنونی بورس را عامل شکل‌دهی به انتظارات تورمی خوانده و نسبت به ادامه این روند هشدار داده‌اند. اشاره همتی به «عملکرد سایر بازارها در افزایش فشارهای تورمی» ناظر بر همین فرضیه است. در واقع رئیس کل بانک مرکزی رشد شدید پول در یک سال اخیر را ناشی از بازدهی بالای برخی بازارها بویژه بازار سرمایه عنوان کرده و از این طریق بانک مرکزی را از وضعیت تورمی کنونی مبرا کرده است. 

 

* فرصت بورس برای بانک‌ها

اشاره همتی به نقش بازار سرمایه در شکل‌دهی به انتظارات تورمی البته به معنای مخالفت وی با روند فعلی بازار سرمایه نیست. رئیس کل بانک مرکزی پیش از این از بانک‌ها خواسته بود از فرصت کنونی بازار سرمایه برای اصلاح ترازنامه‌های خود استفاده کنند. رئیس کل بانک مرکزی 12 اردیبهشت سال جاری در یادداشتی دیگر نوشت: «با توجه به اقبال مردم به حضور در بازار سرمایه، عرضه سهام شرکت‌های دولتی و بانک‌ها و تکمیل سهام شناور شرکت‌های بورسی از ضرورت‌های ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا و عمق بخشیدن به بازار سرمایه است. در راستاى اجرای ضوابط قانونی کاهش بنگاهدارى بانک‌ها، بخشنامه‌ای را درباره ضرورت واگذاری سهام شرکت‌های وابسته به بانک‌ها در بورس صادر کردم. نحوه اقدام و عملکرد بانک‌ها، شاخص مهم ارزیابی عملکرد مدیران بانک‌ها در همراهی با سیاست‌های اقتصادی دولت است». این یادداشت به وضوح موضع بانک مرکزی نسبت به روند فعلی بورس را نشان می‌دهد. در واقع بانک مرکزی با تداوم روند فعلی بازار سرمایه می‌تواند چندین هدف خود در ساماندهی نظام بانکی را محقق‌شده ببیند. اصلاح ترازنامه بانک‌ها و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار سرمایه از جمله فرصت‌هایی است که بورس در اختیار نظام بانکی کشور قرار داده است.