گروه اقتصادی: با گذشت نزدیک به 2 سال از وعده عبدالناصر همتی و مصوبه شورای پول و اعتبار‏ برای ایجاد بازار متشکل ارزی، تاکنون این بستر که وسیله‌ای برای کنترل قیمت ارز به صورت نقدی است، راه‌اندازی نشده و مشخص نیست از این ابزار مناسب چه زمانی استفاده می‌شود. 

به گزارش «وطن امروز»، با شروع فعالیت عبدالناصر همتی در بانک مرکزی در تابستان سال 97 راهکارهای مختلفی برای مهار و ثبات قیمت دلار پیشنهاد شد که برخی از آنها اجرایی شد و برخی دیگر تاکنون سرانجامی مشخص نداشته‌اند. یکی از این راهکارهایی که تاکنون سرانجام مشخصی نداشته، راه‌اندازی «بازار متشکل ارزی» است. بحث راه‌اندازی این بازار در سال ۱۳۹۱ مطرح شد و در سال ۱۳۹۶ هم زمزمه‌هایی برای اجرایی کردن آن به گوش ‌رسید اما قدمی اجرایی برای آن برداشته نشد تا اینکه اواخر آبان سال ۱۳۹۷ همتی در مصاحبه‌ای با بیان اینکه بازار متشکل ارزی باید ایجاد شود‏، گفت: «در خیابان و کوچه و پس‌کوچه‌ها نمی‌توان این بازار را شکل داد و نباید بازار غیرمتشکل داشته باشیم». رئیس کل بانک مرکزی توضیح داد: «بازاری که تشکیل خواهد شد، فرصتی می‌شود برای کسانی که اسکناس ارز و سپس حواله خود را از طریق صرافی‌ها به بازار عرضه کنند و به پلتفرمی تبدیل خواهد شد که بازار ارز متشکل شود». ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۷ بود که در جلسه شورای پول و اعتبار موضوع ایجاد «بازار متشکل معاملات ارزی» مطرح و تصویب شد. یک هفته بعد از این جلسه، جلسه مجمع مؤسس شرکت بازار متشکل معاملات ارزی به منظور بحث و بررسی راهکارهای عملیاتی کردن این بازار در بانک مرکزی برگزار شد. در این جلسه مجمع مؤسس مواردی همچون ترکیب سهام مؤسسان، سرمایه شرکت، اساسنامه و فرآیندها و مکانیزم‌های عملیاتی کردن بازار متشکل معاملات ارزی، از جمله مباحث فنی و ساختاری مورد بحث و بررسی قرار گرفت. 

 

* بازار متشکل ارزی چیست؟

بازار متشکل ارزی، بازاری است که بازیگران اصلی آن عبارتند از بانک مرکزی، بانک‌ها و صرافی‌ها؛ این یعنی دیگر متقاضیان و عرضه‌کنندگان ارز اعم از صرافی‌های خارجی، متقاضیان ارز مسافرتی، فروشندگان غیر‌رسمی ارز و کسانی که از ارز به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند حضور ندارند. بازار متشکل ارزی مکانی برای عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز خواهد شد. با ایجاد این بازار و مشخص‌ شدن نرخ در داخل کشور، دیگر باید با دلار سلیمانیه یا دلار هرات خداحافظی کرد. در بازار فعلی معاملات هم به شکل نقد و هم به شکل حواله انجام می‌شود؛ در‌ حالی‌ که در بازار متشکل تنها معاملات نقدی انجام خواهد شد. در بازار متشکل ارزی، ارزها به‌ صورت نقد معامله می‌شود و نرخ‌ها در این بازار بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شده و دستوری نخواهد بود. خریداران و فروشندگان با سازوکاری مانند بورس، پیش از آغاز معاملات، تقاضاهای خود را ثبت کرده و در نهایت بر اساس نزدیک‌ترین قیمت، معاملات انجام خواهد شد. برخلاف بازار موجود که حد نوسان روزانه برای قیمت وجود ندارد، در بازار متشکل به دلیل حضور پررنگ تنظیم‌گر، حد نوسان روزانه وجود دارد. بازیگران بازار متشکل ارزی شناسنامه دارند؛ چرا که کارگزاران رسمی در آن فعالیت می‌کنند. در حالی ‌که در بازار فعلی، علاوه بر بازیگران رسمی، بازیگران غیررسمی جولان می‌دهند. بازیگر کلیدی بازار متشکل بانک مرکزی است. در این بازار بانک مرکزی در چارچوب اهداف سیاست‌گذاری‌اش می‌تواند در موقعیت‌های خرید و فروش شرکت کند و نرخ ارز را به سمت هدف‌گذاری‌اش هدایت کند. 

 

* وعده‌های بی‌سرانجام

اولین وعده راه‌اندازی بازار متشکل ارزی به بهمن‌ماه‌ سال ۱۳۹۷ بازمی‌گردد. دوم بهمن‌ماه ۱۳۹۷ بود که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی با حضور در برنامه تیتر امشب، از راه‌اندازی بازار متشکل ارزی طی 2 هفته آینده (یعنی تا ۱۷ بهمن‌ماه ۱۳۹۷) خبر داد اما این بازار در آن تاریخ راه‌اندازی نشد. ۱۳ اسفندماه ۱۳۹۷ رئیس کل بانک مرکزی در اظهارنظری دیگر، اعلام کرد مقدمات راه‌اندازی این بازار فراهم شده اما صلاح بر این است که در فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸ راه‌اندازی شود. ۱۸ فروردین‌ماه ۱۳۹۸ همتی در نشستی رسانه‌ای گفت: روز شنبه (۱۷ فروردین ۱۳۹۸) اعضای هیأت مدیره بازار متشکل ارزی مشخص شدند و با توجه به اینکه کارهای نرم‌افزاری و سخت‌‌افزاری آن زمان می‌‌برد، امیدواریم تا پایان ماه جاری عملیاتی شود. فروردین‌ماه هم به پایان رسید و باز هم خبری از راه‌اندازی بازار متشکل معاملات ارزی نشد. ۱۵ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸ بود که یک مقام مسؤول در بانک مرکزی در گفت‌وگو با فارس اعلام کرد: اگر مشکلی به وجود نیاید، بستر‌های سخت‌‌افزاری و نرم‌‌افزاری بازار متشکل ارزی تا چند روز آینده تکمیل می‌‌شود و هفته آینده این بازار آغاز به کار خواهد کرد. بانک مرکزی معتقد بود که باید هماهنگی نرم‌افزاری بیشتری بین بانک‌ها و صرافی‌ها و تعمیق بازار صورت گیرد و از این رو، به زمان بیشتری نیاز دارد. در مردادماه که این خبر اعلام شده بود، به نظر هنوز تعداد بانک‌ها و صرافی‌ها برای این عملیات کافی نبوده است، البته معاملات آزمایشی از همان زمان آغاز شده بود. خبر‌ها حاکی از این بود که حدود ۳۵ صراف تا آن زمان وارد مرحله تست گرم شده‌اند. تست گرم به این معنی است که این صرفان، معاملات ارزی زیر هزار دلار را به شکل واقعی انجام می‌دادند. رفته‌رفته گام‌های نهایی برای رونمایی از بازار متشکل ارزی فرا می‌رسید. این وعده راه‌اندازی بازار متشکل ارزی باز هم به جایی نرسید تا اینکه ۵ مرداد‌ماه سال ۱۳۹۸ محمود شکسته‌بند، رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل بازار متشکل ارزی اعلام کرد این بازار در آستانه عید قربان (۲۱ مرداد ۱۳۹۸) فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. در حالی که همه منتظر راه‌اندازی این بازار بودند، چند روز بعد اعلام شد که آغاز فعالیت بازار متشکل ارزی باز هم به تعویق افتاده است و این بار اعلام شد که زمان راه‌اندازی این بازار معلوم نیست! 

 

* آتش‌سوزی عجیب

در آخرین روز‌های شهریور‌ماه ۱۳۹۸ بود که مأموران سازمان آتش‌نشانی شهر تهران از وقوع یک فقره آتش‌سوزی در ساختمانی اداری با‌خبر شدند. مأموران بلافاصله از 3 ایستگاه به همراه تجهیزات لازم به محل حادثه اعزام شدند و دریافتند که در یک ساختمان 6 طبقه اداری و در طبقه پنجم آن حریق رخ داده است. پس از وقوع این حادثه مشخص شد که گویا ساختمان اداری آتش گرفته ساختمان شماره یک بانک مرکزی واقع در خیابان فردوسی بوده و همان طبقه‌ای آتش گرفته که برای راه‌اندازی بازار متشکل ارزی در حال آماده‌سازی بوده است. بخش عمده تجهیزات بازار متشکل ارزی که بانک مرکزی برای آن هزینه قابل توجهی کرده بود، در آن حادثه به طور کامل از بین رفت. پس از وقوع این آتش‌سوزی مشکوک راه‌اندازی بازار متشکل ارزی به تعویق افتاد. 

 

* وعده جدید

ماه‌ها خبری از بازار متشکل ارزی نبود تا اینکه ۲ فروردین امسال یکی از مسؤولان بانک مرکزی به ایرنا خبر داد بازار متشکل ارزی، مرحله آزمایشی خود را پشت سر گذاشته و شرایط برای راه‌اندازی رسمی آن مهیاست. با توجه به اینکه مراحل مختلف راه‌اندازی آزمایشی بازار متشکل ارزی طی شده، این بازار در فصل بهار امسال به طور رسمی کار خود را آغاز خواهد کرد. وی گفت بازار متشکل به طور غیررسمی آغاز به کار کرده و در ماه‌های اخیر محدودیت‌های معاملات صرافی‌ها در این بازار کاهش یافته و شرایط معاملات آن به بازار واقعی نزدیک شده است. اکنون بیش از ۱۵۰ صرافی مراحل اخذ مجوز فعالیت در این بازار را طی کرده و امکان انجام معاملات ارزی را دارند. حجم معاملات در آغاز تست گرم بازار متشکل، زیر یکهزار دلار بود که بتدریج افزایش یافت. از دی‌ماه سال گذشته، حجم معاملات ارزی در این سامانه افزایش یافته به طوری که صرافی‌ها می‌توانند سفارش‌های خرید ۱۰۰ هزار دلاری یا یورویی را ثبت کنند. البته صرافی‌ها می‌توانند حجم‌های فروش بالاتر به عنوان مثال ۵۰۰ هزار دلار در روز را نیز ثبت کنند اما برای خرید باید حداکثر ۱۰۰ هزار دلار در روز سفارش‌گذاری کنند. بهار هم آمد و رفت اما خبری از بازگشایی رسمی بازار متشکل ارزی نشد. بازار متشکل ارزی پدیده تازه‌ای بوده که شکل گرفته و راه‌اندازی آن هم مقداری زمان می‌برد تا بازیگران اصلی آن بازار مشخص و وظایف، قانون‌مندی‌ها و استانداردهای آن نیز تعریف شود. در شرایط فعلی که اقتصاد ما دچار التهاب زیادی است راه‌اندازی این بازار زمانبر است.

 

* توپ در زمین بانک مرکزی

دریای متلاطم اقتصاد ایران، کشتی بازار ارز را به این سو و آن‌سو می‌برد و همگی منتظریم تا کشتیبان کاری کند. یکی از اقدام‌های لازم برای ساماندهی این بازار چیزی نیست جز راه‌اندازی رسمی بازار متشکل ارزی. تعلل در راه‌اندازی سازوکار چارچوب‌دهی به بازار ارز چیزی جز فرصت‌سوزی نیست.