گزارش «وطن امروز» درباره جغرافیای عاشورایی که مرز و زبان و نژاد نمیشناسد و حتی در روزگار عسرت بشر و به رغم بلایی طبیعی و انسانی، هر روز گستردهتر میشود
یورونیوز: عاشورا به ما یادآوری میکند اسلام بخشی جدانشدنی از سنت ابراهیمی است که در کنار مسیحیت و یهودیت بیش از نیمی از جمعیت جهان را فرا میگیرد. در این صورت مایه شوربختی همه ما است که اسلامهراسی عمدتا از اردوگاههای مسیحیان اوانجلیست و گروههای یهودی محافظهکار نشأت میگیرد. حسین مکه(مستندساز لبنانی)
***
آسیا
هندوستان، پاکستان، کشمیر، بنگلادش، میانمار
سنت ماتم، شوری عظیم در شبهقاره
حتی کرونا هم نتوانست از شور عظیم سوگواری عاشقان اهلبیت در شبهقاره هند بکاهد؛ منطقهای که از 3 کشور پرجمعیت هندوستان، پاکستان و بنگلادش تشکیل شده و جمعیتی نزدیک به یک میلیارد و 900 میلیون نفر را در بر میگیرد که حدود یکسوم آنها را مسلمانان تشکیل میدهند. برآورد میشود در ماه محرم حدود 200 میلیون تن در شبهقاره آیین ماتم را به جا میآورند. ماتم، سنت مشترک سوگواری پرشور برای امام حسین و شهدای کربلا در میان شیعیان و اهل سنت شبهقاره است که از دیرباز برخی هندوان، مسیحیان، بودائیان و پارسیان زرتشتی نیز در آن شرکت میکنند. این سنت غنی اسلامی عمدتا از فلات ایران و افغانستان به شبهقاره راه یافته و متشکل از دستجات پابرهنه سینهزنی، زنجیرزنی و قمهزنی، راه رفتن روی زغال برافروخته همراه با نمایش خیابانی واقعه کربلا یا همان تعزیه است.
* بزرگترین هیأت جهان
برآورد میشود بیش از 100 میلیون نفر در هندوستان و کشمیر آیین ماتم سالار شهیدان را برپا میدارند. بزرگترین دستجات و تعزیهها در بنگلور، چنای، اللهآباد، حیدرآباد، دهلینو و بمبئی و همچنین شهرهای سرینگر و جامو در ایالت جامو و کشمیر برپا میشود. در دهههای اخیر با توجه به فتنه وهابیون در پاکستان که توأم با قتلعام شیعیان و حمله تکفیریها به مراسم آنان است، میتوان گفت مراسم سوگواری محرم در هندوستان شور بیشتری یافته است، بویژه تعزیه در این سامان رونق بیشتری دارد.
* پابرهنگان پاکی حسینی
آیین ماتم در میان پاکیها وجوه مشترک زیادی با هند و بنگلادش دارد اما مهمترین خصیصه آن پابرهنه بودن عزاداران در روزهای تاسوعا و عاشوراست. با آنکه مراسم شیعیان بویژه در ماه محرم مورد هجوم حملات تروریستی لشکر جنگوی و دیگر گروههای تکفیری مورد حمایت سعودی قرار میگیرد اما هر سال نزدیک به 80 میلیون عاشق اهلبیت در کویته، کراچی، لاهور، پیشاور و گیلگیت، فداکارانه و بیتفاوت به این تهدیدات، آیین ماتم را با شور و حرارت تمام به جا میآورند.
* میانمار
شیعیان میانمار در یانگون به سبک مراسم شبهقاره هند از روی زغالهای افروخته راه میروند و با زنجیرهای تیغدار زنجیر میزنند.
***
مالزی، اندونزی، سنگاپور، هلند
تابوییک؛ یادبود محرم به سبک مالایی
مراسم تابوت کشی هر سال در دهه محرم توسط مالایی تبارهای اندونزی بویژه در غرب جزیره سوماترا برگزار میشود.
اقلیت «مینانغ کابائو» با آنکه اهل سنت هستند، دستکم 2 قرن است آیین تابوییک را برای گرامیداشت امام حسین(ع) و بر حسب محبت به اهلبیت به مرکزیت شهر «پاریامان» برگزار میکنند. مراسم اصلی آن در روز عاشورا در قالب فستیوالی با تمهای سرخ و نارنجی با سپردن گلدستههایی به سبک جنوب شرقی آسیا به امواج دریاست. این قومیت با پراکندگی در کشورهای مالزی، سنگاپور و هلند، آیین تابوییک را در مناطق جدید برپا میکنند.
******
اوراسیا
روسیه
«یاحسین، شاه حسین» در امتداد اوراسیا
در بزرگترین کشور جهان که در 17 قاچ زمانی کره زمین امتداد یافته و 11 ساعت رسمی دارد، روز عاشورا یا دهم ماه قمری محرم گاه تا ۲ روز به طول میانجامد. آیین سوگواری محرم در سراسر روسیه عمدتا با محوریت و حضور پرشمار آذریها همراه با اقلیتهای شیعه و سنی از آسیای میانه، قفقاز، ایران، افغانستان، ترکیه و کشورهای عرب برگزار میشود. «دربند» قدیمیترین و جنوبیترین شهر روسیه، امسال هم میزبان پرقدمتترین مراسم دستههای عزاداری امام حسین(ع) در اروپا با سابقهای هزار ساله بود. خیابانهای مسکو هم در روزهای تاسوعا و عاشورا میزبان دستههای بزرگ عزاداری هستند.
* سوگ سبز
همهگیری کرونا و قرنطینه سفت و سخت چند ماهه اخیر مانع از آن نشد که در گوشه و کنار اروپا، مجالس سوگواری حسینی با رعایت پروتکلهای بهداشتی برپا نشود. تشکیل هیئات متعدد در بریتانیا، نوحهخوانی شب عاشورا به زبان دانمارکی در مسجد امام علی(ع) کپنهاگ، برگزاری مجالس عزای مرکز اسلامی اهلبیت(ع) در زوریخ سوییس و ورشوی لهستان، برگزاری مراسم تاسوعا در فضای باز مرکز اسلامی برلین و برپایی ایستگاه عاشورا در شهر استاوانگر نروژ در رسانهها بازتاب داشته است.
* بریتانیا: جزیره هیأتها
تا پیش از همهگیری کرونا، خیابانهای مرکز لندن، پایتخت بریتانیا هر سال در روز دهم محرم (عاشورا) شاهد حرکت یک دسته بزرگ از عزاداران حسینی بود. آیین سوگواری محرم در انگلیس، اسکاتلند و ولز طی دهههای اخیر به محوریت جامعه پرجمعیت مهاجران پاکستانی با همراهی جوامع ایرانی، لبنانی، عراقی و بحرینی برپا میشود. اگر چه محرم امسال به دلیل رعایت فاصلهگذاری اجتماعی جمعیت کمتری در هیأتهای متعدد لندن، منچستر و لیورپول حاضر شدند اما به لطف شبکههای اجتماعی، عزاداریها در انگلیس با حضور شخصیتها و مخاطبان بینالمللی ابعاد وسیعتری پیدا کرد.
***
مولداوی
کهنترین عزای حسینی در اروپا
کشور کوچک مولداوی را نه تنها هارتلند یا قلب جغرافیای سیاسی اروپای شرقی خواندهاند، بلکه این سرزمین دیرپاترین پایگاه اسلام در قلب اروپا نیز محسوب میشود. ترکان مسلمان سلجوقی حدود 8 قرن پیش بر کرانههای شرقی دانوب مسلط شدند که امروز تحت عنوان اقلیت «گاگائوز» در یک جمهوری نیمه خودمختار به همین نام در جنوب مولداوی زندگی میکنند. نه تنها بسیاری از آداب و رسوم و شعائر گاگائوزها اصالتا ایرانی است، بلکه به مرور بخشی از این قوم که یکچهارم جمعیت مولداوی را تشکیل میدهند، به تشیع گرویدهاند. به همین دلیل میتوان سوگواری محرم در مولداوی را قدیمیترین مراسم در نوع خود در بدنه اصلی قاره سبز توصیف کرد.
******
آمریکا
آمریکای شمالی: ایالات متحده
رشد عاشوراییها در آمریکا
با آنکه محل تجمع اصلی مسلمانان در ساحلهای غربی و شرقی ایالات متحده بویژه شهرهای لسآنجلس و نیویورک است اما به طور روزافزون شاهد گسترش سنت سوگواری محرم در ایالتهای میانی آمریکا هستیم. ایالات میشیگان (بویژه شهر دیربورن) و تگزاس در زمره این مناطق جدید هستند. تا پیش از فاصلهگذاریهای ناشی از کرونا، روز عاشورای هر سال حتی دستههایی در نیویورک و لسآنجلس به راه میافتاد. همچنین بنیاد ایمان در لسآنجلس، بزرگترین هیأت اسلامی آمریکای شمالی محسوب میشود که در طول دهه اول محرم باعث گرد آمدن جمعیتی قریب به 100 هزار تن برای گرامیداشت حماسه حسینی میشود.
آمریکای مرکزی: جامائیکا، سورینام، گویان و ترینیداد و توباگو
آیین کارائیبی حوسی
قدیمیترین مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) در نیمکره غربی از اوایل قرن نوزدهم میلادی میان هندیتباران منطقه کارائیب بویژه جزایر و سرزمینهای مستعمره انگلیس و هلند مرسوم بوده است. شیعیان مهاجری که از گجرات، راجستان، بیهار، مدرس و لاکنو آمده بودند، شکل اولیه این مراسم را مطابق سنت عزاداری محرم به نام حوسی(حسین) بنا گذاشتند که بتدریج به کانون فعالیتهای اجتماعی و اعتراضی جوامع هندیتبار در ترینیداد و توباگو، سورینام هلند، جامائیکا و گویان انگلیس تبدیل شد و علاوه بر اهل سنت، هندوها و مسیحیان نیز در آن شرکت میکنند. این آیین به شکل کارناوالی از حجلههای مسجد یا گلدسته مانند به نام «تدجه» برگزار میشود که تلفظ اردوی تعزیه است. بریتانیا تلاش بسیاری انجام داد برای ممنوعیت این مراسم که برای بومیان حکم مبارزه با ظلم استعمارگران انگلیسی را پیدا کرده بود. بدین ترتیب پلیس مستعمراتی بریتانیا مراسم عاشورای 30 اکتبر 1884 در شهر سنفرناندو را به گلوله بست که باعث شهادت 20 زن و مرد و کودک و مجروح شدن صدها تن دیگر شد. از این روز در تاریخ کشور ترینیداد به عنوان «قتلعام محرم» یاد میشود.
آمریکای جنوبی: برزیل
بزرگترین دسته نیمکره غربی
بزرگترین دستجات حماسه حسینی در نیمکره غربی در برزیل قرار گرفته است. شهر فوز دی ایگواسو در ایالت پارانا در منتهاالیه جنوب غربی برزیل، در نقطه مرزی مشترک با پاراگوئه و آرژانتین و در یکی از پرآبترین مناطق جهان در نقطه تلاقی 2 رودخانه بزرگ ایگواسو و پارانا قرار دارد. این شهر تازه توسعهیافته 900 هزار نفری جمعیت بزرگی از مهاجران عرب بویژه شیعیان لبنانی و سوری را در خود جا داده به طوری که بزرگترین جامعه مسلمان در آمریکای جنوبی محسوب میشود. محرم امسال کرونا هم مانع از برپایی هیئات و دستجات پرشور سوگواری حسینی با حضور دهها هزار برزیلی در فوز و همچنین سائوپائولو نشد.
******
آفریقا
آفریقای عربی، صحرای بزرگ، نیجریه و زنگبار
سیاهپوشان قاره سیاه
سیاهپوشان عزای حسینی در قاره سیاه وسعت عجیبی دارند. از الجزایر، مصر، مراکش و تونس در شمال آفریقا تا مالی در عمق صحرای بزرگ و سودان در کرانههای جنوبی نیل تا تانزانیا، ماداگاسکار و زنگبار در جنوب شرقی قاره و همچنین کومور و مومباسا در اقیانوس هند، قرنهاست شیعیان و محبان اهلبیت ماههای محرم و صفر به سوگ مینشینند. روزهای تاسوعا و عاشورا با تعطیلی کسبوکار در مناطق شیعهنشین شاهد سیاهپوش کردن اماکن، دستههای تعزیه، سینهزنی، سخنرانی و نوحه خوانی هستیم. بویژه در دارالسلام و زنگبار که بسیاری از مردم خود را ایرانی میدانند، راهپیمایی محرم با سنت اطعام عزاداران و مستمندان معروف به «نیاز» برگزار میشود. در عین حال پس از انقلاب اسلامی 1357، جغرافیای عاشورایی آفریقا قلمروهای جدید و بسیار مهمی در شرق و غرب قاره یافته است. نیجریه و کنیا مهمترین آنها هستند. افزایش روزافزون پیروان شیخ زکزاکی در نیجریه- قطب نفتی و ثروتمند آفریقا- باعث شده آیین عزای حسینی جلوهای مبارزاتی در میان سیاهان تحت ستم پیدا کند. جز ایرانیها، هندیها و اعراب نیز در گسترش سنت سوگواری محرم در این قاره محروم نقش ایفا کردهاند به همین دلیل سبک عزاداری آفریقاییها برگرفته از همین حوزههای فرهنگی است.