گروه سیاسی: محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان که غیبت او در جلسات دولتی باعث طرح فرضیه‌هایی مبنی بر کناره‌گیری وی از دولت شده بود، روز گذشته در جمع خبرنگاران بدون تکذیب این ادعاها از لزوم تلاش برای ناکام گذاشتن فشارهای خارجی سخن به میان آورد. به گزارش «وطن امروز»، داستان غیبت‌های ظریف در جلسات دولت و طرح گمانه‌زنی‌هایی پیرامون اختلافات در دولت تبدیل به یک رویه همیشگی شده است. در این میان، برخی روایت‌هایی که حکایت از بالا گرفتن اختلافات میان وی و رئیس‌جمهور دارد نیز مضاف بر گمانه‌های پیشین بر تقویت فرضیه قهر و یا استعفای وی دامن ‌زده است، تا جایی که ماه گذشته غیبت معنادار او در جلسات دولتی بیش از هر زمان دیگری به چشم آمد. ظریف که روزگاری یار روزهای سخت روحانی به شمار می‌رفت و حتی در جلسات بررسی صلاحیت و معرفی وزرای دولت به مجلس نیز در صحن خانه ملت حاضر می‌شد و تلاش می‌کرد با حضور خود باعث نزدیکی رای بهارستان به پاستور شود، حالا در روزهایی که روحانی بیش از هر زمان دیگری نیازمند همراهی یاران قدیمی خود است، حضور در سایه را در پیش گرفته است.  ظریف که جایگاهی نمادین در زمینه سیاست‌ها و ایده‌های اجرایی دولت در 7 سال گذشته را نمایندگی می‌کرده است، حالا در موقعیت مبهم و رازآلودی در مواجهه با روحانی قرار گرفته است و اختلافات میان این دو که در سال‌های گذشته بارها نیز در محافل مختلف مطرح شده است آنها را احتمالا در دورترین جایگاه ممکن نسبت به یکدیگر در سال‌های اخیر قرار داده است؛ امری که اگر غیبت ملموس ظریف در ماه‌های اخیر را به عنوان مهم‌ترین شاهد مثالش نپنداریم اما می‌توان به عنوان یک نشانه مهم لحاظ کرد. این بار نیز گمانه‌زنی‌ها درباره قهر جدید ظریف با دولت روحانی، پس از غیبت او در جلسات اخیر هیأت دولت مطرح شده است. کانال تلگرامی آخرین خبر از کانال‌های حامی محمدجواد ظریف گزارش داده که ظریف از ۲۲ مردادماه تاکنون به مدت ۳ هفته در جلسات هیأت دولت شرکت نکرده است. این کانال درباره غیبت‌های مکرر ظریف انگاره قهر او از دولت را مطرح کرده بود. روز گذشته ظریف در جمع خبرنگاران به ادعای غیبت خود واکنش معناداری نشان داد و بدون تکذیب این ادعا، تنها به بیان لزوم تلاش تمام وقت برای ایستادن مقابل توطئه‌های خارجی پرداخت و گفت: در شرایطی که رژیم ترامپ و صهیونیست‌ها تمام تلاش خود را برای فشار اقتصادی، سیاسی و امنیتی بر جمهوری اسلامی ایران بسیج کرده‌اند، بنده و همکارانم در وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران به صورت شبانه‌روزی تمام وقت خود را برای ناکام کردن این تلاش‌ها اختصاص داده‌ایم و از هیچ اقدامی برای سربلندی کشور و برافراشته ‌ماندن پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی بر فراز سفارتخانه‌های ایران در سراسر جهان کوتاهی نکرده‌ایم، بلکه با دیپلماسی فعال و مبتکرانه حتی در شورای امنیت ملل متحد این پرچم مقدس را همچون خاری در چشمان آمریکا و اذنابش نشانده‌ایم. ظریف در ادامه نیز تلاش کرد با طرح مباحث مربوط به شکست قطعنامه آمریکا در شورای امنیت از دادن پاسخ به ادعاهای مطرح‌شده خودداری کند و بگوید: 3 پیروزی بی‌سابقه دیپلماتیک در شورای امنیت در همین چند هفته هدیه ناقابل دستگاه دیپلماسی به ملت بزرگ ایران در ایام هفته دولت است.

 

* از ادعا تا استعفا

هر چند پاسخ ظریف به خبرنگاران ردی از تکذیب ادعاهای طرح شده در روزهای گذشته نداشت اما زمزمه اختلافات روحانی و ظریف مساله‌ای است که در چند سال اخیر بارها در فضای عمومی مطرح شده است. آخرین بار آذرماه سال گذشته بود که ادعاهایی پیرامون تمایل ظریف به استعفا به گوش می‌رسید که وی در واکنش به آن گفته بود: اگر استعفا داده بودم اینجا نبودم. 

اما فارغ از ادعاهایی که در 2 سال گذشته بارها طرح شد و پس از مدتی یا با تکذیب یا سکوت از آنها عبور ‌شد، اسفند سال 97 و پس از سفر بشار اسد به کشورمان بود که ظریف به شکل رسمی اعلام استعفا کرد؛ استعفایی که موقعیت زمانی آن و پیامی که به فضای جهانی مخابره می‌کرد آنقدر محل ایراد بود که حتی با اعتراض حامیان ظریف نیز مواجه شد و آنان این استعفا را فارغ از نیتی که پیرامونش وجود داشت اقدامی خلاف مصالح ملی کشورمان توصیف کردند. ماجرا از آنجا آغاز شد که ساعاتی پس از سفر بشار اسد به تهران که به خاطر ملاحظات امنیتی از پیش اطلاع‌رسانی نشده بود، یکباره خبری مبنی بر استعفای وزیر امور خارجه منتشر شد که به پست اینستاگرامی ظریف در پوزش از مردم برای «ناتوانی در ادامه خدمت» برمی‌گشت. با این حال او پس از چند روز از استعفای خود عقب‌نشینی کرد. ظریف در متنی که از وی منتشر شد نوشته بود: «استعفای من صرفا به منظور دفاع از شأن و جایگاه وزارت امور خارجه در روابط خارجی بوده است که آن را در کنار سایر توانمندی‌ها برای امنیت ملی ایران حیاتی می‌دانم. من ناراحتی و دلخوری شخصی ندارم و نیازی به دلجویی ندارم. به عنوان وزیر خارجه وظیفه داشتم به خاطر منافع ملی و اقتدار کشور در برابر رعایت نشدن جایگاه وزارت خارجه واکنش نشان دهم. بقیه گمانه‌زنی‌ها صرفا زاییده تخیلات افراد است».

مسأله اختلاف میان روحانی و ظریف در همان برهه زمانی نیز از سوی برخی مقامات کشور مطرح شد. احمد امیرآبادی‌‌فراهانی، از اعضای هیأت‌رئیسه مجلس همان ایام در توئیتی که بیانگر وجود اختلافات میان رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه بود، نوشت: «از قرائن و شواهد پیداست که استعفای ظریف ربطی به مسائلی مثل جبهه مقاومت و اینها ندارد. ظریف بارها در مجلس اعلام کرده است با سردار سلیمانی کاملا هماهنگیم. بنابراین استعفای ظریف را باید در داخل دولت جست‌وجو کرد». محمدابراهیم رضایی، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم نیز در گفت‌وگویی اظهاراتی مشابه امیرآبادی را مطرح کرد و گفت: کسانی که آقای ظریف را برندی برای شعار‌های خودشان می‌دانستند با استعفای ظریف شوکه شدند و به‌ دنبال فرافکنی هستند و استعفای وی را به اختلاف وزارت امور‌ خارجه با نهاد‌های انقلابی مرتبط می‌دانند؛ در صورتی که اصلا چنین نیست و آنها باید دلایل استعفا را در اختلافات درون کابینه جست‌وجو کنند. 

در نهایت نیز هر چند بهرام قاسمی، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه وجود اختلاف میان روحانی و ظریف را تکذیب و استعفای ظریف را امری «در جهت تلاش هر چه بیشتر برای ارتقای جایگاه وزارت خارجه» دانست اما بعد از آن ماجرا بود که مساله اختلافات عمیق میان رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه در فضای عمومی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت. بویژه آنکه برخی صداهای نزدیک به دولت روحانی، ریشه قهرهای ظریف با روحانی را به نقش مهم و بی‌بدیل محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی در تصمیم‌گیری‌های مهم بویژه تصمیمات دولت در حوزه سیاست خارجی مرتبط دانسته‌اند. شاید غیبت جدید ظریف در هیأت دولت نیز با نقش‌آفرینی‌های اخیر واعظی در جهت‌گیری‌ها و تصمیمات دولت در سیاست خارجی مرتبط باشد.

 

* ظریف و 11 ماه باقیمانده

پایان این اختلافات داخلی در سال پایانی دولت می‌تواند یکی از سخت‌ترین آزمون‌ها باشد. از سویی روحانی در تمام 7 سال گذشته با تبدیل کردن عرصه سیاست خارجی به میدان تحقق آرزوهایش حساسیت‌های اجتماعی را به جایگاه وزیر امور خارجه به بالاترین سطح خود رسانده است و از سوی دیگر افول آشکار پایگاه اجتماعی دولت باعث شده است همراهی با آن به عنوان گزینه‌ای مطلوب برای چهره‌های سیاسی و اجرایی شناخته نشود. در این میان برخی تقلاهای رسانه‌های اصلاح‌طلب برای تبدیل کردن ظریف به چهره انتخاباتی باعث شده رفتارهای وی بیش از هر زمان دیگری زیر ذره‌بین قرار گیرد. جدایی ظریف از روحانی در شرایطی که دست دولت برای دفاع از ایده سیاست خارجی‌اش در نسبت با هر زمان دیگری خالی‌تر است می‌تواند هزینه سیاسی بالایی به روحانی تحمیل کند. باید منتظر ماند و دید آیا در 11 ماه باقیمانده از دولت، ظریف کماکان یار روزهای سخت روحانی باقی می‌ماند یا منافع شخصی خودش را از منافع روحانی جدا می‌کند.