دکتر علیرضا کوهکن*: اگر بخواهیم رفتار اروپایی‌ها در برابر آمریکا را در مسائل اخیر ایران از جمله تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تحلیل کنیم، ابتدا باید به این نکته توجه داشته باشیم که طرف‌های برجام، هر کدام با یک ذهنیت و خواسته متفاوت وارد این توافقنامه شدند. به عبارت دیگر، برجام برای هر کدام از طرف‌ها معنای متفاوتی داشت؛ برجام برای ایالات‌متحده ابزاری بود جهت سیاست عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، برای اروپایی‌ها برجام یک توافق امنیتی بود و برای ایرانی‌ها یک توافق اقتصادی. شما در جریان مناظرات انتخاباتی دیدید که مسائل هسته‌ای به مسائل اقتصادی گره خورده بود و رئیس‌جمهور نیز با همین موضوع که ما باید بتوانیم در مذاکرات هسته‌ای، امتیازهای اقتصادی بگیریم، نسبت به مسائل هسته‌ای اظهارنظر می‌کرد. به این ترتیب می‌بینید که 3 معنای متفاوت درباره برجام وجود داشت. بعدها همین 3 معنای متفاوت، در تفسیرهای بعدی از این توافقنامه اثر گذاشت و باعث شد کشورهای عضو برجام نسبت به این توافقنامه مواضع مختلفی بگیرند. آمریکایی‌ها که نگاه‌شان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای بود، بعد از گرفتن امتیاز نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ندادن امتیاز اقتصادی، تصمیم به خروج از برجام گرفتند، چرا که با توجه به ذهنیتی که از این توافقنامه داشتند، خواسته خود را محقق‌شده دیدند. 

این یکی از علل اصلی مساله‌ای است که ما اخیرا در جریان قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران شاهد بودیم؛ قطعنامه‌ای که فقط با رای مثبت خود ایالات‌متحده و کشور دومینیکن مواجه شد. 

از طرف دیگر، باید به این مساله هم توجه داشت که ایالات‌متحده آمریکا بعد از روی کار آمدن ترامپ، بر مبنای رفتار یک‌جانبه‌گرایانه با دیگر کشورهای دنیا برخورد می‌کند، به گونه‌ای که تمام هنجارهای حقوقی و عرفی بین‌المللی را زیر پا گذاشته است، این هم از جمله دلایل عدم همراهی اروپایی‌ها با آمریکا بود. اروپایی‌ها در بیانیه خود درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، از یک طرف گفتند نسبت به مساله ایران نگرانی دارند اما از طرف دیگر با رفتار یک‌جانبه آمریکا نیز مخالف هستند. رفتار آمریکا که همه عرف‌های بین‌المللی را زیر پا گذاشته، در مواضع اروپا نسبت به آمریکا اثر داشته است. 

این را هم توجه داشته باشید که اروپایی‌ها از تصمیم خود برای تمدید 6 ماهه یا یک‌ساله تحریم‌های تسلیحاتی ایران سخن گفتند، اینکه چرا این تصمیم را گرفتند مشخصا به خاطر مساله انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکاست. اروپایی‌ها منتظر هستند تکلیف دوره آینده ریاست‌جمهوری آمریکا مشخص شود تا رفتار خود را بر اساس آن تنظیم کنند. 

نکته دیگر که در روابط اروپا و آمریکا اثر گذاشته، قدرت‌گیری شرق در برابر غرب است. در واقع نقطه ثقل قدرت درحال حرکت به سمت شرق است و همین امر باعث شده دیگر اروپا مثل قبل برای آمریکایی‌ها اهمیت نداشته باشد و آمریکایی‌ها بیشتر به دنبال پیمان‌ها و روابط با این قدرت جدید هستند. شما می‌بینید که آمریکا دیگر مثل قبل به پیمان‌های خود با غربی‌ها اهمیت نمی‌دهد، مثلا به ناتو دیگر اهمیت خاصی نمی‌دهد اما در عوض به دنبال ارتباط با کشورهای جنوب شرق آسیاست. همین مساله نیز اروپایی‌ها را تحریک کرده تا دیگر در همه موارد با آمریکایی‌ها همسویی نداشته باشند. 

نکته آخر که به نظر می‌رسد قابل تامل هم است، اینکه اگر کسی بگوید این عدم همراهی اروپایی‌ها با آمریکایی‌ها، تحت تاثیر دیپلماسی ایران است، سخن دقیقی نیست. ما کار خاصی نکرده‌ایم که نتیجه‌اش این امر شود. ما یک انفعالی داشته‌ایم و آن هم این بوده که از برجام خارج نشده‌ایم، مسلما همین خارج نشدن باعث شده اروپایی‌ها تلاش داشته باشند تا این توافق بماند. این خارج نشدن را نمی‌توان کار و اقدامی نامید که باعث عدم همراهی اروپا با آمریکا شده است. 

* استاد دانشگاه علامه طباطبایی