کد خبر: 224495تاریخ: 1399/6/27 00:00
گزارش تحلیلی «وطن‌امروز» ازگزینه‌های ایران برای پاسخ به اقدام آمریکا در بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت
ضربت متقابل
* اروپا باید در مقابل اقدام آمریکا واکنش عملی نشان دهد
گروه سیاسی: روز موعود مقامات آمریکا برای آنچه آنان زمان بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران می‌خوانند، 20 سپتامبر (یکشنبه هفته آتی) فرامی‌رسد؛ موضوعی که البته واکنش‌های گسترده و متفاوت مقامات ایرانی و مقامات سایر کشورها بویژه کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل را به دنبال داشته است.
به گزارش «وطن امروز»، ماجرا از این قرار است که ایالات متحده آمریکا طی نامه مورخ 30 مرداد 1399 (20 آگوست 2020) به رئیس شورای امنیت اعلام کرد مطابق با ماده 11 قطعنامه 2231 شورای امنیت، ایران نسبت به اجرای تعهدات برجامی خود عدم پایبندی عمده (Significant non performance) داشته و از همین رو مکانیزم حل و فصل اختلافات موجود در برجام را فعال می‌کند. طبق ادعای آمریکا، پس از اعلام شکایت این کشور به رئیس شورای امنیت، قطعنامه‌های گذشته علیه ایران ظرف مدت زمانی 30 روز در مورخ 30 شهریور 1399 (20 سپتامبر 2020) به طور خودکار باز خواهد گشت و تحریم‌های پیشین علیه ایران مجددا اعمال خواهد شد.
اما ادعای یادشده مطابق با شرایط حقوقی، عملیاتی و رویه‌های شورای امنیت صحیح نیست؛ چنانکه از لحاظ حقوقی:
1) مطابق با روال حقوقی طبق ماده 11 قطعنامه 2231 پس از وصول اخطاریه یا به اصطلاح اعلام شکایت(Notification) آمریکا درباره عدم پایبندی عمده یکی از اعضا توسط رئیس شورای امنیت، ظرف مدت 10 روز یکی از اعضای شورای امنیت می‌تواند پیش‌نویس قطعنامه‌ای جهت تداوم تعلیق تحریم‌های موجود در قطعنامه‌های گذشته علیه ایران ارائه دهد تا در صورت مخالفت یکی از اعضای دائمی شورا با آن، قطعنامه‌های گذشته علیه ایران بازگردد اما با وجود گذشت 10 روز هیچ‌کدام از اعضای شورای امنیت به علت مخالفت با اقدام آمریکا حاضر به ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای در این موضوع نشده‌اند.
2) مطابق با روال حقوقی طبق ماده 11 قطعنامه 2231 پس از وصول اعلام شکایت آمریکا توسط رئیس شورای امنیت، اگر اعضای شورای امنیت پیش‌نویس قطعنامه‌ای جهت تداوم تعلیق تحریم‌های موجود در قطعنامه‌های گذشته علیه ایران ارائه ندهند، رئیس شورای امنیت می‌تواند پیش‌نویس قطعنامه‌ای در این باره ارائه دهد تا در صورت مخالفت یکی از اعضای دائمی شورا با آن، قطعنامه‌های گذشته علیه ایران بازگردد. اما رئیس شورای امنیت نیز تاکنون حاضر به ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای در این موضوع نشده و اعلام کرده به علت مخالفت 13 عضو شورای امنیت با اقدام آمریکا، هیچ اقدامی درباره اعلام شکایت آمریکا انجام نمی‌دهد و نه‌تنها آن را رسما وصول نمی‌کند (به اصطلاح برگشت می‌دهد)، بلکه از ارائه پیش‌نویس قطعنامه نیز خودداری خواهد کرد.
3) استناد رئیس شورای امنیت برای عدم وصول اعلام شکایت آمریکا و ارائه نکردن پیش‌نویس قطعنامه‌ای در این باره، ماده 11 قطعنامه 2231 است که مطابق آن رئیس شورا «قصد خود را برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های کشورهای دخیل در موضوع و هر نظری درباره موضوع از سوی هیأت مشاور شکل‌گرفته در برجام، ابراز می‌دارد».
4) با توجه به وضعیت پیش‌آمده و مخالفت حداقل 13 کشور عضو شورای امنیت با اقدام آمریکا، رئیس شورای امنیت وصول هر گونه اعلام شکایت از جانب آمریکا را به طور کلی رد می‌کند، چرا که این اقدام از اساس اشتباه است. بنابراین از آنجا که با شرایط پیش‌آمده از نگاه شورای امنیت اعلام شکایتی به این شورا نشده، از همین رو دیگر بحث پیرامون مدت زمان 30 یا 10 روز برای بازگرداندن تحریم‌های موجود در قطعنامه‌های گذشته علیه ایران از اساس منتفی است، چرا که مکانیزم ماشه بنا بر نظر شورای امنیت فعال نشده که بخواهد به سرمنزل مقصود برسد یا نرسد.
5) اما با این حال فرض را بر این می‌گذاریم که در 30 شهریور 1399 (20 سپتامبر 2020) آمریکا مطابق با تفسیر غیرقانونی خود به شکل یکجانبه اعلام کند با توجه به گذشت 30 روز، تحریم‌های مندرج در قطعنامه‌های گذشته علیه ایران بازگشته است. در این صورت چه وضعیتی پیش خواهد آمد؟ در این شرایط 13 عضو شورای امنیت سازمان ملل با تاکید بر اینکه آمریکا از برجام خارج شده و عضوی از این توافق به حساب نمی‌آید این ادعا را رد خواهند کرد و به همین خاطر در سازمان ملل نوعی بن‌بست ایجاد خواهد شد. اقدام آمریکا برای نخستین‌بار در تاریخ سازمان ملل رخ می‌دهد و برخلاف قوانین حقوق بین‌الملل و معاهدات است، بنابراین از آنجا که بازگشت قطعنامه‌ها موضوعی مربوط به سازمان ملل است از لحاظ حقوقی آمریکا توان و صلاحیت اعمال و اجرای تحریم‌ها را نخواهد داشت و نظر شورای امنیت اجرا می‌شود و در تاریخ مذکور تفاوتی در وضعیت حقوقی تحریم‌ها علیه ایران حاصل نخواهد شد.
6) اما در صورتی که فرض را بر آن بگذاریم شکایت آمریکا از لحاظ حقوقی مورد تایید قرار بگیرد چه وضعیتی پدید خواهد آمد؟ آیا تحریم‌ها علیه ایران باز خواهد گشت؟ در این صورت باید نگاهی به رویه‌های شورای امنیت کرد و چگونگی بازگشت قطعنامه‌ها علیه ایران را مورد بررسی قرار داد. رویه‌های شورای امنیت نشان می‌دهد حتی در صورت مورد تایید واقع شدن اقدام آمریکا نیز تحریم‌ها علیه ایران باز نخواهد گشت، چنانکه برای اجرا شدن تحریم‌ها علیه ایران ابتدا باید کمیته تحریم‌ها متشکل از اعضای شورای امنیت علیه ایران مطابق قطعنامه 1737 شورای امنیت فعال شود. رئیس این کمیته نیز توسط شورای امنیت انتخاب می‌شود. اما اولا 13 عضو شورای امنیت به علت مخالفت با اقدام آمریکا، موافق بازگشت قطعنامه‌ها و تشکیل مجدد کمیته تحریم علیه ایران نیستند؛ از همین رو در گام اول کمیته تحریمی ایجاد نخواهد شد. ثانیا شورای امنیت به علت مخالفت با اقدام آمریکا با فعال شدن مجدد کمیته تحریم مخالف است و به همین خاطر از انتصاب رئیس این کمیته خودداری خواهد کرد. ثالثا تصمیمات کمیته تحریم‌ها در قطعنامه 1737 باید با اجماع صورت پذیرد. از همین رو حتی اگر فرض را بر آن بگذاریم که کمیته تحریم‌ها علیه ایران مجددا تشکیل شود، در صورت رای مخالف حتی یکی از اعضا تحریم‌ها علیه ایران اجرا نخواهد شد و در نطفه عقیم می‌ماند.
بنابراین اقدام آمریکا از لحاظ رویه‌های شورای امنیت نیز امکان عملیاتی شدن ندارد، البته این مساله دلیل نمی‌شود که مقامات کشور نسبت به این اقدام آمریکا واکنش متناسب نداشته باشند.
* باز هم بردنمایی!
حسن روحانی روز گذشته با اشاره به تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران گفت: آمریکا که بسیار روشن آمده و از برجام خارج شده، هرچه فحش عالم بوده نثار برجام کرده، بقیه کشورها را به خروج از آن تشویق کرده و به دنبال تهدید کشورهایی رفته که با ایران ارتباط اقتصادی داشتند و حال می‌خواهد از مکانیسم درون برجام استفاده کند و دیدیم که یک قدم هم نتوانست بردارد.
وی تصریح کرد: در دنیا دو، سه تا دولت هستند که به آمریکا چسبیده‌اند، یکی رژیم نامشروع صهیونیستی است، و جز آن، یکی، دو کشور کوچک. جز این کسی آمریکا را همراهی نکرده و از الان پیروزی ملت ایران در روزهای شنبه و یکشنبه هفته بعد را تبریک می‌گویم.
حسن روحانی در حالی بر شیپور پیروزی می‌دمد که به جای نادیده گرفتن صورت مساله، باید به مقامات اروپایی تاکید کند برای حفظ محدودیت‌های برجامی علیه برنامه هسته‌ای ایران باید واکنش قاطعانه به اقدام آمریکا برای بازگرداندن تمام تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران داشته باشند.
علاوه بر این دولت روحانی خود باید واکنش متناسب به این اقدام آمریکا داشته باشد که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی کشور بویژه قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام، پاسخ ایران قابل طراحی است.
در بند 3 این قانون آمده است:
دولت موظف است هر گونه عدم پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغو شده یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر را به دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به طوری که ظرف مدت 2 سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نود هزار سو افزایش یابد. شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می‌باشد. دولت باید ظرف مدت 4 ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورای عالی امنیت ملی ارائه نماید.
دولت حسن روحانی در سال‌های گذشته به‌رغم خلف وعده اروپایی‌ها و آمریکا، به اجرای بندهای این قانون بی‌توجه بود و در برابر اقدامات مقابله‌ای کشورهای غربی، سیاست تساهل را در پیش گرفت و هر گونه فشار و مزاحمتی از سوی این کشورها از سوی مقامات دولت ایران به منظور حفظ توافق هسته‌ای توجیه می‌شد.
دولت روحانی می‌تواند ـ و در شرایط حاضر باید ـ این رویکرد خود را بر مبنای بند 3 این قانون تغییر دهد.
مثلا راه‌اندازی نسل جدید سانتریفیوژها و افزایش حداکثری ظرفیت غنی‌سازی در کنار افزایش غنی‌سازی اورانیوم از 5/3 به 20 درصد با استناد به بند 3 قانون مذکور یا گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای می‌تواند در دستور کار قرار بگیرد.
موضوع نظارت‌ها و بازرسی‌ها نیز باید مورد بازبینی جدی قرار گیرد. تعلیق پروتکل الحاقی، تعلیق نظارت‌های فراتر از پروتکل که ایران در نتیجه برجام پذیرفته است و محدود کردن نظارت‌ها به نظارت‌های پادمان (سیستم نظارتی آژانس بر مبنای ان‌پی‌تی) نیز یک اقدام متناسب دیگر در برابر رفتار تخاصمی آمریکاست.
* شکست یا پیروزی؟
نکته بعدی آنکه آنچه حسن روحانی از آن به عنوان پیروزی یاد می‌کند درواقع یک شکست فنی و حقوقی برای تیم مذاکره‌کننده ایران در زمان توافق هسته‌ای به حساب می‌آید.
اینکه یک کشور عضو توافق هسته‌ای بدون انجام تعهداتش در مدت 3 سال حضور در برجام، به یکباره از برجام خارج می‌شود و 2 سال بعد از خروج برجام با استناد به بندهای تفسیرپذیر برجام و ضمایم مربوط به آن به فکر فشار بیشتر بر ایران می‌افتد و این فکر خود را عملیاتی می‌کند بیانگر متن بشدت ضعیف و غیرمنصفانه برجام بویژه بندهای مربوط به سازوکار حل اختلافات یا مکانیسم ماشه است.
مکانیزم عجیب و غریب حل‌و‌فصل اختلافات که به علت ضعف تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای در متن قرار گرفته و از لحاظ حقوقی دست طرف مقابل را بالا نگه می‌دارد یکی از اصلی‌ترین نقدهای منتقدان برجام بود، چرا که طبق مکانیزم حل اختلاف توافق هسته‌ای- بندهای 36 و 37- اگر آمریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی‌تواند نسبت به این مسأله شکایت کند، چون در نهایت تحریم‌ها علیه خود ایران برمی‌گردد(!)
***
[مکانیسم ماشه را فعال کنند ایران همه تعهدات خود را تعلیق می‌کند]
نماینده مجلس خطاب به غربی‌ها بویژه آمریکا هشدار داد اگر مکانیسم ماشه فعال شود مجلس، دولت ایران را موظف می‌کند همه تعهدات خود در برجام از جمله پروتکل الحاقی را به حالت تعلیق در آورد. سیدجلیل میرمحمدی‌میبدی، نماینده مردم تفت و میبد در نشست روز گذشته مجلس در نطق میان دستور خود، اظهار داشت: مذاکره‌کنندگان ما در برجام غفلت کردند و مکانیسم ماشه را به دشمن دادند. وی افزود: به دشمن اخطار می‌دهیم که اگر بخواهد این سیستم را فعال کند حتما مجلس انقلابی، دولت ایران را موظف خواهد کرد همه تعهدات خود در برجام از جمله پروتکل الحاقی را به حالت تعلیق درآورد. نماینده مردم تفت و میبد در مجلس همچنین از نمایندگان مجلس خواست در زمینه تهیه طرح سه‌فوریتی مقابله با مکانیسم ماشه اهتمام جدی‌تری صورت دهند. میرمحمدی‌میبدی از افزایش نرخ ارز و سکه و وضعیت بازار سرمایه و گرانی‌ها انتقاد کرد و خطاب به حسن روحانی، رئیس‌جمهور، گفت: آقای رئیس‌جمهور چه می‌کنید؟ در دفترتان نشسته‌اید و فکر می‌کنید مملکت گل و بلبل است؟ وی خاطرنشان کرد: هر روز مردم گریبان نمایندگان را می‌گیرند و درباره گرانی‌ها سوال می‌کنند، چون سفره مردم هر روز کوچک‌تر می‌شود. نماینده مردم تفت و میبد در بخش دیگری از سخنان خود از وضعیت کم‌آبی استان یزد انتقاد کرد و با تاکید بر اینکه یزد تشنه‌ترین منطقه کشور است، گفت: امیدواریم بزودی شاهد جدی‌تر شدن طرح خط انتقال آب به استان یزد باشیم، چراکه در برخی شهرستان‌ها و روستاهای این استان با تانکر آب آشامیدنی میان مردم توزیع می‌شود. میرمحمدی‌میبدی از بی‌برنامگی در این استان انتقاد و تاکید کرد: استان یزد وقفیات زیادی دارد اما هیچ برنامه‌ریزی‌ای از سوی مسؤولان در این زمینه صورت نمی‌گیرد، به گونه‌ای که ۳۰ سال است در یک شهرستان ۹۰۰ میلیارد تومان وقف بی‌برنامه رها و تبدیل به محل آشغال شده است.