گروه سیاسی: پس از چند ماه تلاش مقامات آمریکایی برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، مقامات این کشور مدعی شدند تمام تحریم‌ها علیه ایران از بامداد یکشنبه به وقت تهران بار دیگر اعمال می‌شود. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که در چند ماه گذشته تلاش بی‌وقفه‌ای از سوی وزیر خارجه آمریکا برای همراه‌سازی سایر کشورها بویژه کشورهای شورای امنیت به منظور همراهی با طرح بازگشت تحریم‌ها در دستور کار دستگاه دیپلماسی آمریکا قرار گرفت اما تنها جمهوری دومینیکن همراه سیاست ضدایرانی آمریکا شد. 

روز گذشته چند ساعت قبل از زمان مورد اشاره مقامات آمریکا برای اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت (ساعت 8 شب 19 سپتامبر به وقت واشنگتن) تروئیکای اروپایی در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد بار دیگر تأکید کرد 3 کشور اروپایی همچنان خود را به ادامه اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ متعهد می‌دانند. 

تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) در نامه جدیدی به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد بار دیگر تأکید کرد تلاش آمریکا برای احیای تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران فاقد اثر قانونی است و 3 کشور اروپایی همچنان خود را به ادامه اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ متعهد می‌دانند. 

به گزارش العالم به نقل از آسوشیتدپرس، انگلیس، آلمان و فرانسه در این نامه‌ به شورای امنیت گفته‌اند تعلیق تحریم‌ها علیه ایران در چارچوب توافق هسته‌ای با ایران موسوم به برجام، پس از تاریخ ۲۰ سپتامبر (30 شهریور) ادامه خواهد یافت. نسخه‌ای از نامه این 3 کشور اروپایی حاضر در برجام در اختیار برخی خبرگزاری‌ها هم قرار گرفته است. 

انگلیس، آلمان و فرانسه تاکید کرده‌اند هر گونه تصمیم یا اقدام در راستای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فاقد «اثر قانونی» است. نمایندگان انگلیس، فرانسه و آلمان در سازمان ملل در ادامه این نامه گفته‌اند: ما تلاشی بی‌وقفه برای حفظ توافق هسته‌ای داشته‌ایم و همچنان به آن پایبند هستیم. این سه کشور اروپایی تاکید کرده‌اند همچنان به «اجرای کامل» قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که سال ۱۳۹۴ در پیوند با توافق هسته‌ای ایران و 6  قدرت جهانی تصویب شد، پایبند هستند. 

«وطن امروز» روز گذشته در گزارشی در توضیح منطق رفتاری اروپا در عدم همراهی با سیاست دولت آمریکا در اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت نوشته بود: اروپایی‌ها در جلسه شورای امنیت درباره بررسی طرح آمریکایی بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به این طرح رای ممتنع دادند و اعلام کردند مخالف تفسیر آمریکایی‌ها مبنی بر اینکه این کشور، عضو مشارکت‌کننده در برجام محسوب می‌شود، هستند و اینگونه برای آمریکا حقی در راه‌اندازی مکانیسم ماشه قائل نیستند. البته این موضع اروپایی‌ها مانند موضع روسیه و چین به خاطر تعریف منافع مشترک برای ایران نیست، بلکه اروپایی‌ها برجام را ابزار محدودکننده قوی‌تر و موثرتری علیه ایران می‌دانند و حاضر نیستند با بازگشت تحریم‌های پیشین شورای امنیت و کنار‌زده شدن برجام از سوی ایران، ابزار کنترلی و نظارتی خود علیه ایران را از دست بدهند. 

کشورهای اروپایی همچنان ایران را تهدید اصلی منطقه می‌شمارند و در این موضع با آمریکایی‌ها مشترکند اما در شیوه مقابله با ایران با دولت ترامپ اختلاف ‌نظر دارند. 

 

* ایران چرا باید به اقدام آمریکا واکنش نشان دهد؟

هر چند تحریم‌های مدنظر آمریکا عملا به دلیل قوانین و مقررات شورای امنیت سازمان ملل قابلیت اجرایی ندارد اما آمریکایی‌ها بر اساس تجربه به این فهم محاسباتی رسیده‌اند که توان تحریمی یکجانبه خود را در اختیار اهداف سیاسی قرار دهند و اینگونه سایر کشورها و شرکت‌های بین‌المللی را از مبادله و تعامل اقتصادی با ایران برحذر دارند. بنابراین هر چند آمریکا مشروعیت وضع تحریم‌های جدید را بر اساس سازوکار شورای امنیت ندارد و بر مبنای قواعد این شورا نیز موفق نشده است تحریم‌ها را به صورت قانونی و مشروع بازگرداند اما این کشور با بهره‌گیری از ابزار تحریم‌های یکجانبه به دنبال اجرایی کردن محدودیت‌های مدنظرش بویژه در زمینه معاملات تسلیحاتی است. البته ذکر این نکته ضروری است که هر چند در برجام کشورهای غربی وعده دادند در صورت سمبلیک شدن برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌ها متوقف می‌شود اما آمریکا پس از برجام نیز اهرم فشار تحریم ثانویه علیه ایران را حفظ کرد و اینگونه ایران نتوانست با شرکت‌های اقتصادی وارد معامله شود. بنابراین وضع تحریم‌های جدید با پشتوانه ابزار تنبیهی یکجانبه آمریکا نیز هیچ تاثیری در اقتصاد ندارد، چرا که هیچ‌وقت در عمل این تحریم‌ها (به غیر از تحریم‌های تسلیحاتی که 26 مهرماه برداشته می‌شود) علیه ایران برداشته نشده بود. درباره تحریم‌های تسلیحاتی نیز باید به این نکته اشاره کرد که کشورهای اروپایی پیش از این اعلام کرده‌اند وارد معامله نظامی با ایران نمی‌شوند و سایر کشورها نیز با توجه به سایه سنگین تحریم‌های یکجانبه آمریکا تمایلی برای انجام این نوع معاملات نشان نمی‌دهند، صرفا این چین و روسیه هستند که بنا بر نگاه راهبردی خود و همچنین در مسیر بی‌اعتبار‌سازی تهدیدهای آمریکا توانایی مقابله با تحریم‌های جدید این کشور را دارند، البته انجام مبادلات نظامی میان «ایران و روسیه» و «ایران و چین» تابع معادله‌های دیگری نیز می‌شود که در گزارش جداگانه‌ای به آن می‌پردازیم. 

 

* ایران چه واکنشی باید نشان دهد؟

ایران در پاسخ به اقدام آمریکا در وضع تحریم‌های جدید باید به دنبال آن باشد جهت سیاست‌ورزی اروپا را عیان کرده و کشورهای تروئیکای اروپایی را مجبور به اقدام یا واکنش مشخص در برابر آمریکا کند. 

اروپا از زمان انعقاد برجام تاکنون بویژه پس از خروج آمریکا از این توافق، در عمل به تعهدات خود «بی‌توجه» و نسبت به اجرای تعهدات ایران «بسیار سختگیر» بوده است. اروپا معتقد است برجام بهترین و موثرترین راه کنترل ایران به حساب می‌آید، بنابراین با برجام از نگاه امنیتی همراه شده است. اروپا اما با محک رفتار مقامات دولت ایران متوجه شده دولت روحانی هر چند نسبت به عدم اجرای تعهدات کشورهای اروپایی ناراحت است و گلایه دارد اما این ناراحتی به حدی نمی‌رسد که قید برجام را بزند و محدودیت‌های مهم برجامی مثل پروتکل الحاقی را کنار بگذارد. بنابراین اروپا به درکی از رفتار دولت روحانی دست‌ یافته و بر مبنای آن، سیاست‌های دولت را در قبال اتفاقات مختلف مربوط به برجام پیش‌بینی می‌کند. 

این تصویر باید توسط دولت به هم بریزد. حسن روحانی باید از شرایطی که اقدام غیرقانونی و یکطرفه آمریکا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه به وجود آورده، استفاده کند و با اهرم‌های فشاری که در اختیار دارد، اروپا را مجبور به واکنش در برابر آمریکا و مجبور به اقدام عملی در جهت خلاف با تحریم‌های جدید آمریکا کند. 

به بیان دیگر بی‌عملی اروپا در انجام تعهداتش و موضع‌گیری‌های گاه و بی‌گاه مقامات اروپایی در هجمه به ایران و همراهی با آمریکا تاکنون هموارکننده مسیر فشار بر ایران بوده است. مقامات دولت باید به این فهم برسند که برای تحقق حداقلی منافع ملی باید در دستگاه محاسباتی اروپایی‌ها خلل ایجاد کنند و آنها را مجبور به تغییر رفتار کنند. 

بنابراین ایران باید به صورت همزمان چند راهبرد را در دستورکار قرار دهد؛ راهبرد اول بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی برای نشان دادن واکنش عملی به اقدام ضدایرانی آمریکا و همچنین واداشتن اروپا برای تن دادن به تعهدات برجام است. 

در همین راستا دولت روحانی خود باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی کشور بویژه قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام، پاسخ متناسب را طراحی کند. 

در بند 3 این قانون آمده است: «دولت موظف است هر گونه عدم پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغو شده یا وضع تحریم تحت هر عنوان دیگر را به دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران را انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به طوری که ظرف مدت 2 سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نود هزار سو افزایش یابد. شورای عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می‌باشد. دولت باید ظرف مدت 4 ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورای عالی امنیت ملی ارائه نماید». 

همان‌گونه که گفته شد دولت حسن روحانی در سال‌های گذشته به ‌رغم خلف وعده اروپایی‌ها و آمریکا، به اجرای بندهای این قانون بی‌توجه بود و در برابر اقدامات مقابله‌ای کشورهای غربی، سیاست تساهل را در پیش گرفت و هر گونه فشار و مزاحمتی از سوی این کشورها از سوی مقامات دولت ایران به منظور حفظ توافق هسته‌ای توجیه می‌شد. 

دولت روحانی می‌تواند- و در شرایط حاضر باید- این رویکرد خود را بر مبنای بند 3 این قانون تغییر دهد. 

در همین راستا یکی از موضوعات مهم و اساسی که باید مورد بازبینی جدی قرار گیرد، موضوع نظارت‌ها و بازرسی‌های پادمانی و برجامی آژانس از برنامه هسته‌ای ایران است. تعلیق پروتکل الحاقی، تعلیق نظارت‌های فراتر از پروتکل که ایران در نتیجه برجام پذیرفته است و محدود کردن نظارت‌ها به نظارت‌های پادمان (سیستم نظارتی آژانس بر مبنای ان‌پی‌تی) نیز یک اقدام متناسب در برابر رفتار تخاصمی آمریکاست. لغو پروتکل‌های الحاقی البته موضوعی است که برخی نمایندگان مجلس نیز به آن اشاره کرده‌اند. 

پروتکل الحاقی که تیم مذاکره‌کننده ایران در برجام اجرای آن را به صورت داوطلبانه پذیرفت به بازرسان آژانس دسترسی وسیع‌تری در بازرسی‌های خود از برنامه هسته‌ای داد. بر اساس پروتکل الحاقی، بازرسان آژانس حق دارند در بازدید‌های سرزده، 2 ساعت پیش از زمان بازدید، به کشور مقصد اطلاع دهند و بر اساس مفاد پروتکل، آن کشور نیز متعهد است مقدمات اداری سفر بازرسان- از جمله صدور روادید و تمدید آن- و دسترسی به محل مورد نظر را فراهم کند. بازرسان آژانس می‌توانند علاوه بر نمونه‌برداری از مناطق مورد بازرسی، تجهیزات مانیتورینگ (نظارت) برای کشف فعالیت‌های احتمالی خارج از چارچوب را نصب کنند. نصب تجهیزات نظارت «آنلاین» - مستقیم - از دیگر موارد پیش‌بینی شده در بحث نظارت پروتکل الحاقی است که بر اساس آن آژانس می‌تواند در هر مکان مورد نظر خود که فعالیت‌هایی مرتبط با برنامه هسته‌ای انجام می‌شود، با نصب دوربین، به صورت زنده این فعالیت‌ها را زیر نظر داشته باشد؛ موضوعی که پس از پذیرش پروتکل الحاقی توسط دولت روحانی به اجرا درآمد و نظارت آنلاین در برخی از تاسیسات هسته‌ای به راه افتاد.

راهبرد دوم اینکه دولت با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماسی و با استفاده از اهرم فشاری که در اختیار دارد باید مقامات اروپایی را مجبور کند به صورت صریح در برابر این اقدام آمریکا واکنش نشان دهند. محدود شدن واکنش اروپا به چند موضع‌گیری دوپهلو که بیش از آنکه به کار ایران بیاید به کار آمریکا می‌آید، به معنای حفظ سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران است. اروپا اگر می‌خواهد بنا بر تصویر امنیتی که از برجام دارد، از مواهب محدودیت‌ها و کنترل ایران بهره ببرد، باید تن به تعهدات خود در برجام بدهد. 

و سوم اینکه ایران برای نشان دادن نامشروع و غیرقانونی بودن تحریم‌های آمریکا باید هر چه زودتر مقدمات مبادلات نظامی را با کشورهای دیگر بویژه کشورهای مشارکت‌کننده در برجام فراهم آورد و حتی به صورت نمادین و در سطح محدود هم شده، وارد فاز معاملات نظامی شود. معامله و مبادله نظامی بلافاصله پس از لغو تحریم‌های تسلیحاتی، ضربه اصلی را به ساختمان تحریم‌های مورد ادعای آمریکا وارد می‌آورد.