گروه اقتصادی: جلسه هیأت دولت مطابق روال چهارشنبه‌ها روز گذشته برگزار شد. با این حال اظهارات رئیس جمهور در جلسه دیروز حاشیه‌های بسیاری به پا کرد.  حسن روحانی شروع جنگ اقتصادی را از سال 97 دانست و فشارهای پیش از این را صرفا تحریم خطاب کرد. اظهارات حسن روحانی به گونه‌ای بود که اوضاع پیش از وی بهتر بوده است. 

حسن روحانی در این جلسه با اشاره به تحریم‌های کنونی گفت: بار اصلی تامین ارز در سال‌های قبل مساله نفت، میعانات و گاز بود اما شرایط ما مثل سابق نیست. برخی دوستان که در فضای مجازی اشاره کرده و می‌گویند قبل از این دولت، ایران تحریم بود و اکنون هم در تحریم هستیم و بعد می‌گویند شما می‌گفتید مشکلات به خاطر مدیریت است و امروز هم تحریم هستیم، امروز را چه می‌گویید، باید گفت جنگ اقتصادی در این ۳ سال بوده است. روحانی با بیان اینکه در سال‌های گذشته تحریم بودیم و نه جنگ اقتصادی، یادآور شد: در دوران قبل، دولت حداقل روزانه یک میلیون بشکه نفت با قیمت ۱۲۰ دلار صادر می‌کرد. سال ۹۲ قیمت نفت که کاهش یافت، هر بشکه نفت ۱۰۴ دلار بود. بانک‌های ما در شرایط امروز نبودند و شرایط بهتری داشتند. وی ادامه داد: در دولت یازدهم شرایط بهتر بود و از لیست سیاه FATF خارج شدیم و متاسفانه مشکلاتی برای ما ایجاد شد، زیرا لوایح چهار‌گانه دولت دچار مشکل شد که مورد تاکید دولت و جلسه سران ۳ قوه بود. رئیس‌جمهور با بیان اینکه در بخش‌های صادرات امثال نفت با مشکلات بزرگ‌تری روبه‌رو هستیم، عنوان کرد: صادرات کالاهای دیگر باید این مساله را جبران کند. این مساله می‌تواند صادرات بخش‌های غیرنفتی باشد. 

روحانی تصریح کرد: نیازمندی ارزی دستگاه‌های کشور با آنچه امروز برای آنها تامین می‌شود مقداری فاصله دارد که شرایط موجود باعث ایجاد فاصله شده است. در بسیاری از مشکلات امروز باید آدرس صحیح به مردم بدهیم که چرا این مشکلات وجود دارد. یک مشکلات ساختاری از قدیم بوده و ممکن است مشکلات مدیریتی هم وجود داشته باشد، مهم این است که باید ببینیم درصد اینها در این شرایط جنگ [اقتصادی] به چه میزان است؛ برخی دوباره شرایط کنونی را با شرایط تحریم مقایسه نکنند. رئیس دولت دوازدهم گفت: در شرایط جنگی قرار داریم که از سال ۱۳۹۷ آغاز شده است؛ واقعیت‌های جامعه را تحریف نکنیم. همان‌طور که رهبری فرمودند واقعیت‌های دفاع‌مقدس نباید تحریف شود، امروز هم در جنگ اقتصادی واقعیت‌ها نباید تحریف شود، باید به همان صورتی که هست مبدا تاریخ و مقدار [مشکلات] برای مردم تبیین شود. 

***

مگر فروش نفت قرار نبود به صفر برسد؟

حسن روحانی در حالی شرایط فروش نفت در دولت پیش از خود را مناسب و صرفا متاثر از تحریم و نه جنگ اقتصادی تصویر می‌کند که پس از برجام اظهارات آنها رنگ‌و‌بویی دیگر داشت و معتقد بودند اگر برجام نبود، فروش نفت ایران به صفر می‌رسید. حالا مشخص نیست چرا با وجود برجام شرایط به مراتب بدتر شده است؟ بر این اساس حسن روحانی 16 فروردین‌ 95 گفته بود: «اگر دولت راه گذشته را ادامه می‌داد، امروز صادرات نفت ایران به صفر می‌رسید و نفت ایران در صحنه انرژی از بین می‌رفت». رئیس‌جمهور افزوده بود: «آنهایی که امروز درباره برجام صحبت‌هایی می‌کنند، گویا فراموش کرده‌اند غرب به دنبال کاهش تأثیرگذاری توانمندی ایران در بحث انرژی بوده است و اگر برجام نبود امروز حتی یک بشکه نفت نمی‌توانستیم صادر کنیم». روحانی آن زمان وضعیت کشور در دوران تشدید تحریم‌ها را به «مریض در حال مرگی» تشبیه کرد که از عمل جراحی سالم بیرون آمده اما عده‌ای می‌خواهند به جای بخیه ایراد بگیرند. رئیس دولت یازدهم تاکید کرد باید قدردان بود که «عده‌ای توانستند گره کوری را باز کنند تا فضای مناسبی برای توسعه کشور به وجود آید». این گزاره که اگر برجام نبود، فروش نفت نزدیک به صفر می‌رسید چندی بعد توسط وزیر امور خارجه دولت روحانی هم مطرح شد. اساسا گزاره و ادبیات غالب دولت روحانی برای تصاحب قدرت هم همین موضوع افزایش فروش نفت و باز کردن مسیرهای صادرات نفت بود. محمد‌جواد ظریف 23 خرداد‌ 95 اظهار داشت: طبق شرایط گذشته اگر تحریم‌های نفتی ایران افزایش پیدا می‌کرد، امروز جمهوری اسلامی فروش نفتش به کمتر از 200 هزار بشکه رسیده بود و در آینده نزدیک به صفر می‌رسید، دشمنان طوری مقابل فروش نفت ایران واکنش نشان می‌دادند که در زمان روی کار آمدن دولت تدبیر و امید فروش نفت ما بین 850 تا 900 هزار بشکه رسیده بود، یعنی از 2 میلیون بشکه به عددی پایین‌تر از یک میلیون بشکه رسیده بودیم. ظریف افزوده بود: با تلاش مسؤولان و مقاومت مردم ایران نه‌ تنها روند کاهش فروش نفت متوقف شد، بلکه در حال حاضر با توجه به وضعیت بد بازارهای جهانی فروش نفت ما به بالاتر از 2 میلیون بشکه رسیده است که این خود یک دستاورد عظیم برای کشور محسوب می‌شود. وی ضمن تشکر از هدایت‌ها و راهنمایی‌هایی رهبر معظم انقلاب اظهار داشته بود: نباید اینگونه تصور شود که اگر شرایط سال‌های گذشته ادامه پیدا می‌کرد امروز در وضعیت فعلی قرار داشتیم. امروز در دولت و همچنین در تیم مذاکره‌کننده خوشحالیم تلاش‌های‌مان باعث شده شرایط گذشته فراموش شود.

 با این تفاسیر پیش از هر اتفاقی حسن روحانی باید درباره این تضاد گفتمانی خود پاسخگو باشد؛ دولت قبل شرایط خوبی در فروش نفت داشت یا اینکه شرایط به ‌گونه‌ای بود که فروش نفت در حال رسیدن به صفر بود؟ واقعیت اینجاست که تحریم‌های ابتدای دهه 90 بسیار سنگین‌تر از شرایط کنونی بود به طوری که در کنار تحریم‌های آمریکا، تحریم‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپایی هم بر ما اعمال شده بود اما در آن شرایط هم دولت قبل عملکرد بهتری نسبت به دولت فعلی داشت. این نکته را هم نباید فراموش کرد که هیچ‌گاه سایه تحریم نفتی از روی ایران برداشته نشده است. حتی در زمان برجام هم آمریکایی‌ها دست از تحریم ایران برنداشتند، بلکه به دولت اجازه دادند زمان طلایی تغییرات و اصلاحات اساسی در اقتصاد را از دست بدهد و در سایه خام‌فروشی به خواب فرو رود که مرحله دوم تحریم‌های آنها با تاثیر‌گذاری بیشتری اجرایی شود. به طور خلاصه شرایط کنونی سراسر مولود استراتژی و سیاست‌های دولتی است که علاقه دارد ریشه تمام مشکلات و ایضا راه‌حل‌ها را در خارج از مرز‌ها ببیند. 

***

***

نفتی ماندن اقتصاد؛ عامل تشدید فشار اقتصادی

راه‌های دور زدن تحریم را چه کسی لو داد؟

موضوع افت فروش نفت در دوره کنونی تحریم نسبت به دوره قبلی یکی دیگر از مسائلی است که ریشه آن را به طور خاص باید در سیاست‌های دولت جست. دولت یازدهم بلافاصله پس از آغاز به کار، در حرکتی برنامه‌ریزی‌شده اقدام به تخریب اقدامات دولت قبل در «تمام» حوزه‌ها کرد. یکی از اقدامات دولت قبل که با هجمه دولتمردان کنونی مواجه شد، روش دور زدن تحریم فروش نفت بود. مسؤولان دولت تدبیر به بهانه‌های مختلف، روش دولت پیشین برای دور زدن تحریم را مورد هجمه قرار داده و زیر سوال بردند. مسؤولان دولت تدبیر به بهانه‌هایی همچون «فسادزا بودن»، «هزینه‌زا بودن» و... راه‌های دور زدن تحریم فروش نفت را مسدود کردند. اکنون و با بازگشت تحریم فروش نفت، دولتمردان و در رأس آنها وزیر نفت در بن‌بستی قرار گرفته‌اند که خود آن را ساخته‌اند. گذشته از این، دولت روحانی با اصرار بر اجرای مفاد FATF ‌اطلاعات حساس کشور در حوزه تبادلات مالی را در معرض دید دشمن قرار داد. همین موضوع باعث لو رفتن راه‌های دور زدن تحریم و مسدود شدن برخی مسیرهای پیشین فروش نفت شد. به بیان دیگر بسیاری از راه‌های دور زدن تحریم در دولت کنونی لو رفت و همین عامل باعث مسدود شدن این راه‌ها شد. البته هنوز این سوال پابرجاست که اطلاعات حساس کشور در مساله دور زدن تحریم آن هم پیش از اجرای تعهدات FATF چگونه به دست دشمن رسیده است؟

***

مسؤول اسبق فروش نفت ایران در گفت‌و‌گو با «وطن امروز»:

تحریم‌های پیشین از تحریم‌های حال حاضر گسترده‌تر بود

مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره تفاوت‌های تحریم‌های حال حاضر کشور با تحریم‌های سال 90 به «وطن امروز» گفت: تحریم‌های فعلی صرفا تحریم‌های کشور آمریکاست و نهاد یا کشور دیگری ایران را تحریم نکرده اما تحریم‌های سال‌های 90 و 91 شامل تحریم‌های سازمان ملل، شورای امنیت و اتحادیه اروپایی بود و کشورها یک اجماع بین‌المللی علیه ایران شکل داده بودند.

سیدمحمدعلی خطیبی افزود: تحریم‌های قبلی گسترده بود اما در زمان تحریم‌های جدید حتی چند بار پرونده ما را به شورای امنیت بردند و نتوانستند کاری از پیش ببرند. من نمی‌گویم تحریم‌های فعلی سخت نیست اما تحریم‌های قبلی هم بسیار سخت بود. بالاخره در تحریم محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود که باید برای بی‌اثر کردن آنها جنگید. در آن زمان هم به رغم اینکه می‌گفتند غذا و دارو را تحریم نمی‌کنیم اما برای تهیه این اقلام هم مشکل ایجاد می‌کردند. 

نماینده پیشین ایران در اوپک بیان کرد: قطعا در همین شرایط تحریمی حال حاضر کشور هم می‌شود به اندازه آن سال‌ها نفت فروخت اما باید تلاش بیشتری کرد و قدرت ریسک‌پذیری را افزایش داد. اینکه ما منتظر بمانیم تا کشورها ریسک‌ها را بپذیرند و بیایند از ما نفت بخرند، غلط است. در شرایط تحریم نحوه بازاریابی، فروش و عملیات تحویل متفاوت است و باید با ریسک بیشتر اما معقول‌تری انجام شود. 

وی ادامه داد: برای شرایط خاص باید برنامه‌های جدید داشت. اینکه بگوییم دیگر از ما نفت نمی‌خرند پس ما هم نمی‌توانیم نفت بفروشیم درست نیست. خب! معلوم است آنها در شرایط تحریم نفت نمی‌خرند. این دیگر هنر شماست که سراغ مشتری‌ها بروید، ریسک‌ها را بپذیرید و نفت را در بنادرشان تحویل دهید. شما اگر کشتی را خودت تهیه کردی، خودت بیمه‌اش کردی و در بنادرشان تحویل دادی، آن وقت است که نفت را می‌خرند. به جای اینکه نفت را صرفا در بنادر خودمان تحویل دهیم، باید تحویل آن را در بنادر مختلف گسترش دهیم. بنده معتقدم ریسک این اقدامات را هم نباید صرفا یک فرد بپذیرد و باید با اخذ مجوزهای لازم از دستگاه‌های ذی‌ربط انجام شود. 

مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران درباره استفاده از تجربیات قبلی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های حال حاضر کشور گفت: بنده نمی‌دانم چرا آقایان از تجربیات موفق موجود در تحریم قبلی استفاده نمی‌کنند. ما در تحریم پیشین درباره فروش محصولات‌مان تجربیاتی به دست آوردیم که متاسفانه اکنون از آنها استفاده نمی‌کنیم. در طرف مقابل اما دشمن از تجربیات تحریم‌های گذشته بخوبی استفاده می‌کند. 

خطیبی در انتها تاکید کرد: این ریسک‌پذیری‌ها را باید هم در صادرات داشته باشیم هم در واردات. برخی دستگاه‌ها، قطعات صنعتی و لوازم یدکی هم با توجه به تحریم شدن‌شان، نیاز به ریسک بالاتری برای واردات به کشور دارند. امیدواریم دوستان بتوانند صادرات را افزایش دهند تا درآمد بیشتری برای کشور ایجاد شود.