گروه سیاسی: ضرب‌المثل مشهوری در جامعه عمومیت یافته بود که «اگر در لنینگراد برف ببارد، طرفداران حزب توده در تهران با چتر تردد می‌کنند»؛ حکایتی که البته می‌توان آن را با کمی تغییرات به فضای جریان غرب‌گرا در جامعه امروز ایران نسبت داد. 

به گزارش «وطن امروز»، در حالی مساله انتخابات آمریکا و بالا گرفتن اما و اگرها پیرامون گزینه پیروز آن تبدیل به سرخط اصلی اخبار جهان در هفته‌های اخیر شده بود که جریان غرب‌گرا و رسانه‌های اصلاح‌طلب از هیچ تلاشی برای گره زدن سرنوشت جامعه ایران به نتیجه این انتخابات نگذشتند؛ جریانی که در ماه‌های اخیر بارها با رپرتاژ جو بایدن و حزب دموکرات، خود را تبدیل به تریبون فارسی این حزب در ایران کرده بودند و سعی می‌کردند هر گونه احتمال گشایش اقتصادی و کامیابی عمومی را در به قدرت رسیدن این حزب تصور کنند، حالا در دقایق پایانی این رقابت و در شرایطی که شواهد حکایت از پیروزی جو بایدن داشت، بدنه فعال جریان غرب‌گرا در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اصلاح‌طلب در فضای رسمی تلاش کردند حداکثر نسبت ممکن را میان نتیجه نهایی انتخابات آمریکا و آینده سیاسی و اقتصادی ایران ایجاد کنند. اصلاح‌طلبان که در 3 سال گذشته و در سایه انباشت بی‌سابقه نارضایتی‌ها نسبت به توان مدیریتی خود شاهد سقوط آزاد سرمایه اجتماعی‌شان بودند و تلاش زیادی کردند با رفع مسؤولیت از خود و نسبت دادن تمام شرایط موجود به فشارهای ترامپ، از پاسخگویی در برابر افکار عمومی فرار کنند، رای آوردن بایدن و بازگشت قدرت به حزب دموکرات آمریکا را به مثابه آغاز فصلی جدید برای بهبود سطح معیشت عمومی توصیف می‌کردند. با این حال هر قدر اصلاح‌طلبان تلاش می‌کردند پیروزی احتمالی بایدن را تبدیل به اسم رمزی برای ترمیم چهره عمومی خود کنند اما از این نکته نیز غافل نبودند که ریاست‌جمهوری بایدن و «عدم بازگشت بدون پیش‌شرط به برجام» توسط او می‌تواند تمام ادعاهای پیشین آنها در نسبت دادن سرنوشت برجام به شخص ترامپ را با چالش جدی مواجه کند. پیش از این «وطن امروز» در گزارشی با عنوان «2 سر باخت اصلاح‌طلبان» نوشته بود: «انتخاب ترامپ یا بایدن در هر شکلی می‌تواند به مثابه بحرانی جدی برای جریان غرب‌گرا و حامی دولت به حساب آید. آنها از سویی همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد بایدن گذاشته‌اند و پیروزی ترامپ به عنوان نماد خروج از برجام باعث پایان مطلق اعتماد عمومی به گزینه‌ها و ایده‌های سیاسی این جریان می‌شود و از سوی دیگر با رای آوردن بایدن و عدم بازگشت بدون پیش‌شرط او به برجام (مسأله‌ای که حالا رسانه‌های اصلاح‌طلب نیز به آن اقرار می‌کنند) تمام ادعاهای این جریان در زمینه کارآمدی برجام بی‌اعتبار می‌شود. آنها که در تمام ۲ سال اخیر در مواجهه با فشار افکار عمومی در زمینه نتایج برجام، شکست برجام را به پیمان‌شکنی کاندیدای جمهوری‌خواه منتسب می‌کردند، در صورت عدم بازگشت کاندیدای دموکرات به برجام، ناگزیر باید اقرار به ناکارآمدی این توافق کنند؛ اقراری که البته ممکن است پیشنهاد محاکمه مسببان آن را نیز در فضای افکار عمومی به وجود آورد».

 

* رپرتاژ داخلی غرب‌گراها برای بایدن

با تمام این اوصاف، بررسی بازتاب پیروزی احتمالی بایدن در رسانه‌های اصلاح‌طلب، مؤید ضریب حداکثری به این نتیجه و تلاش برای طراحی گام‌های بعدی در ذیل آن است. برای نمونه روزنامه شرق در مطلبی با عنوان «روزنه دولت جدید آمریکا برای اقتصاد ایران» با طرح این ادعا که مسؤولان ایرانی همواره سعی کرده‌اند نتایج انتخابات آمریکا را بر سرنوشت عمومی ایرانیان بی‌ارتباط بدانند و یادآوری پیروزی ریگان، بوش پسر و ترامپ به عنوان ۳ رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه پس از انقلاب اسلامی، سخن از تاثیر حداکثری انتخابات آمریکا بر فضای داخلی ایران به میان آورد و نوشت: «نه‌تنها انتخابات ریاست‌جمهوری بزرگ‌ترین اقتصاد جهان باید به ‌عنوان یک اتفاق مهم مورد توجه و ارزیابی سیاسیون قرار بگیرد؛ بلکه حتی باید به انتخابات آینده قدرت‌های اقتصادی درجه ‌چندم هم توجه لازم را داشته‌ باشند. با چنین نگاهی، همسویی دولت و همه جریان‌های سیاسی درگیر در دوران پس از برجام و تلاش برای استفاده از فرصت تجارت و تنش‌زدایی آن ایام، می‌توانست مانع پیروزی ترامپ در سال 2016 و افزایش قیمت دلار تا مرز 30 هزار تومان شود!» روزنامه اعتماد، دیگر روزنامه اصلاح‌طلبی بود که در یادداشتی با عنوان «استفاده از فرصت‌ها» با اشاره به این فرض که بایدن وعده بازگشت به برجام را داده است، پیشاپیش آن را به عنوان جرقه‌ای برای انتخابات سال1400 توصیف کرد و نوشت: «پاداش این همراهی (مردم ایران) و‌ مزد این صبوری به باور من استفاده از فرصت روی کار آمدن دموکرات‌ها و فعال شدن دیپلماسی پیش‌برنده ایران در منطقه و‌ جهان است. دیپلماسی‌ای که با تکیه بر منافع ملی، استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور در خدمت پیشرفت همه‌جانبه و بهبود و رشد اقتصاد و در نهایت رضایت‌مندی مردم باشد. اگر نگاه به دیپلماسی تحقق اهداف گفته‌شده‌ باشد و تاثیری عینی در زندگی مردم بگذارد چه بسا می‌تواند شکاف‌های موجود بین حاکمیت و‌ مردم را نیز ترمیم کند؛ مشروط بر آنکه منافع ملی به پای منافع جناحی ذبح نشود و این همراهی در مجموعه ارکان حاکمیت در ایران نیز شکل بگیرد. در چنین صورتی شاید از هم‌اکنون بتوان پیش‌بینی کرد که انتخابات ۱۴۰۰ ایران هم می‌تواند انتخابات پرشوری باشد». در این میان دیگر رسانه‌های اصلاح‌طلب خط مشابهی را در این زمینه پیگیری کردند. روزنامه آرمان ملی در مطلبی با عنوان «از انتخابات آمریکا تا انتخابات 1400 ایران» نوشت: «دونالد ترامپ، با وجودی که همیشه رو بازی می‌کند اما فردی بی‌سیاست و بی‌تدبیر است که تا آخرین نفس شمشیرش را برای ایران از رو بسته و با اعمال تحریم‌های دقیقه نودی و فشار حداکثری، شرایط زندگی را برای مردم سخت کرده است. او همچنین هزینه‌های بسیاری برای آمریکا از جمله در تقویت نژادپرستی و جنگ داخلی در پورتلند، ماجرای دیوار مکزیک و برخورد با مهاجران داشته است. اما جو بایدن، آرام‌تر و محافظه‌کارانه‌تر برخورد می‌کند، لیکن نمی‌تواند خسارت‌هایی را که ترامپ به کشور‌ زده به آسانی حل کند». 

 

* چرا ذوق‌زده؟

روحانی نیمه دوم حیات سیاسی خود را به ‌عنوان بازیگری که در تمنای کسب کرسی ریاست‌جمهوری و تبدیل شدن به منتخبی از جانب مردم بود، با کلیدواژه‌هایی همچون «مذاکره»، «تعامل خارجی» و در نهایت با الگویی مبتنی بر «توسعه برون‌زا» آغاز کرد. او برای اولین‌بار دیپلماسی را از وسیله‌ای برای نیل به اهداف، تبدیل به هدفی کرد که باقی ابزارهای حکمرانی را مبدل به وسایل تحقق آن می‌دانست، از همین رو نیز عجیب به نظر نمی‌آمد در این مسیر تا جایی پیش رود که پیش و پس تمام امور را مرتبط با عنصر روابط خارجی به‌ عنوان تنها برگ برنده خود تعریف کند، هر چند در عمل چیزی عایدش نشد. 

انسداد ایده‌های مدیریتی، پیش از هر چیز دولت را به موقعیتی شبیه تعطیلات غیررسمی برد. درست در فضایی که شاهرگ ایده‌های اجرایی دولت زیر تیغ رفته بود و بی‌ثباتی اقتصادی بالاترین حد نارضایتی عمومی را ایجاد کرده بود، روحانی و همراهانش به اوج انفعال و بی‌عملی در عرصه مدیریت اجرایی کشور رسیدند. رشد چندصد درصدی نرخ ارز که بیش از خروج ترامپ از برجام میوه خلق نقدینگی افسارگسیخته در دولت اول روحانی بود و سیاست‌هایی همچون تخصیص غیرشفاف ارز دولتی به گروهی از فعالان اقتصادی که به اذعان جراید حامی روحانی مولد یکی از بزرگ‌ترین فسادهای اقتصادی تاریخ ایران بود و اثرات انکارناپذیر این رفتارها بر موقعیت معیشتی مردم، سطح مطالبات عمومی از دولتمردان را به بالاترین حد ممکن رساند اما شاید تنها پاسخی که در این میان به جامعه داده شد توصیه به صبری منفعلانه با امید تغییر رئیس‌جمهور آمریکا بود اما حال که احتمال دارد یک رئیس‌جمهور دموکرات سکان را در آمریکا در دست بگیرد، روحانی برای تغییر وضع موجود اقتصادی و سیاسی چه ایده‌ای دارد؟ بازگشت به همان مسیری که منجر به پدید آمدن وضعیت فعلی شده است! روحانی و حامیانش خود را درون یک لوپ قرار داده‌اند که ماندگاری در آن جز تعمیق بیشتر مشکلات مردم چیز دیگری به بار نمی‌آورد. 

******

گروه سیاسی: محمدجواد ظریف که این روزها در سفر منطقه‌ای به آمریکای لاتین به سر می‌برد، از موضع‌گیری درباره انتخابات آمریکا و بازگشت احتمالی دولت آینده این کشور به برجام غافل نیست. 

به گزارش «وطن امروز»، وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با شبکه «تله سور» درباره موضع ایران درباره نتیجه انتخابات آمریکا و اینکه آیا بر سر کار بودن دموکرات‌ها یا جمهوری‌خواهان در کاخ سفید تفاوتی دارد، گفت: هنوز نمی‌دانیم چه کسی پس از این انتخابات پیروز خواهد شد اما معلوم است تفاوتی میان این ۲ مورد وجود دارد، بویژه در دوران دولت ترامپ که حتی اختلافاتی میان خود جمهوری‌خواهان نیز وجود داشت و دیپلماسی‌ای که دولت ترامپ در پیش گرفت، اگر چه دیپلماسی زیادی هم از آن ندیدیم، بر اساس تهدیدهای شخص او و وزیر خارجه‌اش بود. بنابراین تفاوت‌هایی وجود خواهد داشت اما چیزی که برای ما اهمیت دارد لحن و کلمات نیست، بلکه عملکردهاست. آمریکا فعالیتی غیرقانونی علیه ایران داشته است به دلیل اینکه به اقتصاد و مردم ما لطمه زد و اگر می‌خواهد وضعیت تغییر کند، باید رویه‌اش را تغییر دهد. رئیس دستگاه دیپلماسی درباره اینکه آیا امیدی به بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای که این کشور در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، دارد یا نه، توضیح داد: توافق هسته‌ای یک در چرخان نیست. آمریکا تصمیم گرفت از آن توافق خارج شود و حالا باید یک صندلی پشت میز مذاکره‌ این توافق به دست بیاورد. نکته این است که آمریکا حق نداشت از این توافق خارج شود، چرا که این توافق یک توافق دوجانبه میان ایران و آمریکا نبود و یک قطعنامه شورای امنیت است. اگر آمریکا می‌خواست از تعهدات این توافق رهایی یابد، باید از سازمان ملل خارج می‌شد، نه فقط از یک توافق. 

با نزدیک شدن به اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و پیروزی احتمالی جو بایدن، نامزد دموکرات به نظر می‌رسد دولت و وزارت خارجه در حال فاصله گرفتن از ادعاهای پیشین خود مبنی بر بی‌طرفی در این انتخابات و همچنین بیان این گزاره که انتخاب ترامپ یا بایدن تفاوتی در سیاست خارجی کشورمان ندارد، هستند. ظریف در حالی ادعا می‌کند آمریکا حق نداشت از برجام خارج شود که به عنوان عضو ارشد مذاکره‌کننده برجام وظیفه داشت تضمین حاصل کند آمریکا نتواند براحتی از یک توافق بین‌المللی خارج شود اما نه ‌تنها برجام با یک متن مبهم و غیرشفاف درباره تعهدات طرف مقابل نگاشته شد، بلکه حتی در آن ایام وزیر امور خارجه، تمام هشدارها مبنی بر توانایی خروج آمریکا از این توافق تنها با یک چرخش قلم را نادیده گرفت و به تمسخر این هشدارها پرداخت. حتی رئیس‌جمهور پا را از این فراتر گذاشت و از خروج آمریکا از برجام با بیان اینکه شر یک مزاحم از توافق کم شد، استقبال کرد تا برجام را تبدیل به سندی نامتوازن کند که تمام هزینه‌های آن یکطرفه بر عهده ایران باشد. 

در زمان انعقاد برجام ۴۷ سناتور آمریکایی در نامه‌ای به دولتمردان ایران هشدار دادند آنچه را با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام با ۶ کشور دیگر امضا می‌کنند، تنها یک توافق اجرایی است و رئیس‌جمهور بعدی می‌تواند با یک حرکت قلم آن را ابطال کند اما وزیر امور خارجه در واکنش به آن گفت: به اعتقاد ما این نامه هیچ ارزش حقوقی ندارد و صرفا یک ترفند تبلیغاتی است. وی در ادامه با ابراز تعجب اظهار کرد: نامه سناتورهای مزبور نشان می‌دهد آنها نه ‌تنها با مقررات حقوق بین‌الملل بیگانه‌اند، بلکه حتی به طور کامل با ریزه‌کاری‌های قانون اساسی خود درباره اختیارات رئیس‌جمهور آمریکا در اجرای سیاست خارجی نیز آشنا نیستند. 

ظریف پیش از این هم در نشست مجازی اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا گفت: آمریکا بدون هیچ دلیلی از برجام خارج شد، این کار خسارات زیادی را به مردم ایران وارد کرد. وزیر امور خارجه افزود: آمریکایی‌ها میلیاردها دلار به ایران ضرر زدند، فقط به خاطر اینکه از رئیس‌جمهوری سابق آمریکا خوش‌شان نمی‌آمد. این به من مربوط نیست که این رئیس‌جمهوری یا رئیس‌جمهوری آینده، از عملکرد رئیس‌جمهوری گذشته خوشش می‌آید یا خیر اما آمریکا باید در جامعه بین‌المللی مسؤولانه عمل کند که متأسفانه اینگونه نبوده‌ است. 

در چنین وضعیتی آنچه ظریف در این گفت‌وگوی تلویزیونی با شبکه «تله سور» ونزوئلا مبنی بر اینکه آمریکا حالا باید یک صندلی پشت میز مذاکره‌ این توافق به دست آورد، بیان کرده است،  اعتراف به ضربه‌ای است که به خاطر اعتماد بی‌حاصل تیم مذاکره‌کننده به طرف‌های آن طرف میز به کشور وارد شد. با این حال دولت بعدی آمریکا احتمالا برای بهبود وجهه بین‌المللی و تنظیم سیاست خارجی این کشور در صدد باشد بار دیگر خود را متعهد به توافق جامع اقدام مشترک بداند. 

در عین حال طی ماه‌های گذشته این آمریکایی‌ها بودند که برای بازگشت به برجام پیش‌شرط گذاشتند که اول ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد تا آمریکا به برجام بازگردد و در این بین سخنی از تعهدات آمریکا هم در میان نیست. در چنین شرایطی  اظهارات ظریف تأییدی بر این است که ایران هم پیش‌شرط‌هایی برای بازگشت احتمالی آمریکا به برجام دارد. 

«وطن امروز» روز شنبه در گزارش خود نوشت آمریکا نمی‌تواند بدون توجه به ۳ مساله به برجام بازگردد. طبیعتا خروج آمریکا از برجام و هزینه‌های اقتصادی‌ای که ایران پس از تعطیلی صنعت هسته‌ای خود و عدم اجرای تعهدات طرف آمریکایی متحمل شده و جنایاتی چون ترور شهید سلیمانی از جمله مسائلی است که دولت بعدی آمریکا برای بازگشت به برجام باید آنها را تعیین ‌تکلیف کند که در ادامه به این موارد اشاره می‌شود. 

 الف- لغو مکانیسم ماشه 

ایالات متحده آمریکا طی نامه مورخ 30 مرداد 1399 (20 آگوست 2020) به رئیس شورای امنیت اعلام کرد مطابق ماده 11 قطعنامه 2231 شورای امنیت، ایران نسبت به اجرای تعهدات برجامی خود عدم پایبندی عمده داشته و از همین رو مکانیسم حل‌و‌فصل اختلافات موجود در برجام را فعال می‌کند. طبق ادعای آمریکا 31 شهریورماه سال جاری نیز وزیر خارجه آمریکا آنچنان که انتظار می‌رفت با انتشار بیانیه‌ای خبر از بازگشت تحریم‌های منقضی شده سازمان ملل در چارچوب برقراری مکانیسم ماشه از سوی این کشور داد و نوشت: «تحریم‌ها متعاقب فرآیند اسنپ‌بک ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بازگشته‌اند. در تاریخ بیستم آگوست، ایالات متحده درباره عدم اهتمام ایران به تعهدات برجامی‌اش، به رئیس شورای امنیت اطلاع داد». هر چند کشورهای عضو شورای امنیت از جمله روسیه، چین، فرانسه و انگلیس به همراه آلمان از این اقدام استقبال نکردند اما سایه تحریم‌های سنگین آمریکا بر روابط کشورها و شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد و این ساختار تحریمی جدید باید توسط دولت بعدی آمریکا لغو شود. 

ب- جبران تبعات اقتصادی خروج از برجام

برجام یک خسارت محض برای ایران بود اما عدم اجرای بندهای نامتوازن همین توافقنامه، هزینه‌های مضاعفی به ایران تحمیل کرد. با خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌های بین‌المللی در حوزه موضوعاتی که ایران بر مبنای برجام اجازه تعامل بین‌المللی درباره آن موضوعات را پیدا می‌کرد، تعاملات بین‌المللی ایران در ۲ سال گذشته بشدت آسیب دید. 

بی‌عملی دولت در سال اول و انجام ندادن اقدامات مناسب برای مقابله با خروج آمریکا از برجام، بی‌توجهی دولت روحانی به بهره‌گیری از سایر ظرفیت‌های بین‌المللی برای کاهش تبعات اقتصادی خروج آمریکا از برجام و... سبب شد این اقدام آمریکا تبعات اقتصادی شدیدی علیه ایران داشته باشد. جبران صدمات وارد‌آمده به اقتصاد ایران یکی از شروط ضروری برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای است. 

 پ- پذیرش نقش دولت آمریکا در ترور حاج‌قاسم 

یکی دیگر از مواردی که آمریکا به عنوان پیش‌شرط حضور در برجام باید سرنوشت آن را مشخص کند، پذیرش نقش دولت این کشور در ترور سردار سلیمانی و تن دادن به قوانین بین‌الملل در تاوان این اقدام تروریستی است.