گروه سیاسی: رفتارهای دولت روحانی در ماه‌های پایانی زمامداری خود و پیام‌های مستقیم و غیرمستقیمی که به طرف‌های خارجی صادر می‌کند، حکایت از تثبیت الگوی «بیم و امید» در دیپلماسی دولت دارد؛ رویکردی که البته از سال92 و پس از توصیف جهانبینی کدخدامحور دولت خود را نمایان کرد و با گذر زمان بیش از پیش به چشم آمد. 

با این حال بالاترین سطح الگوی «بیم و امید» دولتی در مواجهه با امور بیرونی، خود را در یک سال گذشته و با گرم شدن تنور انتخابات آمریکا نشان داد. وابسته کردن سرنوشت کشور و هر گونه برنامه‌ریزی برای برون‌رفت از وضعیت موجود به انتخابات آمریکا باعث شد گزاره شرطی شدن اقتصاد ایران به نتایج رقابت‌های انتخاباتی آمریکا بیش از پیش در افکارعمومی جامعه ایران مطرح شود. بر مبنای الگوی «بیم و امید» در عرصه بین‌الملل پیروزی کاندیدای حزب دموکرات در میدان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نقطه آغازین امید به بهبود شرایط به حساب می‌آمد، تا جایی که رسانه‌های همسو با دولت از ماه‌ها قبل از برگزاری انتخابات آمریکا به استقبال اما و اگرهای این امید بالقوه رفته بودند. 

در چنین شرایطی سخنان روز گذشته رئیس‌جمهور به مثابه گام جدیدی در عرصه تثبیت الگوی «بیم و امید» به شمار می‌رفت؛ سخنانی که پیش از همه این پرسش را مطرح می‌کرد که به فرض صحت داشتن تمام امیدهای دولت و اصلاح‌طلبان به معجزه دموکرات‌ها، آیا آنها هیچ راهکاری در صورت پیروزی جمهوری‌خواهان برای خود ندارند؟

 

* تحلیل انتخاباتی روحانی

انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در شرایطی محور اصلی صحبت‌های روحانی در جلسه هیأت دولت را تشکیل می‌داد که او چند باری در لابه‌لای سخنان خود به عدم توجه دولتش به نتیجه انتخابات آمریکا اشاره کرد و گفت: آنها که فکر می‌کنند دولت دست روی دست گذاشته و به این چشم دوخته که در عالم چه اتفاقی رخ می‌دهد، باید بدانند دولت برنامه‌ریزی خود را می‌کند و آمارها نشان‌دهنده این برنامه‌ریزی است. 

رئیس‌جمهور در ابتدای سخنان خود با اشاره به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا گفت: رئیس‌جمهوری که همواره به دنبال تحقیر ملت‌ها بود و صراحتا اسم گاو شیرده را به ‌کار می‌برد، در یک انتخابات با مخالفت قاطع مردم مواجه شد و این بسیار حائز اهمیت بود. روحانی در ادامه با تحلیل انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، علت شکست احتمالی ترامپ را در ۳ عامل «مدیریت ضعیف کرونا»، «به هم ریختن مناسبات آمریکا با جهان» و «تحقیر در سیاست‌های بین‌المللی» دانست و گفت: آمریکا هیچ وقت در روابط بین‌الملل اینچنین در شورای امنیت و سازمان ملل مفتضح نشده بود. اینکه طرحی را ارائه کنند و فقط خودشان و جزیره‌ای کوچک به آنها رای دهند یا طرحی بدهند که هیچ کشوری به آن اعتنا نکند، تحقیر بزرگی بود. به این دلایلی که گفتم مردم آمریکا تصمیم به تغییر گرفتند. 

روحانی در بخش بعدی سخنان روز گذشته خود با اشاره به پیروزی احتمالی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا گفت: این آقایی که آمده از ابتدای تبلیغات انتخابات گفته می‌خواهیم به برجام برگردیم، خب! ما که در داخل برجام بودیم و ۱+۴ هم داخل برجام بوده، حالا در تعهدات سستی کرده‌اند و ما هم متقابلا تعهدات را کاهش داده‌ایم ولی بالاخره همه در داخل برجام بوده‌ایم. این برعهده آنهاست. اگر به وظیفه خود عمل کردند می‌توانند به شکل جدیدی عمل کنند. ما برنامه‌مان را در داخل کشور به اراده آنها پیوند نمی‌زنیم، بلکه برنامه ما به اصول‌مان پیوند خورده است. وی ادامه داد: اگر طرف مقابل به سمت اصول ما حرکت کرد، راه باز است و بسته نیست ولی اگر نخواستند، برنامه‌های‌مان را ادامه می‌دهیم. برنامه‌ای که اخیرا برای ۹ ماه آینده تدوین شده، بر این مبنا بوده که همین حاکم فعلی آمریکا پیروز شود. ما برنامه خود را بر این مبنا تنظیم نکرده‌ایم که رئیس دولت فعلی تغییر کند که البته تغییر کرد و این به نفع ملت‌ها و خود ملت آمریکاست.

 

* موضوعات ملی را به انتخابات گره نزنیم!

روحانی که در ۲ انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌های 92 و 96 بیشترین تجربه را در پیوند دادن مسائل و مصالح ملی به رقابت‌های سیاسی داشت، در ادامه سخنانش ضمن یادآوری انتخابات 1400 از ارتباط میان موضع‌گیری‌ها و این انتخابات گلایه کرد و گفت: خواهش می‌کنم موضوعات منافع ملی کشور را به انتخابات گره نزنیم. همان‌طور که زندگی‌مان و تولیدمان را نباید به تحولات دیگر کشورها گره بزنیم، از این طرف هم نباید موضع‌گیری و حرکات‌مان را گره بزنیم به انتخابات ۱۴۰۰. انتخابات سر جای خودش برگزار می‌شود و هر که دلش بخواهد می‌آید و امیدواریم فضای پرشور حاکم شود و هر کسی مردم انتخاب کردند بیاید. اشکال ندارد از امروز تبلیغات ریاست‌جمهوری را شروع کنیم اما منافع ملی را فدای انتخابات نکنیم. مردم می‌خواهند احساس راحتی کنند و شرایط بهتری را پیش‌روی خود داشته باشند. 

سخنان روحانی در شرایطی است که وی برای نخستین‌بار در تاریخ کشور مساله مذاکرات خارجی کشور را به میدان رقابت‌های انتخاباتی کشاند و در نهایت انتخابات را تبدیل به یک رفراندوم سیاست خارجی کرد. وی با بیان اینکه دشمنان می‌خواستند ایران تسلیم شود و دیدند نمی‌شود، گفت: تحریم را تبدیل به جنگ تروریستی کردند. اقدامات تحریک‌آمیز انجام دادند و تا مرز جنگ پیش آمدند. این تدبیر نظام و مدیریت نظام و این تصمیم درست دولت بود. هیچ‌ جا نگذاشتیم از فضا استفاده کنند ولی آنها تا مرز جنگ آمدند و از خط قرمز ما عبور کردند و بزرگ‌ترین سردار ما را نامردانه به شهادت رساندند، البته تودهنی خوردند. 

 

* آرزوهای بایدنی دولت

بخش اصلی سخنان رئیس‌جمهور باز هم به انتخاب بایدن و امیدهای دولت به این انتخاب مربوط می‌شد. روحانی در همین زمینه گفت: امیدواریم مردم آمریکا شرایط را به گونه‌ای رقم بزنند که شاهد این باشیم کاخ سفید بر مبنای منافع این کشور و بدون تحقیر ملت‌های دیگر و پایبندی به تعهدات خود به مسیر درست بازگردد. وی با بیان اینکه ما هر کجا ببینیم شرایط برای لغو تحریم آماده است از این فرصت استفاده خواهیم کرد، گفت: هدف ما این است تحریم ظالمانه لغو شود و به‌راحتی در تعامل با جهان باشیم و هدف این است فشار تحریم را از شانه مردم برداریم. هر کجا فرصت فراهم باشد اقدامات و وظایف خودمان را انجام می‌دهیم. کسی حق ندارد فرصت‌سوزی کند. باید از فرصت‌ها بر مبنای منافع ملی و وحدت ملی استفاده کنیم. 

رئیس‌جمهور با بیان اینکه در این ۷ سال در یک دوره‌ای بر مبنای تعامل و مذاکره پیش رفتیم، اظهار داشت: شما ملت ایران ثمره آن را در سال‌های ۹۵ و ۹۶ دیدید که در این ۲ سال شرایط ما جزو بهترین شرایط بعد از ۴۰ سال انقلاب بود، آن هم بر مبنای شاخص‌های اقتصادی. یعنی تورم تک‌رقمی بود و رشد اقتصادی ما در یک سال یعنی ۹۵ بالاترین رشد اقتصادی جهان بود. اشتغال در شرایط بهتری نسبت به متوسط دوره‌های قبل بود. رشد اقتصادی ما از متوسط دوره‌های قبل بهتر بود. رشد پایه پولی پایین‌تر بود. در تمام شاخص‌ها بر مبنای سیاستی که نظام جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده بود با وحدت و با هدایت رهبری پیش رفتیم. وی ادامه داد: امیدواریم شرایط آینده شرایط بهتری باشد. از هر فرصتی که به نفع منافع ملی مردم ما و رفع تحریم باشد، ما حتما استفاده می‌کنیم. این مسائل، مسائل امنیت ملی و منافع ملی ماست. مسائل حزبی و جناحی نیست. مربوط به کل ملت است و همه هم درباره آن متحدیم. البته هر گامی برداریم حتماً به رهنمودهای رهبری توجه می‌کنیم. ما می‌توانیم با اتحاد و وحدت و یکپارچگی، مسیر را برای گشایش بهتر در زندگی مردم، ان‌شاءالله انتخاب کنیم. 

 

* آیا مسیر تغییر می‌کند؟

سخنان روز گذشته رئیس‌جمهور در جلسه هیأت دولت، هرقدر در الگوی بیم و امیدی دولت، امیدوارکننده به نظر می‌آمد اما نشان‌دهنده مصمم بودن دولت برای پایان عمر خود بر مبنای رویکردی بود که کار خود را با آن آغاز کرده بود؛ حداکثری کردن تعیین‌کنندگی آمریکا در معادلات داخلی ایران و امیدواری به تغییر رفتار واشنگتن، آن هم در شرایطی که دولت ایران دیگر کمترین گامی برای فشار به آن برنمی‌دارد. روحانی در شرایطی از سال‌های 95 و 96 به عنوان شاهد مثال‌هایی از روزهای خوش برجامی خود یاد می‌کند و در آرزوی بازگشت به آن روزها از آمادگی برای تعامل و استفاده از فرصت‌های مذاکراتی سخن می‌گوید که کماکان مهم‌ترین پرسشی که باید پاسخگوی آن باشد، برنامه دولت در صورت عدم تعامل طرف خارجی است. 

با مجموعه این اوصاف، آغاز به کار دولت بایدن در آمریکا آن هم در میانه پیام‌های اینچنینی که از سوی مقامات دولتی و چهره‌های اصلاح‌طلب به واشنگتن ارسال می‌شود، می‌تواند منجر به در پیش گرفته شدن رفتاری همانند رفتارهای پیشین از سوی آمریکا شود. زمانی که طرف ایرانی به جای مطرح کردن مساله «بازگشت بدون پیش‌شرط به برجام» و جبران خسارت رفتار دولت آمریکا در این سال‌ها، از آمادگی برای تعامل با دولت جدید این کشور سخن به میان می‌آورد ناخودآگاه طرف آمریکایی را در موضع و موقعیت برتر قرار می‌دهد؛ حرکت بر مدار الگوی تثبیت‌شده‌ای که ایران را از موضع تعیین‌کنندگی مناسبات داخلی خود خارج کرده و با تبدیل کردن به متغیری وابسته به رفتار سیاست خارجی آمریکا، بیش از پیش به شرطی شدن اقتصاد و سیاست ایران در مواجهه با سیاست‌های واشنگتن کمک می‌کند. به عبارت ساده‌تر تعریف نظام‌مند مناسبات در قالب «امید» به دموکرات‌ها و «بیم» از جمهوری‌خواهان، حتی تعامل با دموکرات‌ها را به موضع ضعف می‌کشاند.