دکتر غلامرضا حسنی‌درمیان*: «طرح جمعیت و تعالی خانواده» در راستای حمایت از نهاد «خانواده» و افزایش جمعیت کشورمان، در مجلس بررسی و منتظر تصویب نهایی است اما نکته بسیار مهم‌تر از اجرای این طرح، این است که دولت باید طرح «حمایت از خانواده» را در برنامه توسعه لحاظ کند و محور توسعه را «خانواده» قرار بدهد، نه صرفا افزایش جمعیت. 

1- از مهم‌ترین مسائل کشور، استحکام خانواده است. اگر خانواده از نظر ساختاری محکم باشد، می‌توان برای افزایش فرزندآوری برنامه‌ریزی کرد، در غیر این صورت حتی اگر ازدواج صورت گیرد، به دلیل مستحکم نبودن بنیان خانواده و از‌هم‌گسیختگی آن، فرزندآوری نه‌تنها مشکلی را حل نخواهد کرد، بلکه خود باعث ایجاد اختلال خواهد شد. خانواده‌ای که در آن‌ طلاق اتفاق افتاده یا دچار فقدان یکی از والدین به دلیل آسیب‌های اجتماعی است، نمی‌تواند- یا به‌ندرت می‌تواند- فرزند مناسبی تحویل جامعه دهد، بنابراین نباید تنها به کمیت جمعیت فکر کرد. 

2- برای رسیدن به جمعیت مناسب از نظر کمی و کیفی باید حمایتی چندجانبه در تمام ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از خانواده انجام شود. برای مثال آموز‌ش‌ها در دوران پیش از بلوغ و دبیرستان باید در چارچوب حمایت از نظام خانواده باشد تا افرادی که در آینده نه‌چندان دور اقدام به ازدواج می‌کنند از سطح آگاهی بالاتری برخوردار باشند. بنابراین این برنامه‌های حمایتی باید پیش از ازدواج در راستای ایجاد آمادگی ازدواج و آموزش اهمیت خانواده و ضرورت آن، در چارچوب مهارت‌های لازم برای تشکیل خانواده با توجه به پیچیدگی‌های نیازهای زوجین و تفاوت‌های جنسیتی باشد تا دخترها و پسرها بتوانند بهنگام و با آگاهی اقدام به ازدواج کنند و پس از ازدواج نیز این برنامه‌ها باید به صورت مشاوره‌های روانشناختی برای زوجین ادامه یابد و خانواده‌ها بتوانند با هزینه بسیار کم یا حتی به صورت رایگان در طول زندگی مشاوره‌های لازم را دریافت و مهارت‌های کافی را کسب کنند که در نتیجه با استحکام خانواده امکان فرزندآوری افزایش خواهد یافت. 

3- با توجه به موارد مذکور، حمایت‌ها باید شامل هر 2 بخش تشکیل و تحکیم خانواده باشد و ارکان دولتی و غیردولتی و حتی خانواده‌ها باید زوجین را از نظر عاطفی و اقتصادی حمایت کنند. پس از تحکیم خانواده، می‌توان به مساله توسعه خانواده و فرزندآوری و تعالی خانواده پرداخت. 

یکی از مهم‌ترین موارد برای حمایت از زوجین، ایجاد فرصت اشتغال و درآمد پایدار است. پشتیبانی تنها از طریق اعطای تسهیلات و قرض‌الحسنه، زوجین را وابسته خواهد کرد و اثرات منفی بر جا خواهد گذاشت. یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد این است که حمایت دولت به گونه‌ای باشد که افراد متأهل در اولویت اشتغال قرار گیرند یا اعطای خانه یا تسهیلات مسکن متناسب با فرزندآوری و تعداد فرزندان تعریف شود. 

اگر بتوان مواردی از این دست را در تشکیل و تحکیم خانواده اجرایی کرد، احتمال توسعه خانواده وجود دارد. بنابراین با محور قرار دادن خانواده در سیاست‌های توسعه‌ای می‌توان برنامه‌های مناسبی در راستای افزایش جمعیت اجرا کرد. 

*پژوهشگر جمعیت/ استاد دانشگاه