رضا عدالتی‌پور: بدون شک عصبانیت محمد بن‌سلمان از نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا اگر بیشتر از ترامپ نباشد، کمتر از او نیست. بن‌سلمان در شرایطی شاهد شکست مهم‌ترین همپیمان و حامی خود در نظام بین‌الملل و حتی فضای داخلی عربستان سعودی است که حساب ویژه‌ای روی پیروزی ترامپ و حمایت وی از او در مسیر رسیدن به پادشاهی عربستان باز کرده بود. ولیعهد جوان سعودی‌ها که در یک سال گذشته اقدامات عملی جدی‌ای در محدود کردن مخالفان و بازداشت رقبای خود داشته است، پس از اعلام نتایج انتخابات آمریکا حلقه محاصره را علیه رقبای جدی خود تنگ‌تر کرده و با وجود وضعیت وخیم این کشور در جنگ با یمن، اخیرا با اتهام فساد مالی دست به تسویه سازمانی در بدنه ارتش و وزارت دفاع این کشور ‌زده است؛ اقداماتی که به نظر می‌رسد ناشی از نگرانی او بابت رویکرد دولت بعدی آمریکا نسبت به شخص او است. البته که این تغییر رویکرد آمریکا به منزله خارج شدن عربستان و بن‌سلمان از دایره حمایت دولت آمریکا نیست اما از آنجا که ولیعهد سعودی‌ رابطه نزدیک و منحصر‌به‌فردی با ارکان دولت ترامپ بویژه شخص رئیس‌جمهور و داماد وی داشته است و با توجه به انتقادات بایدن نسبت به سیاست خارجی ترامپ، این گزاره که بایدن به دلیل مسائل راهبردی و همچنین مقابله با میراث ترامپ، سعی در محدود کردن ولیعهد و سیاست‌های او داشته باشد، دور از انتظار نیست. از این رو است که بن‌سلمان تلاش دارد از حداقل فرصت باقیمانده در دولت ترامپ، حداکثر منافع را کسب و تغییرات مورد نظرش را در این پادشاهی تا حد امکان اجرایی کند. 

 

* دور تازه بازداشت نظامیان سعودی

به گزارش «وطن امروز»، سازمان موسوم به نظارت و مبارزه با فساد دولت سعودی اعلام کرد ۵۱ افسر نظامی، کارمند و چند تبعه خارجی متهم به فساد مالی شده‌اند. این خبر پس از افشای طرح بن‌سلمان برای اعدام محمد بن‌‌نایف و احمد بن‌عبدالعزیز ۲ شاهزاده بزرگ و صاحب‌نفوذ خانواده آل‌سعود منتشر شد. به نوشته خبرگزاری رسمی سعودی، ۱۹ افسر وزارت دفاع، ۳ کارمند دولتی، ۱۸ تاجر و سرمایه‌گذار، 8 کارمند بخش خصوصی و ۳ تبعه خارجی در 6 پرونده فساد مالی جمعا به ارزش ۳۲۸ میلیون دلار تحت بازجویی و تحقیقات قرار گرفته‌اند. یک مقام سازمان مبارزه با فساد سعودی در این باره گفت این سازمان تاکنون ۱۵۸ مورد فساد را کشف و ۲۲۶ شهروند سعودی و تبعه خارجی را بازداشت کرده است. بر اساس خبر منتشرشده، شماری از افسران و کارمندان غیرنظامی شاغل در وزارت دفاع با مشارکت تعدادی دیگر، معاملات مالی شبهه‌برانگیزی داشته‌اند و مرتکب جرم دریافت رشوه و سوءاستفاده از موقعیت خود در کنار جعل اسناد و حیف و میل اموال عمومی شده‌اند. 

 

* مقابله با فساد یا تسویه‌حساب با رقبا؟

برخی کارشناسان با توجه به پیشینه محمد بن‌سلمان در باج‌گیری از شاهزاده‌های سعودی احتمال مرتبط بودن رسانه‌ای شدن این پرونده را با رفتار اخیر وی در آماده‌سازی برای افزایش فشار بر احمد بن‌عبدالعزیز و محمد بن‌نایف ۲ شاهزاده صاحب‌نفوذ سعودی که اتفاقا تاثیر قابل توجهی بر بخش‌هایی از ارتش عربستان هم دارند، بی‌ارتباط نمی‌دانند. «هشام جابر» کارشناس نظامی و مسائل استراتژیک در گفت‌و‌گو با شبکه الجزیره در این باره گفته است معمول نیست دولت سعودی مسائل مرتبط با فساد در برخی وزارتخانه‌ها از جمله وزارت دفاع را با جزئیات اعلام کند و پشت پرده این اقدام، اهداف سیاسی نهفته شده و قرار است پرونده‌های قدیمی برای محکومیت مسؤولان سابق بازگشایی شود و این مسأله با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا همزمان شده است. محمد بن‌سلمان از زمان رسیدن به ولیعهدی در ژوئن ۲۰۱۷، بسیاری از رقبا و شاهزادگان و مقامات سعودی را به اتهام فساد، کنار ‌زده یا حذف کرده است. از جمله این افراد احمد بن‌عبدالعزیز ۷۸ ساله برادر ملک‌سلمان و محمد بن‌نایف ۶۱ ساله ولیعهد سابق و برادرزاده ملک‌سلمان هستند که از 6 ماه پیش به اتهام تلاش برای کودتا علیه محمد بن‌سلمان در زندان به سر می‌برند.

 

* بن‌سلمان به دنبال چیست؟

محمد بن‌سلمان که در 4 سال گذشته تحت حمایت همه‌جانبه ترامپ، از هر اعتراض و اتهامی در رابطه با جنایات حقوق بشری و جنگی علیه معترضان داخلی و خارجی و حمله به یمن مصون مانده است و با انعقاد قراردادهای هنگفت تسلیحاتی با آمریکا این حمایت را دوچندان کرده ‌بود، رسیدن بی‌دردسر به پادشاهی عربستان را در لوای این حمایت متصور بود اما با اعلام نتایج انتخابات آمریکا و احتمال بالای معرفی جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده آمریکا، اکنون ولیعهد جوان نگران اجرای بدون دردسر برنامه‌های خود است. از این رو محمد بن‌سلمان در رویکرد خود 2 هدف کوتاه‌مدت و بلندمدت را در دستور کار قرار داده است. 

بر این اساس بن‌سلمان در تلاش است تا زمان تحلیف رئیس‌جمهوری جدید تا حد امکان تغییرات مدنظرش را در مسیر انحصار و تثبیت قدرت در داخل اعمال کند و در بلندمدت با نزدیکی بیشتر به رژیم صهیونیستی و گسترش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با این رژیم، حمایت حداکثری دولت بعدی آمریکا را هم داشته باشد و خود را به عنوان تنها گزینه پادشاهی عربستان از منظر آمریکا حفظ کند. از این رو است که هفته گذشته خبر دیدار نتانیاهو و بن‌سلمان رسانه‌ای شد. هر چند این خبر از سوی وزیر خارجه سعودی‌ها تکذیب شد ولی مانور رسانه‌‌های صهیونیستی پس از این دیدار روی این خبر نشان از برنامه بن‌سلمان برای ارزیابی بازخورد این ملاقات در جامعه عربستان دارد. روزنامه فرانسوی لوموند هم در گزارشی با اشاره به این مساله نوشته است صحبت از دیدارهای مستقیم محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی مساله تازه‌ای نیست، آنچه تازگی دارد این است که این دیدارها برای نخستین‌بار تایید می‌شود. این روزنامه هدف از رسانه‌ای شدن این ملاقات را اعلام آمادگی بن‌سلمان برای نزدیکی هر چه بیشتر با بایدن قلمداد کرده است. 

 

* دولت بعدی آمریکا و ملاحظات رابطه با ولیعهد سعودی

صرف‌نظر از تحولات داخلی آمریکا، چنانچه بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری بعدی این کشور معرفی شود طبیعتا تغییرات بنیادینی در سیاست خارجی آمریکا رخ نخواهد داد. بیان این نکته ضروری است که گزینه حداکثری دولت بایدن تغییر ولیعهد سعودی‌هاست اما این موضوع به واقع اغراق‌آمیز است، چرا که واقعیت فعلی سیاست و حکومت در عربستان و همچنین وضعیت آشفته داخلی آمریکا امکان تغییر ولیعهد با اعمال فشار خارجی در کوتاه‌مدت را میسر نخواهد کرد و این مسأله احتمالا از دستور کار خارج است. اما این گزاره به معنای عدم تغییر در رویکرد دولت آمریکا در قبال سیاست‌های بن‌سلمان و عربستان نیست. بنا بر آنچه در دوران رقابت‌های انتخاباتی از سوی بایدن مطرح شد، او منتقد سیاست‌های عربستان در یمن است و همچنین در موضوعاتی نظیر قتل جمال خاشقجی نیز هرگز رویه ترامپ را پیگیری نخواهدکرد. بر این اساس، رابطه آمریکا با عربستان در دولت جدید این کشور را می‌توان از منظر سیاست داخلی و منطقه‌ای مورد بررسی قرار داد. 

در بعد داخلی، بایدن درصدد است مخالفت خود با عملکرد ترامپ را به شکل عملی نشان دهد و از این رو حمایت‌های واشنگتن از شخص ولیعهد و جنایات جنگی و حقوق بشری دولت سعودی را حداقل در ظاهر کاهش خواهد داد اما این به معنای کاهش سطح روابط ۲ کشور نخواهد بود. 

دلیل این رویکرد هم اوضاع اقتصادی آمریکا و وابستگی دولت این کشور به انعقاد قراردادهای تسلیحاتی است. عربستان سعودی از سال 2010 تا 2014 تنها 5/7 درصد تسلیحات صادراتی آمریکا را در اختیار داشت و از سال 2014 تا 2019 این عدد به 25 درصد رسیده است. از این جهت آنها ملاحظه مربوط به رفتار با ولیعهد را در دستور کار قرار خواهند داد. 

در بعد منطقه‌ای مهم‌ترین مسأله‌ای که بایدن در مواجهه با بن‌سلمان باید حل‌و‌فصل کند جنگ یمن است. این موضوع هم به لحاظ راهبردی و هم از منظر حقوق بشری دولت بایدن را تحت فشار قرار می‌دهد. اما از آنجا که مسائل حقوق بشری برای دولت آمریکا نسبت به مسائل اقتصادی در اولویت نیست، مشخصا اگر تغییر رویه‌ای از سوی آمریکا در قبال جنگ یمن رخ دهد، معطوف به مسائل راهبردی و تاثیر قدرت مقاومت در این نبرد است. در این راستا احتمالا ایالات متحده فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان را محدود خواهد کرد و با توجه به نیاز راهبردی به عربستان به عنوان شریک استراتژیک و نقش آن در تامین انرژی، فروش تسلیحات دفاعی را برای آن مدنظر قرار می‌دهد. این رویکرد سبب خواهد شد عربستان سعودی ضمن برخورداری از تجهیزات دفاعی، در کاربرد سیاست‌های تهاجمی در منطقه محدود شود.