عباس اسماعیل‌گل: احمدعلی راغب پدیدآورنده موسیقی‌ها، ترانه‌ها و سرود‌های انقلابی بر اثر عوارض ناشی از بیماری سرطان، در ۷۶ سالگی دارفانی را وداع گفت. احمدعلی راغب را «مرد هزارآهنگ» لقب داده‌اند؛ در آرشیو‌های صداو‌سیما بالغ بر هزار و 400 قطعه موسیقی از او به ثبت رسیده است. احمدعلی راغب سال ۱۳۵۰ با قبولی در آزمون هنری شورای موسیقی رادیو، به عنوان نوازنده «عود» در ارکستر سازهای ملی رادیو زیر نظر مهدی مفتاح و بعدها، همایون خرم، مشغول کار شد، همچنین قطعات بدون کلام فولکلور گیلانی که سال‌ها برای گردآوری آنها زحمت کشیده بود را توانست با همین ارکستر اجرا کند که هنوز هم پخش می‌شوند. حضور در محضر هنرمندانی همچون جلیل شهناز، فرهنگ شریف، علی‌اکبر سرخوش، همایون خرم، علی تجویدی و جواد معروفی، تجربیات ارزشمندی را برای او به همراه داشت.  

دوره نخست فعالیت‌های فرهنگی و هنری احمدعلی راغب به سال‌های جوانی او بازمی‌گردد؛ زمانی که به دلیل علاقه و اشتیاق فراوان به فرهنگ و موسیقی فولکلور نواحی مختلف ایران و تلاش برای شکستن انحصار فرهنگی موجود در رسانه‌های وقت، به شکل خودانگیخته و با هزینه شخصی، به جمع‌آوری نواها و الحان فولکلور نواحی مختلف ایران مشغول شد. وی در این باره گفته بود: «از سال ۱۳۵۴ با علاقه و اشتیاقی فراوان، با هدف دریافت نواهای محلی، فولکلور و آیینی سراسر کشور، به نواحی مختلف ایران سفرهایی داشتم؛ سفرهایی که حاصل آن آشنایی با زوایای مختلف فرهنگ، آداب و رسوم و خصایص منحصر به فرد زندگی روزمره اقوام گوناگونی همچون کردها، لرها، گیلک‌ها، ترک‌ها، قشقایی‌ها، خراسانی‌ها و نیز اقوام نواحی مرکزی ایران بود. تمام وقت من در آن سال‌ها به جمع‌آوری و ثبت دقیق این مشاهدات اختصاص داشت که با علاقه‌ای وافر و دقتی فراوان به آن مبادرت داشتم».

 

* آغاز فعالیت‌های انقلابی

پس از قیام خونین 17 شهریور 57، احمدعلی راغب نسبت به این اتفاق، بی‌تفاوت نماند و همراه با برخی دیگر از هنرمندان سرشناس رادیو و تلویزیون، از همکاری با مراکز هنری وابسته به رژیم پهلوی و عضویت در ارکستر سازهای ملی، استعفا کرد. ارتباط با برخی گروه‌های هنری غیررسمی و آشنایی با افرادی همچون حسین شمسایی، مجید حدادعادل و حمید شاهنگیان به زمینه‌ای برای فعالیت‌های انقلابی او تبدیل شد. همکاری در تهیه و تولید سرودهایی که بنا بود در محصولات فرهنگی نیروهای انقلابی (سخنرانی‌ها و...) استفاده شود و به شیوه زیرزمینی به دست مردم برسد، وظیفه این گروه‌ها بود که در مساجد و محافل مخفی، تشکیل شده بود. سرودهایی همچون «معلم شهید» (در رثای علی شریعتی)، «بابا خون داد»، «خیرمقدم» و «نغمه اتحاد»، برخی از تولیدات موسیقایی احمدعلی راغب در آن مقطع بود که بعدها و پس از پیروزی انقلاب و ازسرگیری فعالیت ارکسترهای موسیقی و فعالیت‌های هنری در رادیو و تلویزیون، بازسازی شده و با تنظیم برای ارکستر اجرا شد. 

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی، احمدعلی راغب با تلاش فراوان و همکاری جمعی برخی هنرمندان، گروه‌هایی را جمع‌آوری کرده و مشغول ساخت سرودهای انقلابی شد. مشکل پیش روی او و معدود آهنگسازان دیگری که عزم همراهی با تغییرات را داشتند، عدم دسترسی به نمونه و الگویی بود که مطلوب موسیقی انقلابی بر اساس شرایط جدید باشد، بنابراین تصمیم گرفت از شعارهای مردمی که از بطن کوچه و خیابان می‌جوشد، برای ساخت موسیقی الهام بگیرد. ذخیره موسیقی فولکلور و آیینی نواحی مختلف ایران که احمدعلی راغب از جوانی دل‌مشغول فراگیری و ثبت آنها بود، در این مقطع به کمک او آمد و جنس موسیقی او را از دیگر آهنگسازان متمایز کرد. این می‌توانست بهترین الگو برای سرود انقلابی در پیوند با باورهای عمیق بومی و مذهبی مردم باشد. تلاش‌های احمدعلی راغب ادامه یافت که این تلاش‌ها در کنار دوستی صمیمانه و همکاری با شعرایی نظیر مشفق کاشانی، حمید سبزواری و محمدعلی معلم به ساخت سرودهایی نظیر «خوش آمدی امام ما»، «بانگ آزادی» (الله‌اکبر، خمینی رهبر)، «شهید مفتح»، «شهید مطهر»، «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو»، «راه رجا»، «نغمه توحید»، «نغمه اتحاد»، «بابا خون داد» و «همشاگردی سلام» انجامید. 

اما فعالیت‌های انقلابی احمدعلی راغب با آغاز دفاع‌مقدس شکل و شمایل متفاوتی به خود گرفت. راغب همزمان با آغاز جنگ تحمیلی، ساخت سرودهای مختلفی پیرامون دفاع‌مقدس را آغاز کرد که سرود «این پیروزی خجسته باد» پیرامون فتح خرمشهر، «ظفر مبارک»، «جنگ، جنگ تا پیروزی»، «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگهدار» و سرودهای بسیار دیگری در زمره آن است. 

احمدعلی راغب به‌رغم دریافت کسوت بازنشستگی در سال۶۷، بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ ریاست مرکز موسیقی سازمان صداوسیما را بر عهده داشت. پس از آن نیز تا سال ۱۳۸۲، مدیریت تولید موسیقی مراکز و استان‌های سازمان صداوسیما را عهده‌دار بود. ضمناً عضو شورای عالی موسیقی صداوسیما و شورای عالی نظارت و ارزیابی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی صداوسیما نیز بوده ‌است. 

در میان آثار انقلابی فراوانی که زنده‌یاد محمدعلی راغب به تولید رسانده است، چند اثر به دلایل مختلف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند که یکی از این آثار قطعه «بانگ آزادی» است؛ ساخت این سرود پیش از نوروز ۱۳۵۸ از سوی مجید حداد‌عادل که رئیس وقت رادیو بود به احمدعلی راغب سفارش داده شد. شعر آن را حمید سبزواری سرود و محمد گلریز آهنگ را خواند. این سرود نخستین‌بار همزمان با پیام نوروزی امام خمینی(ره) در نوروز سال ۱۳۵۸ پخش شد و از سوی مردم به ‌عنوان سرود ملی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شد اما اعضای شورای انقلاب فرهنگی با وجود تحسین فراوان از این سرود، به دلیل طولانی‌ بودن آن، تشخیص دادند سرود دیگری به عنوان سرود ملی ساخته شود. این سرود به یکی از ماندگارترین آثار مرتبط با انقلاب اسلامی ایران تبدیل شده‌ است. 

اما ماجرای ساخت سرود «شهید مطهر» هم در نوع خودش جالب توجه است؛ سال 59 در نخستین سالگرد به شهادت رسیدن شهید مطهری، توسط مرحوم سیداحمد خمینی ساخت سرودی در رثای شهید سفارش داده شد و مسؤولیت این کار به احمدعلی راغب واگذار شد. او این سرود را بر روی شعری از حمید سبزواری ساخت و محمد گلریز هم آن را خواند؛ سرودی که با استقبال گسترده مردم مواجه شد. امام خمینی(ره) نیز عوامل این سرود را به حضور پذیرفت و آن را مورد تأیید و تحسین فراوان قرار داد. 

یکی دیگر از نکات قابل توجه درباره آثار احمدعلی راغب به تولید سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» بازمی‌گردد، زیرا در همان دیداری که احمدعلی راغب به‌ دلیل ساخت سرود «شهید مطهر» با امام خمینی(ره) داشت، موضوع دیدگاه امام راحل پیرامون قطع ارتباط با آمریکا و پیامی که قرار است در این باره صادر کنند، از سوی مرحوم سیداحمد خمینی مطرح شد و ایشان پیشنهاد داد این پیام، دستمایه ساخت سرودی با همین مضمون شود، در نتیجه احمدعلی راغب این سرود را ساخت. 

 در ادامه باید به یکی از مهم‌ترین آثار احمدعلی راغب اشاره کرد؛ اثری که در بحبوحه جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۱ موجب تزریق روحیه به رزمندگان دفاع‌مقدس شد. درباره قطعه «پیروزی» باید گفت، بهانه ساخت این سرود، تا پس از فتح خرمشهر، محرمانه ماند و حتی برای سازندگان آن نیز افشا نشد. تا اینکه نخستین‌بار پس از اعلام خبر پیروزی عملیات بیت‌المقدس و بازپس‌گیری خرمشهر، این سرود از رادیو سراسری پخش شد. این سرود به یکی از جاودانه‌ترین سرودهای دفاع‌مقدس تبدیل شده‌ است.

گفتنی است مرحوم احمدعلی راغب به دلیل خلق سرودهای جاودانه، موفق به دریافت مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) در رشته آهنگسازی از جانب شورای ارزشیابی هنرمندان کشور شده بود. بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ کتاب «بانگ آزادی» خاطرات شفاهی احمدعلی راغب، آهنگساز سرودها و ترانه‌های معروف انقلاب به قلم محسن صفایی‌فرد از سوی انتشارات راه یار وابسته به دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب منتشر شد.

 

* سرودخوانان حماسه‌ها فراموش نمی‌شوند

دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی طی پیامی درگذشت استاد احمدعلی راغب را تسلیت گفت. در این پیام آمده است: روح بی‌قرار هنرمند فرزانه استاد احمدعلی راغب پس از عمری تکاپو در راه موسیقی متعهد و مردمی سرانجام دنیا را وداع گفت. او که هنرش در طول دهه‌ها فعالیت هنری با خاطره شهادت شهیدان و مژده پیروزی رزمندگان درخشان شده بود، از بنیانگذاران طرح تازه‌ای در موسیقی پس از انقلاب بود. راغب که با موسیقی در سوگ شهید مرتضی مطهری خط‌شکن هنر انقلاب بود، آثار متعدد و خاطره‌انگیزی از جمله «بابا خون داد»، «بانگ آزادی»، «آمریکا ننگ به نیرنگ تو»، «راه رجا» و... از خود به جا گذاشت و تا همین سال‌های بیماری خود با آثاری در سوگ شهدای هسته‌ای همچنان نغمه‌پرداز حماسه‌های ملی بود. تنوع کارهای خاطره‌ساز او در موسیقی کودک و نوجوان، موسیقی ملی و ارکسترال، موسیقی حماسی و انقلابی و موسیقی محلی منطقه گیلان از او یک چهره برجسته و قابل اقتدا توسط نسل جوان ساخته است. مردم ایران اگر فتح خرمشهر را از یاد نمی‌برند، سرودخوانان آن حماسه بزرگ را نیز فراموش نمی‌کنند. سرودها و قطعات موسیقی تصنیف‌شده توسط راغب بخشی جدانشدنی از خاطره و حافظه موسیقایی ایران اسلامی است. درگذشت این هنرمند برجسته و ماندگار را به خانواده محترم راغب و نیز اهالی هنر و موسیقی انقلاب بخصوص همکاران و دوستان آن عزیز صمیمانه تسلیت می‌گوییم و از درگاه خداوند منان برای ایشان رحمت و مغفرت می‌طلبیم. بنا بر این گزارش، بهمن ماه سال گذشته، کتاب «بانگ آزادی» خاطرات شفاهی احمدعلی راغب، به قلم محسن صفایی‌فرد و توسط انتشارات راه یار وابسته به دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی منتشر شده بود.

***

ثبت آثار راغب در حافظه تاریخی ملت ایران

بدون شک بیشترین همکاری مرحوم احمدعلی راغب در مسند آهنگساز آثار انقلابی با محمد گلریز بوده است که با همکاری این خواننده باسابقه آثار ماندگار بسیاری در حوزه موسیقی انقلاب و دفاع‌مقدس به تولید رساند. به همین بهانه با محمد گلریز گفت‌وگوی کوتاهی داشته‌ایم. این خواننده انقلابی که مدتی است به ویروس کرونا مبتلا شده و در قرنطینه به سر می‌برد در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: با نهایت تاثر و تاسف از درگذشت استاد احمدعلی راغب باید بگویم هر چه درباره شخصیت کاری و اخلاقی ایشان بگویم، تکرار مکررات است، زیرا سال‌هاست مردم با آثار ماندگار راغب خاطره‌سازی کردند و آثار انقلابی و دفاع‌مقدس که ایشان آهنگسازی کردند در حافظه تاریخی ملت ایران ثبت شده است و جایگاه ایشان در موسیقی پس از انقلاب اسلامی برای همگان روشن است. وی ادامه داد: بنده به عنوان خواننده، آثار شاخص و مختلفی را در کنار زنده‌یاد احمدعلی راغب به تولید رسانده‌ام که هر کدام رنگ و بوی خاص خود را دارد اما قطعه «صبح پیروزی» که همزمان با روز آزادسازی خرمشهر منتشر شد از یک حال و هوای خاصی برخوردار بود و این قطعه به لحاظ تاثیرگذاری در افزایش روحیه مردم در آن مقطع حساس جنگ تحمیلی در نوع خود منحصر به فرد بود. گلریز خاطرنشان کرد: شاید بتوان سرود «خجسته باد این پیروزی» را که به آهنگسازی مرحوم راغب و با صدای بنده ساخته شده است، شناسنامه موسیقی انقلابی نامید، زیرا آن زمان هر کسی را با هر سلیقه‌ای می‌دیدم، می‌گفت از این سرود خوشش آمده است. مردم می‌گفتند «وقتی این سرود پخش می‌شود بال درمی‌آوریم»، جالب آنکه حتی وقتی کلام آن را برمی‌دارند و از رادیو و تلویزیون پخش می‌کنند، باز هم اثرگذاری خود را دارد. ببینید چه تنظیم زیبایی انجام شده و چه ملودی ماندگاری در بیات ترک ساخته شده که شنونده را به شوق می‌آورد.