عباس اسماعیل‌گل: درباره چگونگی شکل‌گیری موزیک ویدئوها، نظرات متفاوتی ارائه شده است. «شاهرخ دولکو» کارگردان، ویدئوکلیپ‌سازی را متعلق به انقلاب شوروی می‌داند. او در برنامه «شب‌های هنر» گفته بود: «روس‌ها نظریه مونتاژ را دادند تا تداوم در ذهن تماشاگر به هم بخورد و یک معنی جدید به وجود بیاید. ۶۰ سال بعد این مونتاژ در آگهی‌ها و ویدئو‌کلیپ‌ها با ریتم تند در کنار هم قرار گرفت تا مخاطب تداوم را فراموش کند و فقط به یک حس عاطفی یا برانگیختگی عاطفی دچار شود. در حقیقت مونتاژ کاری می‌کند که شما از تفکر و تعقل دور شوید و یک حس عاطفی بگیرید. در نماهنگ با نمایش خواننده، حرکاتش و مونتاژ، مخاطب بمباران می‌شود و پس از آن در نماهنگ غرق و همین باعث می‌شود بی‌اختیار شروع به خرید آلبوم کند».

صنعت موزیک‌ویدئو یا همان نماهنگ، یک صنعت نوپا در فضای هنری کشور محسوب می‌شود و در واقع روند تولید موزیک‌ویدئو از کشورهای غربی آغاز شد و چند دهه‌ای است که هنرمندان کشورمان هم وارد حوزه نماهنگ شده‌اند. طی سالیان گذشته حوزه تولید موزیک‌ویدئو در کشور کش و قوس‌های فراوانی داشته است و در این مسیر، راه‌های مختلفی از سوی اهالی فرهنگ و هنر طی شده است. در دهه‌های 70 و 80 که هنوز خواننده‌های موسیقی نسبت به تولید آلبوم اهتمام می‌ورزیدند و خبری از تولید تک‌آهنگ‌ها در فضای مجازی نبود، برخی خواننده‌ها از تولید موزیک‌ویدئو برای بالا بردن رقم فروش آلبوم‌ها بهره می‌بردند که البته به خاطر محدودیت‌های مختلف در دهه‌های 70 و 80، موزیک‌ویدئوها آنچنان که باید دیده نمی‌شدند و از سوی دیگر در ابتدا موزیک‌ویدئو را دلیل اضافه شدن چیزی به شعر و موسیقی غنی ایرانی می‌دانستند که این اتفاق هیچگاه در موزیک‌ویدئوهای خواننده‌های حرفه‌ای کشور رخ نداد و عملا می‌توان گفت تولید موزیک‌ویدئو برای خواننده‌های حرفه‌ای یک پروژه شکست خورده محسوب می‌شود؛ در دهه 90 که فضای مجازی گسترش پیدا کرده است، صرفا تعداد محدودی نماهنگ از سوی برخی خواننده‌ها برای بعضی تک‌آهنگ‌های‌شان به تولید می‌رسد. در مجموع باید گفت زمان زیادی از ساخت موزیک‌ویدئو در کشورمان می‌گذرد اما موزیک‌ویدئو‌هایی که برای یک قطعه موسیقی، نجات‌بخش بوده یا به نوعی حکم برگ برنده را داشته باشند، کم‌شمارند. به هر حال در این میان موزیک‌ویدئوهای خلاقانه‌ای برای برخی قطعات خواننده‌های مطرح به تولید رسیده است که نماهنگ‌های «آرایش غلیظ» با صدای همایون شجریان، «زندان» با صدای محسن چاوشی و با بازی حسام منظور، «سی‌سالگی» به خوانندگی احسان خواجه‌‌امیری، «لیلا»‌ با صدای مازیار فلاحی و با مضمون دفاع‌مقدس و «حال من» گروه ایهام که حاصل تلفیق سکانس‌هایی از فیلم سینمایی «بمب، یک عاشقانه» بود را می‌توان از نمونه‌های شاخص نماهنگ برای معرفی آثار خواننده‌های سرشناس طی سال‌های اخیر برشمرد. 

اما یکی از اتفاقات ویژه حوزه تولید نماهنگ در کشور به اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 بازمی‌گردد که حضور قابل توجهی از جوانان خلاق و دغدغه‌مند در نهادهایی چون مرکز تخصصی بسیج، موسسه مأوا، دفتر موسیقی و سرود صداوسیما و مرکز بسیج صداوسیما منجر به یک انقلاب در صنعت تولید موزیک‌ویدئو و نماهنگ شده است. به همین بهانه با یکی از سازندگان فعال نماهنگ در سال‌های اخیر به گفت‌وگو نشسته‌ایم. مهاجر خداپرست با تولید نماهنگ «قرار نبود» با صدای علی‌اکبر قلیچ درباره شهدای منا یکی از تولیدات شاخص این حوزه را در سال‌های اخیر رقم‌زده است؛ این اثر هر سال همزمان با سالگرد حادثه منا از رسانه‌های مختلف بازپخش می‌شود و مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد. از سوی دیگر توحیدپرست چندی پیش نخستین نماهنگ از سروده‌های رهبر انقلاب را ویژه ناشنوایان منتشر کرد که این نماهنگ هم بشدت مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. 

***

* جناب توحیدپرست! اگر بخواهیم نگاهی به روند تولید نماهنگ طی سالیان گذشته داشته باشیم، به نظرتان در این حوزه تا چه اندازه پیشرفت داشته‌ایم؟

نماهنگ یا بهتر بگوییم موزیک‌ویدئو طی سال‌های اخیر فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است. در دوران پس از انقلاب و دفاع‌مقدس که دهه60 را شامل می‌شود، سرودهای ماندگاری از سوی بزرگانی چون راغب به تولید می‌رسید؛ در این ایام در نماهنگ‌های تولید شده صرفا جنبه موسیقایی اثر مورد توجه قرار می‌گرفت و در تولید نماهنگ‌ها از تصاویر آرشیوی استفاده می‌شد که همین موضوع شامل گروه‌های سرود دهه 60 هم می‌شد. در دهه 70 که تولید نماهنگ همچنان با پشتوانه موسیقی به تولید می‌رسید و از آنجا که هنوز از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی خبری نبود، نماهنگ‌های مختلفی از سوی تلویزیون پخش می‌شد؛ این نماهنگ‌ها با تصویر خواننده‌ای که در حال پلی‌بک بود به تولید می‌رسید یا اینکه از تصاویر آرشیوی طبیعت برای تولید نماهنگ‌ها استفاده می‌شد. در دهه 80 با گسترش فضای مجازی، شاهد اتفاقاتی در تولید نماهنگ بودیم اما این تولیدات محدود به شکل و شمایل منسجمی نرسید و در همان دهه عقیم ماند. اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 جمعی از جوانان متخصص که دغدغه‌های اجتماعی بالایی داشتند، وارد بازار تولید نماهنگ شدند به طوری که این روزها شاهد هستیم حجم بالایی از نماهنگ‌های سالیان اخیر را این جوانان در حوزه‌های انقلابی و مذهبی به تولید رسانده‌اند. 

 

* پس با این اوصاف می‌توان گفت نبض تولیدات نماهنگ‌ها در دستان جوانان متعهد است؟

برای پاسخ به این پرسش باید چند جنبه را مورد بررسی قرار داد؛ نخست باید به موضوع حضور مدیران فرهنگی جوان و با روحیه از اوایل دهه 90 اشاره کرد؛ مدیران جوانی که با جسارت‌های ریسک‌پذیر خود خون جدیدی به حوزه نماهنگ کشور تزریق کردند و با برنامه‌ریزی و حمایت جوانان متخصص، تولید صدها نماهنگ شاخص انقلابی و دغدغه‌مند را رقم زدند. 

 

* البته در این میان نباید از همت و پشتکار هنرمندان جوان و انقلابی هم به‌سادگی گذشت. 

دقیقا همین‌طور است، جوانان متعهد برای آنکه توانایی خود را به اثبات برسانند، سختی‌های بسیاری را طی سال‌های اخیر متحمل شدند و مسلما اینکه من و شما در این مصاحبه درباره کارنامه درخشان نماهنگ‌های انقلابی و ارزشی صحبت می‌کنیم، بخش عمده‌ای از آن به خاطر تلاش‌های شبانه‌روزی این دوستان است. 

 

* آقای توحید‌پرست! به‌رغم همه اتفاقات خوبی که در حوزه تولید نماهنگ شاهد آن هستیم، بعضا شاهد برخی تولیدات شبیه هم در مناسبت‌های خاص از سوی نهادهای مختلف فرهنگی هستیم؛ چه راهکاری برای مرتفع شدن این مشکل پیشنهاد می‌کنید؟

متاسفانه هنرمندان فعال در حوزه تولید نماهنگ که این روزها تعدادشان کم هم نیست، از سوی مراکز فرهنگی دولتی جدی گرفته نمی‌شوند و هنرمندان این حرفه از معدود هنرمندانی محسوب می‌شوند که هیچ صنفی ندارند. به اعتقاد بنده تشکیل صنف هنرمندان حوزه نماهنگ یکی از ملزومات این حوزه است که در دل آن اتفاقات بزرگی رقم می‌خورد. یکی از این اتفاقات تبادل اندیشه و نظر میان هنرمندان است که همین تبادل اندیشه از تولیدات شبیه هم جلوگیری می‌کند. 

 

* سخن پایانی؟

در کنار تشکیل صنف نماهنگ‌سازان، تاسیس کمپانی خصوصی نماهنگ‌سازی هم بشدت احساس می‌شود که البته این موضوع به این راحتی‌ها محقق نمی‌شود، زیرا بخش خصوصی در حوزه تولیدات انقلابی و مذهبی از دغدغه بالایی برخوردار نیست و بیشتر دنبال موضوعات فان برای بازگشت سرمایه است. در واقع از آنجا که هزینه‌های تولید نماهنگ بسیار بالاست، بخش خصوصی دنبال تولیداتی است که بازگشت سرمایه یا حتی درآمد هم برایش داشته باشد. به هر حال با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان تولید نماهنگ‌های انقلابی و ارزشی را به سمت و سویی برد که بخش خصوصی هم به شکل جدی وارد میدان تولید شود.