گروه فرهنگ و هنر: در روزهایی که فضای مجازی پر شده از کلیپ‌ها و ویدئوهایی که نشان‌دهنده رها شدن فضای تربیتی- پرورشی جامعه بویژه در شهرهای بزرگ‌تر و طبقه متوسط شهری است، ساختن برنامه‌ای تلویزیونی در ارتباط با مناسبات مادر و فرزند اتفاق قابل توجهی به شمار می‌آید. در روزگار تحقیر فرزندآوری و کوچک شمردن مساله مهم افزایش جمعیت و تربیت نسل‌های آینده، قطعا یکی از بهترین ابزارها برای تغییر این فضای عجیب، رسانه است؛ آن هم رسانه‌ای همچون تلویزیون که تا دوردست‌ترین نقاط این آب و خاک نیز در دسترس مخاطبان است. 

برنامه «مامان‌ها» را که مدتی است از شبکه سوم سیما روی آنتن می‌رود باید یکی از همین تلاش‌های قابل تقدیر در این حوزه دانست؛ برنامه‌ای که با دغدغه تربیت فرزندان در دنیای مدرن راه افتاد و سعی کرده در همین مدت کوتاهی که روی آنتن رفته، موضوعات متنوعی را در ارتباط با تربیت فرزندان و دنیای مادرانگی مورد بررسی قرار دهد و سعی می‌کند از منظری متفاوت به این موضوعات بپردازد. 

 

* آموزش سواد رسانه‌ای برای مامان‌های امروزی

کمتر خانواده‌ای است که این روزها با استفاده فرزندانش از فضای مجازی چالش نداشته باشد. حالا تلفن همراه، تبلت و کامپیوتر به وفور و راحتی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار دارد و دغدغه‌های بسیاری را در ارتباط با استفاده فرزندان از این فضا برای همه پدرها و مادرها بویژه برای مادرها که بار اصلی تربیت فرزندان بر دوش آنهاست، ایجاد کرده است. 

مسأله اینجاست که در بسیاری از موارد به واسطه عدم آشنایی مادران با اصول فعالیت در فضای مجازی و قواعد لازم برای استفاده فرزندان‌شان از این فضا، ممکن است خود والدین نیز اسیر برخی شرایط این فضا شوند. «مامان‌ها» دقیقا دست بر این نکته گذاشته که بیشتر از فرزندان، ارتقای سواد رسانه‌ای مادران است که دارای اهمیت است. برای مثال وقتی مادری با صفحات خوش آب و رنگ اینستاگرام کودکان روبه‌رو می‌شود، چه باید کند؟ آیا پشت صحنه این عکس‌ها واقعا همان زندگی رویایی‌ای است که در این تصاویر نمایش داده شده است؟ و از آن مهم‌تر اینکه آیا می‌شود به توصیه‌های بلاگرها و روانشناسان اینستاگرامی در این حوزه عمل کرد؟ اینها البته بخشی از دغدغه‌های مادران در دوران مدرن است. 

حالا این را باید به دل‌ نگرانی‌هایی در زمینه زمان مناسب برای استفاده فرزندان از این تکنولوژی‌های جدید و همچنین مساله مواجهه مادران با شایعات منتشر شده در فضای مجازی نیز اضافه کرد؛ شایعاتی در ارتباط با مسائل جسمانی یا تربیتی فرزندان که عدم آشنایی مادران با اقتضائات فعالیت در فضای مجازی یا همان سواد رسانه‌ای می‌تواند برای بسیاری از خانواده‌ها دردسرساز باشد. چند قسمت از «مامان‌ها» نیز به این موضوعات اختصاص داشت تا با استفاده از تجربیات مادران و نکاتی که آنها به شکل تجربی از مواجهه با چنین موضوعاتی به آن دست پیدا کردند، سواد رسانه‌ای مخاطبانش را بالا ببرد.

 

* تلخ و شیرینی مادری

هیچ کس جز یک مادر نمی‌تواند حالات روحی و فشارهای ذهنی وارد‌شده بر یک مادر در مراحل مختلف رشد و نمو فرزندش را درک کند؛ هر چقدر هم دیگران از درک کردن مادران بگویند واقعیت این است که تا مادر نباشید، نمی‌توانید متوجه شوید مساله حس عذاب ‌وجدان در میان مادرها و ترس از اینکه نتوانند بدرستی وظایف مادری را انجام دهند، دقیقاً چه حسی است؛ موضوعی که احتمالا در فضای رسمی رسانه‌ها کمتر به آن پرداخته می‌شود اما واقعیتی غیرقابل انکار در دنیای مادرانه است که «مامان‌ها» سراغ آن رفت و در ارتباط با آن صحبت کرد. 

مهم‌ترین نکته در ارتباط با این برنامه طرح همه این موضوعات از زبان مادران مختلف است. یک نوع اشتراک‌گذاری تجربیات در ابعاد گسترده و رسانه‌ای که می‌تواند هزاران مادری که مخاطب تلویزیون هستند را درگیر خود کند و این تجربیات را به بهترین و جذاب‌ترین شکل ممکن در اختیار آنها قرار دهد. 

البته که دغدغه‌های مادرانه صرفا محدود به مساله عذاب وجدان در زمینه انجام وظایف مرتبط با مادری نمی‌شود؛ مادر شدن یعنی از خودگذشتگی، عبور از خواسته‌های شخصی و بسیاری از پیامدهای دیگری که با ورود فرزند به زندگی برای مادران ایجاد می‌شود. ولادت فرزند از منظر شیوه و شرایط زندگی بیشتر از پدران، بر زندگی مادران اثر می‌گذارد و این حقیقتی است که بی‌توجهی به آن می‌تواند منجر به تاثیرات منفی روحی و روانی در زندگی مادران شود. 

گذشته از دغدغه‌هایی در زمینه رشد فیزیکی و سلامت جسمی فرزندان و مساله تربیتی آنها، مساله مهم به حاشیه رفتن علایق شخصی مادران به واسطه مشغله‌های ناشی از نگهداری فرزند یا کنار گذاشتن آرزوهای شخصی و فرصت‌های شغلی، تنها بخشی از چالش‌های روحی و ذهنی مادران است. «مامان‌ها» سعی کرده تا به این مساله مهم هم به عنوان یکی از سرفصل‌های اصلی این برنامه توجه ویژه‌ای کند؛ در عین آنکه مقام و منزلت مادر بودن و ارزش بالای این موضوع را نیز یادآور شده تا در کنار روایت این دغدغه‌ها این نکته را هم یادآوری کند که هر چند مادر بودن مسؤولیتی چندوجهی و پردردسر است اما شیرینی‌ها و جذابیت‌های خاص خودش را هم دارد. 

 

* بحران‌های مدرن زیر ذره‌بین «مامان‌ها»

«مامان‌ها» در کنار موضوعات مرسوم و عامی که عموم خانواده‌ها بویژه مادران درگیر آن هستند و پیش از این نیز به آن اشاره شد، سعی کرده تا سراغ دغدغه‌های جامعه مدرن امروز نیز برود و سوژه‌هایش را از دل چالش‌های واقعی مادرهای مختلف انتخاب کند. یکی از جدی‌ترین این چالش‌ها، مادران تک‌والد است که متاسفانه در سال‌های اخیر به واسطه بالا رفتن آمار طلاق، ظهور و بروز بیشتری نیز در جامعه داشته است. «مامان‌ها» در یک حرکت متفاوت، برای نخستین‌بار سراغ مادران مطلقه رفته است تا بتواند باب این بحث را به عنوان یکی از چالش‌های جدی جامعه مدرن در رسانه ملی باز کند و میدان‌دار طرح بحث در ارتباط با این مساله شود. 

«مامان‌ها» با دعوت از ۲ مادر مطلقه سعی کرد به مشکلات و معضلات این مادران که خود سرپرست خانوار هستند، بپردازد. علاوه بر آن، به موضوع آسیب‌شناسی کودکانی که در خانواده‌های تک والد بزرگ می‌شوند هم می‌پردازد تا با واکاوی این آسیب‌ها، راهکارهایی برای جلوگیری از این آسیب‌ها را هم مطرح کند. 

این برنامه البته نقاط قوت و ضعف بسیاری دارد که نمی‌توان همه آن را در یک مطلب مورد بررسی قرار داد اما بدون شک تولید چنین برنامه‌هایی با رویکردهای تخصصی بویژه در ارتباط با گروه‌های فراموش‌شده‌ای همچون «مادران» را باید اتفاقی مبارک در تلویزیون دانست که می‌تواند باب ساخت برنامه‌هایی دیگر را در این حوزه باز کند. 

***

[دردسرهای مادرانگی و کرونا]

«مامان‌ها» نگاه ویژه‌ای به دوران کرونا داشته است. شرایط خاص کرونا باعث شده همه دانش‌آموزان در این مدت طولانی 10 ماهه که از آغاز شیوع کرونا در ایران می‌گذرد، خانه‌نشین شوند. ماجرای نظارت بر کیفیت آموزش از راه دور فرزندان از یک سو و مدیریت حضور فرزندان در خانه از جمله موضوعاتی است که تقریبا همه مادران در این مدت با آن درگیر بودند. «مامان‌ها» در یک تجربه‌نگاری جالب توجه با حضور ۳ مادری که یک، ۲ و ۳ فرزند دارند، به مرور تجربیات آنها در این زمینه در روزهای کرونایی پرداخت. بازی کردن با بچه‌ها، سهیم کردن فرزندان در کارهای خانه، انتخاب کتاب‌های مناسب برای کودکان، تنظیم میزان استفاده بچه‌ها از تلویزیون و سرگرمی‌های دسته‌جمعی همراه با پدر خانواده تنها بخشی از موضوعاتی است که مامان‌ها در این مدت سعی کردند تا از طریق آن فرزندان‌شان را سرگرم کنند؛ در تجربه‌نگاری‌هایی که در «مامان‌ها» انجام شد، به این موضوع نیز پرداخته شد.