عباس اسماعیل‌گل: مستند سینمایی «کمیته» با محوریت روایتی از فعالیت‌های کمیته‌های انقلاب اسلامی، برای نخستین بار در جشنواره سینماحقیقت رونمایی شد و به نمایش درآمد. درباره «کمیته» باید گفت این نهاد نخستین سازمان نظامی راه‌اندازی‌شده پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بود که ۲۳ بهمن‌ماه 57 با پیام امام خمینی(ره) تأسیس شد و سال ۷0 پس از تصویب قانون تشکیل نیروی انتظامی، منحل و با ادغام سازمان آن با شهربانی و ژاندارمری، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تأسیس شد و اکنون سیر تحولی این سازمان از آغاز تا پایان در مجموعه مستند «کمیته» روایت شده است. کارگردانی این مستند را عبدالحسین بدرلو و تهیه‌کنندگی آن را مصطفی فتاحی بر عهده داشته‌اند. همچنین در این پروژه احمد خلیل اول فیلمبرداری، عبدالحسین مخلص‌آبادی تدوین، مهدی نعمت‌اللهی نویسندگی گفتار فیلم، علی‌اصغر اسحاقی گرافیک و بهنام احمدخانی مدیریت تولید کار را بر عهده دارند. گفتنی است مستند «کمیته» علاوه بر یک تک‌قسمت سینمایی در 4 قسمت ۴۰ دقیقه‌ای نیز تولید شده و قرار است نخستین نمایش تلویزیونی این مجموعه مستند در سالروز تأسیس کمیته‌های انقلاب اسلامی باشد. 

مستند «کمیته» که به سفارش خانه مستند انقلاب اسلامی توسط مرکز هنری- رسانه‌ای مُحرِم تهیه و تولید شده و محصول جدید سازمان هنری- ‌رسانه‌ای اوج است بدون‌شک یکی از آثار پرحاشیه جشنواره سینماحقیقت محسوب می‌شود. درباره جزئیات و سختی‌های ساخت این مستند با عبدالحسین بدرلو، کارگردان این مستند به گفت‌وگو نشستیم.

***

* ابتدا بفرمایید مراحل پژوهش مستند «کمیته» چقدر طول کشید؟

ایده اولیه مستند سال 95 مطرح شد و از اوایل سال 96 با تحقیقات میدانی وارد مرحله سخت پژوهش سوژه شدیم و پیش‌تولید آن را آغاز کردیم و تا نیمه دوم سال 97، تحقیق و پژوهش کار به طول انجامید. 

 

* به نظرتان زمان پژوهش برای این مستند خیلی طول نکشید؟

اتفاقا می‌خواهم بگویم قاعدتا باید برای چنین پروژه مهمی وقت بیشتری در مرحله تحقیق و پژوهش صرف می‌شد تا نتیجه بهتری برای سرانجام مستند رقم بخورد اما متاسفانه بنا به دلایلی با محدودیت زمانی مواجه بودیم و باید در یک فاصله زمانی مشخص، مراحل پژوهش را به پایان می‌رساندیم تا به تعهدات‌مان درباره جزئیات تولید عمل کرده باشیم. 

درباره کمیته انقلاب منابع پژوهشی دقیقی موجود نبود و پایان‌نامه، کتاب، مقاله، فیلم، اسناد و... مشخصی درباره کمیته انقلاب در دسترس نبود. شاید اگر این منابع موجود بود کار بسیار راحت‌تری برای تولید مستند داشتیم، به همین خاطر پیش‌بینی کرده بودیم طی 6 ماه پژوهش خودمان به اطلاعات مورد نیاز دست پیدا کنیم که متاسفانه اینگونه نشد. در ادامه راه پژوهش توانستیم به منابع محدودی از مراجع مختلف دست پیدا کنیم که در این مسیر سردار آیت گودرزی کمک‌مان کرد و منابعی محدودی داشت که در اختیار ما گذاشت اما اطلاعات ایشان، آن چیزی نبود که ما توقع داشتیم و آن منابع برای تولید یک مستند با کیفیت تاریخ معاصر کفایت نمی‌کرد. تصمیم گرفتیم تحقیقات میدانی خود را وسیع کنیم و به دنبال سرنخ‌های مختلف برای سوژه پروژه بگردیم که در اغلب موارد به نتیجه خاصی نمی‌رسیدیم. 

 

* به صورت کلی مستندسازی تاریخی درباره تاریخ معاصر با چه موانعی روبه‌رو است؟ یعنی مثلاً کسی بود که بخواهید با او مصاحبه بگیرید ولی نشود؟ 

 خیلی مواقع پیش آمده که منتقدان و مخاطبان رسانه‌ها این سوال برای‌شان پیش می‌آید که چرا رسانه‌های مختلف درباره تاریخ معاصر تولیدات چشمگیری ندارند و به‌رغم تمام جذابیت‌ها و ظرفیت‌های بالای تاریخ معاصر، اهالی فرهنگ آنچنان که باید به آن نمی‌پردازند، این مساله از دلایل مختلفی نشأت می‌گیرد که یکی از مهم‌ترین آن عدم دسترسی آسان رسانه و هنرمند به منابع تاریخ معاصر است، زیرا هنرمند باید منابع اولیه و کافی برای انجام پژوهش و شکل‌گیری سوژه‌های مناسب در دسترس داشته باشد تا بتواند یک مستند تاریخی مقبول به تولید برساند. 

متاسفانه برخی‌ها بی‌جهت فضای پژوهش تاریخ معاصر را امنیتی می‌کنند که در نتیجه این رفتارها شاهد مستندهای شفاف و موثری نخواهیم بود؛ این مورد بیشتر درباره مستندهایی صدق می‌کند که به خاطر گذشت زمان، اغلب شاهدان عینی ماجرا در قید حیات نیستند و عملا دست‌های مستندساز بسته خواهد بود، به عنوان مثال اغلب عزیزانی که در دهه 60 در کمیته مسؤولیت داشتند در قید حیات نیستند و آن معدود افرادی هم که زنده هستند، مجاب کردن‌شان برای انجام مصاحبه کار سختی بود.

 

* چگونه به همین تعداد محدودی که اشاره کردید، دسترسی پیدا کردید؟ رسیدن به این اسامی حاصل پژوهش شما بود یا از طریق منابع مختلف به آنها رسیدید؟

تمام کسانی که مورد مصاحبه قرار گرفتند، افرادی هستند که بر اساس پژوهش‌های میدانی خودمان به اسامی آنها رسیدیم. در مجموع مصاحبه‌شوندگان مستند شامل چند دسته هستند، برخی‌ها از آنها مستقیما در کمیته مسؤولیت داشتند و عده‌ای همانند اعضای نهضت آزادی در مقابل کمیته قرار داشتند و برخی هم همانند مرحوم آیت‌الله رفسنجانی به عنوان مکمل مبحث با عوامل مستند مصاحبه کردند. از سوی دیگر لیست اولیه مصاحبه شوندگان ما 160 نفر بود که پس از کش و قوس‌های فراوان به یک لیست 40 نفره رسیدیم و پس از پیگیری فراوان در نهایت توانستیم با 17 نفر از این تعداد مصاحبه کنیم. 

 

* از آنجا که این 17 نفر همگی از چهره‌های سرشناس عالم سیاست هستند، افراد مصاحبه‌شونده چه واکنشی پس از تماشای مستند داشتند؟

البته همان‌طور که مطلع هستید مستند «کمیته» تا به امروز به طور رسمی منتشر نشده است و تا این لحظه فقط ۲ نفر از مصاحبه‌شونده‌ها مستند را تماشا کرده‌اند که سردار گودرزی مشهور به سردار آیت یکی از این ۲ مصاحبه‌شونده است که مستند را تماشا کرده‌اند و از خروجی مستند رضایت داشتند؛ ان‌شاءالله با پخش رسمی مستند سایرین هم مستند را می‌بینند و بازخوردهای‌شان را دریافت می‌کنیم.

 

* آقای بدرلو! آیا می‌توان به صراحت گفت مستند «کمیته» در دفاع از عملکرد کمیته ساخته شده است؟ 

مستند هم از کمیته دفاع می‌کند و هم به نقدهایی که سالیان سال در محافل مختلف از کمیته می‌شد اشاره می‌کند. در مجموع سعی کردیم نگاه واقع‌بینانه و منصفانه‌ای به عملکرد کمیته داشته باشیم. 

 

* شما به عنوان کسی که پژوهش بسیاری درباره عملکرد کمیته داشته‌اید، به نظرتان اگر کمیته مجددا احیا شود می‌تواند آن نقشی را که اوایل انقلاب ایفا می‌کرد مجددا داشته باشد؟ 

طی سالیان گذشته بسیاری از نهادهای انقلابی با اعمال تغییراتی منحل و ادغام نشدند اما این مساله شامل کمیته انقلاب نشد و کمیته انقلاب پس از چند سال ادغام شد، در مجموع این موضوعی که مطرح کردید در واقع یک ایده محسوب می‌شود که برای پاسخ روشن به تحقیقات بیشتری نیاز است. ناگفته نماند در حین تولید مستند، بسیاری از مصاحبه‌شوندگان به این نکته اشاره کردند که اگر کمیته انقلاب وجود نداشت شاهد فسادهای اقتصادی زیادی در کشور بودیم؛ این عده معتقدند کمیته با اقدامات مخربی چون قاچاق، احتکار و فساد اقتصادی بشدت مقابله می‌کرد و اگر تا به امروز هم این نهاد با همین رویکرد وجود داشت، بسیاری از مشکلات فعلی کشور وجود نداشت. شخصا نظر قاطعی نسبت به این پرسش ندارم اما در مجموع کمیته اوایل انقلاب عملکرد خوبی داشت و به نوعی سدی محکم جلوی آقازاده‌ها و مسؤولان خاطی محسوب می‌شد. به هر حال شاید این ایام به نهادی شبیه کمیته که به میدان بیاید و ضمن برخورد مقتدرانه با فساد اقتصادی در خدمت مردم باشد، نیاز داشته باشیم، زیرا نباید فراموش کرد که اعضای کمیته از میان اقشار مختلف مردم بودند و این نهاد به معنای واقعی یک نهاد مردمی بود. 

 

* مستند «کمیته» در بخش‌هایی انگار شکل و شمایل سفارشی پیدا کرده است و شاید این سفارشی شدن باعث شده مستند دچار اغتشاش روایت شود؛ نظر شما در این زمینه چیست؟

در ابتدا باید بگویم مجموعه مستند «کمیته» غیر از نسخه سینمایی آن که این روزها برای اکران در جشنواره سینماحقیقت راهی جشنواره شده است، یک نسخه 4 قسمتی هم دارد که در مجموع این 4 قسمت 170 دقیقه است؛ روایت این مجموعه 4 قسمتی از شکل‌گیری کمیته استقبال از امام خمینی(ره) آغاز می‌شود و تا ادغام کمیته ادامه پیدا می‌کند. به هر حال باید گفت با تماشای کامل این 4 قسمت مسلما قضاوت بهتری نسبت به این مستند خواهید داشت. به هر حال یک مساله جدی در مبحث کمیته که در مرحله پژوهش و مصاحبه با آن مواجه شدیم مربوط به «ادغام» بود که حرف و حدیث‌های بسیاری در این باره مطرح می‌شد. ما هم در این مستند به طور کامل به آن پرداختیم، البته اغلب مصاحبه‌شونده‌ها تمایل نداشتند درباره حواشی ادغام کمیته زیاد صحبت کنند. همانجا متوجه شدم که بسیاری از نهادها و شخصیت‌ها حساسیت ویژه‌ای بر نپرداختن به حواشی ادغام کمیته با سایر نهادها دارند، به عنوان مثال اغلب مصاحبه‌هایی که درباره کمیته توسط خبرگزاری‌های مختلف انجام شده، مصاحبه‌‌شونده‌ها کمترین اشاره‌ای به دلایل ادغام کمیته نکردند که همین موارد حساسیت ما را بیشتر کرد تا با تمرکز بیشتری به این موضوع بپردازیم. از سوی دیگر باید گفت درباره مساله ادغام کمیته ۲ نکته باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرد؛ نخست علل ادغام و دوم نحوه ادغام کمیته با شهربانی و ژاندارمری. 

 

* البته برای بررسی این ۲ مورد در فضای فعلی باید شرایطی رقم بخورد که نسل جدید با رویکرد کمیته در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی آشنا شود؛ تا چه اندازه این فضا برای نسل جدید مهیا است؟

متاسفانه هیچ‌گاه شاهد روایت کاملی از کمیته در قالب آثار فرهنگی- هنری نبوده‌ایم، به عنوان مثال فیلم‌های سینمایی طنز سال‌های اخیر صرفا به موضوع گشت ارشاد کمیته در دهه 60 برای جذب مخاطب پرداخته‌اند که اغلب مخاطبان نسل‌های جدید به تصویری اشتباه از کمیته دست پیدا می‌کنند و کلیت کمیته را در قالب گشت ارشاد به مخاطب عرضه می‌کنند، در نتیجه می‌گویند ادغام کمیته اقدام بدی نبود. 

 

* این روزها جشنواره سینماحقیقت در حال برپایی است و مستند «کمیته» برای نخستین بار در این جشنواره رونمایی شده است؛ در مجموع پیش‌بینی خودتان از حضور «کمیته» در جشنواره سینماحقیقت امسال چیست؟

طی یکی دو روزی که مستند در جشنواره سینماحقیقت به نمایش در آمده است، خیلی جای خوشحالی است که حداقل بازخورد منفی نسبت به «کمیته» نداشتیم و در اغلب موارد پالس‌های مثبتی هم از سوی منتقدان و مخاطبان دریافت کرده‌ایم. 

روند فعلی نوید این موضوع را به ما می‌دهد که مستند «کمیته» آنطور که باید مورد توجه قرار می‌گیرد اما بیشتر از اینکه دیده شدن برایم اهمیت داشته باشد، تاثیرگذاری مستند برایم اولویت دارد و امیدوارم «کمیته» اتفاقاتی را رقم بزند که فیلمسازان سینمای مستند نسبت به موضوعات مهم اینچنینی حساس شوند و روایت دقیق و شفافی از تاریخ معاصر خود به نسل جدید ارائه دهیم تا تاریخ معاصر از هر گونه تحریف در امان باشد.