کد خبر: 228572تاریخ: 1399/10/7 00:00
تحریم‌ها در کنار معایب خود چه فرصت‌های جدیدی را برای اقتصاد ایران به وجود آورد
تولید از دل تحریم
* وال‌استریت ژورنال: اقتصاد ایران خود را با تحریم‌ها منطبق کرده و پیشرفت داشته است
گروه اقتصادی: با آنکه تشدید تحریم‌های اقتصادی در یک دهه اخیر تاثیر بسزایی روی شرایط معیشتی مردم داشته اما با در نظر گرفتن این اصل که باید از هر فرصتی برای از بین بردن آنها استفاده کرد، همین تحریم‌ها تا حدودی باعث پویایی صنایع کوچک و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی شده است. این یعنی میهمان ناخوانده تحریم در دل تمام معایبی که داشته و نمی‌توان منکر آنها بود، مزایایی هم داشته است که باید حتی در صورت فائق آمدن بر تحریم‌ها از مزایای آن بهره گرفت. تحریم و مسدود شدن درآمدهای ارزی، کلاس درس اجباری اقتصاد مقاومتی و حرکت زیرساخت‌های صنعت کشور به سمت خودکفایی بود. به گزارش «وطن امروز»، دست شستن از درآمدهای حاصل از فروش نفت و دیگر انرژی‌های خدادادی برای اقتصاد ایران، مانند ترک افیون توسط یک فرد معتاد است؛ سخت، زمانبر و به احتمال زیاد همراه با درد و آسیب‌های جانبی. تا حدودی این اتفاق برای کشورمان در این سال‌ها رخ داده، البته هم‌اکنون در مرحله گذار و دوراهی پذیرفتن یا نپذیرفتن نفس وجودی ترک درآمدهای نفتی هستیم اما تا حدودی این موضوع محقق شده است. بیان این مطالب به این دلیل اهمیت دارد که کشور در بزنگاه تصمیم درباره انتخاب رویکرد آینده اقتصادی است. یک رویکرد تقلا و التماس برای احیای دوباره مسیر تامین افیون، یعنی درآمدهای نفتی است و رویکرد دیگر، عبرت گرفتن از شرایط کنونی و حرکت به سمت اقتصاد درون‌زاست؛ راهی که در این سال‌ها تا حدودی ناخواسته در آن قرار گرفته و متعاقبا هزینه‌های آن را هم پرداخت کرده‌ایم. قانون بودجه به عنوان سند دخل و خرج کشور در سال آینده نقشه راهی است که باید در آن تصمیم گرفته شود می‌خواهیم چه رویکردی را انتخاب کنیم. با توجه به اینکه دولتمردان به دلیل پیوست‌های سیاسی به دنبال انتخاب رویکرد اول هستند، بر نمایندگان واجب است یک بار برای همیشه با پذیرفتن نفس تحریم‌ها دست از شرطی کردن و بلاتکلیفی اقتصاد برداشته و مسیر درست را انتخاب کنند.
* تجربه‌ای که سخت به دست آمد
نباید فراموش کنیم برای رسیدن به این نقطه و درک این مهم که باید اقتصاد کشور به سمت درون‌زایی حرکت کند، هزینه‌های هنگفتی پرداخت شده است. بار اصلی این هزینه بر دوش مردم و اقشار آسیب‌پذیر بوده که در سال‌های اخیر از تحریم‌ها آسیب دیده‌اند؛ تحریم‌هایی که خود زاییده نارسایی‌های بنیادی اقتصاد کشور است و در صورت نبود این نارسایی‌ها مسلما نمی‌توانست هیچ تاثیری بر معیشت مردم داشته باشد. با در نظر گرفتن هزینه‌هایی که در این مسیر پرداخت شده، نباید براحتی از این تجربه دل کند و از سوی دیگر نباید شرایطی ایجاد شود که تحریم‌ها بتواند اینچنین به مردم صدمه وارد کند.
* وقتی نقطه‌ضعف‌ها نمایان شد
تحریم‌ها یک مزیت دیگر هم برای اقتصاد ایران داشت؛ روشن شدن نقاط ضعف و آسیب‌شناسی آن. تحریم‌ها باعث شد برای نخستین‌بار مسؤولان کشور به تصویر درستی در رابطه با نارسایی‌های اقتصاد کشور دست یابند و متوجه شوند ادامه مسیر قبلی تا چه میزان می‌تواند هزینه‌زا و در بزنگاه‌های تحریمی آسیب‌پذیر باشد. شاید بتوان تحریم را یک تجربه ذی‌قیمت برای اقتصاد خواند. اگر با همان دست‌فرمان قبلی اقتصاد ایران در خواب زمستانی می‌ماند و این روند ادامه پیدا می‌کرد، حجم آسیب از تحریم احتمالی در آینده هر روز بیشتر و بیشتر می‌شد. برای مثال در صنعت قطعه‌سازی هیچ تکاپویی برای داخلی‌سازی در کشور نشده بود اما پس از تحریم شرکت‌های قطعه‌ساز به اجبار به سمت داخلی‌سازی حرکت کردند. اساسا پیش از این عمق داخلی‌سازی هیچ اولویتی در ادبیات اقتصادی کشور نداشت. روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی به موضوع تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر تحریم‌ها پرداخته و نوشته است اقتصاد ایران راه بقا در برابر تحریم‌ها را پیدا کرده است. این نخستین‌بار نیست که یک رسانه غربی به روی دیگر تحریم‌ها اشاره می‌کند و از آسیب‌های معکوس تحریم‌های آمریکا علیه خودش گزارش می‌دهد.
***
اعتراف به بقای اقتصاد ایران در شرایط تحریم
روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» با انتشار گزارشی از وضعیت اقتصاد ایران در 3 سال گذشته، نوشت: اقتصاد ایران خود را با تحریم‌ها منطبق کرده و با وجود سختی‌های ناشی از تحریم‌ها، حتی در برخی زمینه‌ها شاهد رشد کسب‌و‌کارها بوده است. به گزارش «وطن امروز»، روزنامه آمریکایی در این گزارش نوشت: ایران با وجود تاثیرپذیری از تحریم‌های آمریکا، راه نجاتی برای اقتصاد داخلی پیدا کرده است. مجموعه اقتصاد ایران در واکنش به بیش از 2 سال تحریم‌های ایالات متحده، با انعطاف‌پذیری در اقتصاد داخلی بزرگ کشور، راه‌هایی را برای رشد و بقا یافته است. شرکت‌های ایرانی به طور فزاینده‌ای در حال تولید انواع کالاهایی هستند که ایران مدت‌هاست از خارج وارد کشور کرده است و شرکت‌های کوچک‌تر حتی در حال رشد بوده و به استخدام نیروی کار روی آورده‌اند. طبق آمارهای دولت ایران، درآمد ناخالص صنعت غیرنفتی ایران در چند سال گذشته 83 درصد رشد کرده و از بخش انرژی آسیب‌دیده با تحریم، پیشی گرفته است. رئیس بانک مرکزی ایران ماه دسامبر گفت اقتصاد این کشور از مارس تا اواسط سپتامبر 2020 بیش از 3/1 درصد رشد کرده که بیشتر ناشی از افزایش تولید داخلی است. محسن توکل، کارشناس تحریم‌ها در اندیشکده «شورای آتلانتیک» آمریکا در این باره می‌گوید: «حتی اگر تحریم‌ها کل صادرات نفت ایران را قطع کند، اقتصاد این کشور می‌تواند به حیات خود ادامه دهد».اقتصاد داخلی تقویت شده، قبل از آغاز به کار دولت بایدن، به ایران آزادی عمل می‌دهد، زیرا بایدن گفته است اگر ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد، به این توافق خواهد پیوست و برخی تحریم‌ها را لغو خواهد کرد.
ایران در واکنش به خروج یکجانبه ترامپ از برجام، غنی‌سازی هسته‌ای را تسریع و اوایل ماه جاری، قانونی را برای محدود کردن دسترسی بازرسان هسته‌ای تصویب کرد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران از ایالات‌متحده خواسته است قبل از اینکه به فکر مذاکره دوباره درباره بازگشت به برجام باشد، به تعهدات قبلی خود در توافق هسته‌ای عمل کند.
ایالات متحده آمریکا مدت‌هاست از قدرت دلار و دسترسی به سیستم انتقال بین‌بانکی جهانی به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی در کشورهایی مانند کره‌شمالی استفاده کرده است. درباره ایران، دولت ترامپ برای فشار به اقتصاد این کشور و وادار کردن مقامات تهران به مذاکره مجدد با آمریکا، سیاست «فشار حداکثری» را به کار گرفته است. با این حال، در برخی زمینه‌ها، اقتصاد ایران در حال انطباق خود با تحریم‌ها و قطع ارتباط با تجارت بین‌الملل است.
به عنوان مثال، پس از آنکه تحریم‌های آمریکا باعث شد شرکت لوازم آرایشی فرانسوی «لوریال» در سال 2018 مذاکرات خرید با شرکت ایرانی «زرسیما نامی رسا» را کنار بگذارد، این شرکت ایرانی خط تولید محصولات خود را راه‌اندازی کرد و از آن پس جایگزین نام تجاری «لوریال» در بسیاری از آرایشگاه‌های تهران شده است. حسن اسکویی، مدیرعامل شرکت ایرانی «زرسیما نامی رسا» گفت: «تحریم‌ها برای ما ایده مناسبی بود». این شرکت گفته با راه‌اندازی خط تولید داخلی، 450 کارگر را به استخدام درآورده است.
شرکت سازنده لوازم خانگی ایرانی «پاکشوما» نیز از جدایی رقبای بسیار بزرگ‌تر کره‌جنوبی مانند «ال جی» و «سامسونگ» به نفع خود استفاده کرده است. این شرکت ایرانی پس از تحریم‌ها نخستین ماشین ظرفشویی تولید داخل به نام «ژوزفین» را تولید کرده است. به گفته «مهرداد نیکزاد» مدیر بازاریابی این شرکت ایرانی، فروش ماشین‌های ظرفشویی و ماشین‌های لباسشویی تولیدی این شرکت طی ۲ سال گذشته به ترتیب 40 و 55 درصد افزایش یافته است و این امر به این شرکت اجازه می‌دهد 600 کارگر جدید استخدام کند.
شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی طی 2 سال گذشته تولیدات خود را افزایش داده‌اند. هفته گذشته معاون رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران به ایرنا گفت حدود هزار شرکت از این دست، بیش از 17 هزار شغل جدید ایجاد کرده‌اند. طبق گفته این سازمان، شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی حدود 92 درصد از بنگاه‌های تولیدی ایران و 45 درصد از مشاغل صنعتی این کشور را تشکیل می‌دهند. طبق آمار دولت، نرخ بیکاری ایران در دهه گذشته از 3/12 درصد به 5/9 درصد کاهش یافته است.
این روزنامه در ادامه گزارش خود آورده است: دولت ترامپ از تحریم‌ها به عنوان سلاحی برای ایجاد تغییر در ایران، ونزوئلا و روسیه استفاده کرده است. با این حال، با توجه به اینکه این دولت‌ها از اجابت خواسته‌های واشنگتن خودداری می‌کنند، دولت بایدن باید درباره تمدید این تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند. در ماه‌های اخیر، ایران در دور زدن تحریم‌های نفتی ایالات متحده هم بهتر عمل کرده است. به دنبال تصمیم ترامپ به خروج از برجام، اکثر شرکت‌های حمل‌و‌نقل و خریداران نفت تجارت با ایران را متوقف کردند؛ پس از آن واشنگتن محموله‌های نفت خام ایران را تحریم کرد. طی این مدت مشتریان جدیدی نیز برای نفت خام ایران پیدا شده‌اند، بویژه اینکه طی ماه‌های گذشته بر اثر بحران کرونا بسیاری از اقتصادهای آسیایی از جمله چین عقبگرد داشته‌اند.