سیدحامد ترابی: تاکنون حرف‌های زیادی درباره نقش فتنه در افزایش تحریم‌های آمریکا‌ زده شده است. با انتشار صحبت‌های اوباما در کتاب خاطراتش این موضوع مجددا در رسانه‌ها برجسته شد. اوباما در کتاب خاطرات خود می‌گوید: «در شرایطی که این کشور وارد چرخه هرج‌ومرج و سرکوبگری بیشتر می‌شد ما راهبردمان را به‌ سمت دومین گام راهبرد منع اشاعه‌ای خودمان تغییر دادیم؛ یعنی بسیج کردن جامعه بین‌المللی برای اعمال تحریم‌های اقتصادی سخت و چندجانبه‌ای که می‌تواند ایران را وادار به حضور در میز مذاکره کند».1 اما تحمیل تحریم‌های سخت به چه معنا بود؟ اندیشکده «سابان» از اتاق فکر‌های آمریکایی در تحلیل خود ابعاد دقیق‌تری از راهبرد تحریمی آمریکا پس از فتنه 88 را رمزگشایی می‌کند. اندیشکده سابان اشاره می‌کند: «تا پیش از سال 88 به واکنش‌های مردم ایران نسبت به افزایش تحریم‌های اقتصادی توجه نمی‌شد اما پس از انتخابات سال 88 و ادعای تقلب در انتخابات و تداوم تظاهرات خیابانی و نافرمانی‌های مدنی و نیز تلاش برای هدف قرار دادن اعتبار نظام، پیش‌زمینه‌های سیاست‌گذاران ایالات‌متحده عمیقا تغییر کرد و افکار عمومی ایران یا دست‌کم بخشی از افکار عمومی مستقیما به محاسبات آمریکا افزوده شد».2 پس از فتنه 88، مسؤولان آمریکایی که شکافی را بین مردم احساس کردند، سعی کردند با افزایش فشار به مردم، این شکاف و فشار به حاکمیت را عمیق‌تر کنند. همان‌طور که «ریچارد نفیو» می‌گوید، آنها به این نتیجه رسیده بودند که حکومت ایران نسبت به مردمش بی‌تفاوت نیست و افزایش فشار اقتصادی بر مردم، می‌تواند حاکمیت را مجبور به تغییر رفتارهای سیاسی‌اش کند. در واقع پس از فتنه 88 سیاست تحریمی آمریکا به جای ایجاد فشار اقتصادی به حاکمیت، تبدیل به ایجاد فشار اقتصادی به مردم شد و از این پس عبارت تحریم‌های فلج‌کننده بر سر زبان مسؤولان آمریکایی افتاد؛ تحریم‌هایی که مستقیما مردم را هدف قرار می‌داد و به قول ریچارد نفیو به همین دلیل حتی اثرات ضدبشر دوستانه داشت که گریزی از آن نبود.3

آمریکا پس از فتنه 88 برای افزایش فشار به مردم دست به اقدامات تحریمی‌ای زد که تا پیش از آن بی‌سابقه بود. بنابراین فتنه 88 را باید شروع اولین‌ها در تحریم دانست؛ اولین‌هایی که زمینه فشار بر مردم را فراهم کرد. در این یادداشت نگاه کوتاهی به این موضوع می‌کنیم تا مشخص شود فتنه 88 چگونه زمینه‌ساز تحریم‌های فلج‌کننده و فشار بر زندگی مردم شد.

الف- جریمه بانک‌های خارجی همکاری‌کننده با ایران برای نخستین‌بار

تا پیش از سال 88، آمریکا معمولا برای مجازات‌های تحریمی به بانک‌های آمریکایی اکتفا می‌کرد اما از آذرماه سال 88 برای نخستین بار یک بانک خارجی- کریدت بانک سوییس- را به بهانه تخلف از تحریم‌های آمریکا علیه ایران 536 میلیون دلار جریمه کرد تا آن بانک مجبور شود برای ادامه فعالیت‌هایش در آمریکا جریمه پرداخت کند و دیگر برای ایران تحریم‌ها را دور نزند؛ جریمه‌ای که آغاز مسیر راهبرد جدید آمریکا یعنی افزایش فشار برای مذاکره بود. راهبردی که هیلاری کلینتون، وزیر وقت خارجه آمریکا آن را سیاست آمریکا از سال 2009 (1388) بیان می‌کند.

ب- تحریم صادرات بنزین برای نخستین ‌بار

تیرماه سال 1389، نمایندگان کنگره آمریکا با هدف مختل کردن زندگی مردم ایران، تحریم صادرات بنزین به ایران را کلید زدند. نمایندگان کنگره آمریکا در آن سال با اصلاح قانون «ایسا» مجازات‌های سنگینی از جمله ممنوعیت تبادلات بانکی ارزی در آمریکا برای صادر‌کنندگان بنزین به ایران را وضع کردند. این تحریم نیز با هدف فشار به مردم اعمال شد. مارک کرک، نماینده کنگره آمریکا معتقد بود مردم ایران با کمبود بنزین دچار مشکل می‌شوند و به حکومت برای تغییر در سیاست‌هایش فشار می‌آورند.4 

پ- استفاده از ابزار دلار علیه بانک‌های خارجی‌ای که با ایران کار می‌کنند برای نخستین ‌بار

تا پیش از فتنه 88، آمریکا بانک‌های ایرانی را در لیست تحریم قرار می‌داد و ایران با استفاده از بانک‌های دیگر، تبادلات مالی خود را انجام می‌داد تا از درآمدهای ارزی‌اش استفاده کند. وزیر خزانه‌داری آمریکا نیز آن زمان (سال 87) گفت ما بانکی را تهدید به حذف از نظام پرداخت دلار نمی‌کنیم.5 اما بعد از فتنه 88 در قانون جامع تحریم‌های ایران، که در مقدمه آن یکی از علل وضع این قانون اتفاقات سال 88 در ایران بیان شده بود، آمریکا به جای بانک‌های ایرانی، بانک‌های خارجی را هدف قرار داد و اعلام کرد همکاری با ایران به معنای حذف از نظام پرداخت دلار است. کوهن، مسؤول تحریم‌های آمریکا نیز اعلام کرد بانک‌های دنیا باید بین کار کردن با ایران یا نظام پرداخت دلار یکی را انتخاب کنند.6 این اتفاق زمینه‌ساز شوک ارزی در سال 89 و افزایش قیمت دلار در ایران بود.

ت- تحریم بانک مرکزی ایران برای نخستین ‌بار

دی‌ماه سال 90، در قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی 2012(NDAA2012)، که اوباما آن را در ایام تعطیلات آخر سال 2011 امضا کرد، بانک مرکزی ایران در لیست تحریم رفت و هرگونه همکاری مستقیم و غیرمستقیم بانک‌های خارجی با بانک مرکزی شامل جریمه و حذف بانک خارجی از نظام پرداخت دلار شد. این تحریم به‌منزله تنگ‌تر شدن حلقه دسترسی‌های ارزی ایران بود.

ث- استفاده از ابزار دلار علیه صادرات نفت ایران برای نخستین ‌بار

در قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی 2012، علاوه بر تحریم بانک مرکزی ایران که دسترسی‌های ارزی ایران را محدود می‌کرد، اعلام شد کشورهای خریدار نفت ایران نمی‌توانند پول نفت را به ایران پرداخت کنند و در صورت پرداخت پول برای خرید نفت ایران از نظام پرداخت دلار حذف خواهند شد. تنها راه حذف نشدن از نظام مالی آمریکا نیز کاهش خرید نفت از ایران بیان شده بود. با اجرای این قانون، فروش نفت ایران از 5/2 میلیون بشکه در روز به یک میلیون بشکه رسید و درآمدهای ارزی ایران کاهش یافت. علاوه بر این با تحریم بانک مرکزی، دسترسی به درآمدها هم محدود شد. بنابراین زمینه شوک ارزی 91 با این قانون فراهم شد؛ شوکی که در کنار نقدینگی عامل افزایش قیمت ارز، تورم ناشی از آن و فشار بر زندگی مردم شد.

ج- گسترش تحریم‌های بانکی به پتروشیمی، خودرو، فلزات و طلا

تحریم‌های فلج‌کننده که پس از فتنه 88 شروع شد، دامنه تحریم‌ها را بشدت گسترش داد و هر روز از ابزار دلار علیه بخشی از اقتصاد استفاده می‌شد. به طور کلی از سال 88 تا 92، برای نخستین‌بار بخش پتروشیمی، خودرو، فلزات و طلا نیز مشمول تحریم‌های بانکی شدند و تجارت در این زمینه‌ها و تسویه مالی مرتبط با آن، شامل جریمه حذف از نظام پرداخت دلار می‌شد.

 

-------------------------------

پی‌نوشت‌:

1-  صفحه 202 کتاب سرزمین موعود به نقل از:

https://tn.ai/2393925 

2- https://www.brookings.edu/wpcontent/uploads/2016/06/201003_economic_pressure_iran_maloney.pdf

3- ریچارد نفیو، فارسی، ص 102

4- هنر تحریم‌ها، ریچارد نفیو، ترجمه: مرکز پژوهش‌های مجلس، ص 68

5- جنگ استوارت لوی، 31 اکتبر 2008، نیویورک‌تایمز

6- https://www.treasury.gov/press-center/press-releases/Pages/tg1323.aspx