گروه سیاسی: به فاصله اندکی پس از ادعاهای خلاف عرف دیپلماتیک «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه درباره ادعای حرکت ایران به سمت سلاح هسته‌ای و مذاکره سخت درباره توان موشکی و منطقه‌ای ایران، وزارت خارجه آلمان هم اعلام کرد سازوکار مالی اروپا برای تجارت با ایران موسوم به «اینستکس» -که تنها گام محدودی بوده که تروئیکای اروپا برای برجام به‌رغم تعهدات فراوان خود انجام داده است- تا حد زیادی بی‌اثر بوده است. 

به گزارش «وطن امروز»، وزارت خارجه آلمان در پاسخ به سوال یک عضو پارلمان فدرال آلمان و عضو حزب سبز این کشور درباره اینستکس، ضمن اذعان به ناکارآمد بودن سازوکار مالی اروپا برای تعامل تجاری با ایران اعلام کرد از ۲ سال پیش که این سازوکار ایجاد شده تاکنون، تنها یک تراکنش مالی برای صادرات تجهیزات درمانی از طریق این سازوکار انجام شده است. 

با این حال و پس از اعتراف معنادار آلمان مبنی بر ناکارآمدی سازوکار اینستکس، «آنتی لیندرتسه» از مقامات وزارت خارجه آلمان در پاسخ به سوال نماینده پارلمان این کشور، ایران را مسؤول ناکارآمدی سازوکار اینستکس معرفی کرد. وی در این زمینه گفت: «شرکت‌های اروپایی متعددی تمایل خود را برای تجارت از طریق اینستکس ابراز کردند و مذاکراتی را نیز با این شرکت انجام دادند. تکمیل و موفقیت یک تراکنش وابسته به عوامل زیاد و اغلب بسیار پیچیده‌ای است و بویژه (وابسته) به همکاری طرف ایرانی است که تاکنون با هر گونه تراکنش بیشتر موافقت نکرده است».

این ادعای آلمانی‌ها البته با واکنش بانک مرکزی ایران روبه‌رو شد. صفحه توئیتر روابط‌ عمومی بانک مرکزی در واکنش به ادعای آلمان‌ها که ایران را مقصر ناکارآمدی اینستکس اعلام کردند، نوشت: «کانال اینستکس برای نجات برجام طراحی شد اما کار نکرد چون کشورهای اروپایی شجاعت کافی برای اعمال قدرت اقتصادی ملی و مستقل خویش را نداشتند». در ادامه واکنش بانک مرکزی آمده است: «همچنین آنان هیچ راهی برای تامین مالی اینستکس نیافتند. مشخص است که ایران تنها برای حفظ کانال اروپایی و واردات کالاهایی که قادر است از کانال‌های دیگر تامین کند، حاضر به جابه‌جایی منابع مالی خود نیست». 

اینستکس - ابزار حمایت از مبادلات تجاری- پس از خروج دولت آمریکا از برجام قرار بود روابط تجاری ایران و اروپا را فارغ از تحریم‌های آمریکا شکل دهد. سازوکار اینستکس که ابتدا SPV نام داشت، ژانویه سال 2019 میلادی حدود یک  سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای رونمایی شد. با این وجود مارس 2020 یعنی بعد از 14 ماه از ایجاد شدن، این سامانه توانست نخستین و تنها تراکنش خود را با ایران درباره تجهیزات درمانی انجام دهد، چرا که آمریکا شرکت‌های اروپایی را تهدید و اعلام کرده بود شرکت‌هایی که از این طریق تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نقض می‌کنند در معرض قطع دسترسی به نظام بانکی آمریکا قرار خواهند گرفت، به همین خاطر شرکت‌های اروپایی به دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا رغبتی برای کار با این سازوکار نشان ندادند. در آن مقطع رادیو فرانسه پس از ثبت این شرکت گزارش داد: بعید به نظر می‌رسد اینستکس در مبادلات تجاری ایران و اروپا تأثیر چشمگیری داشته باشد. در آغاز گفته می‌شد «سازوکار ویژه» برای صادرات نفت به کار خواهد آمد اما با توجه به اینکه اروپاییان دیگر تقریبا هیچ نفتی از ایران نمی‌خرند، گشایش این کانال جدید بیشتر به درد شرکت‌های کوچک خواهد خورد.

با این وجود تیم سیاست خارجی دولت ابتدا با خوشبینی به راه‌اندازی اینستکس می‌نگریست و در چنین فضایی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در نخستین اظهارنظر رسمی خود پس از اعلام عملیاتی شدن سازوکار مالی اینستکس در ادعایی عجیب این کانال مالی را دارای اهمیتی استراتژیک خواند. محمدجواد ظریف تیرماه 98 در مراسم روز صنعت و معدن گفت: «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن این است که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آمریکا هستند!» عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه هم درباره اینستکس اظهار داشت: نظام پرداخت مالی ایران با اروپا اگر چه نخست برای کالاهای غیرتحریم شده مورد استفاده قرار خواهد گرفت اما در نهایت موارد تحریم‌‌شده را نیز پوشش خواهد داد و درواقع هدف از ایجاد این زیرساخت نیز مبادلات کالاهای تحریم‌شده است. اما زمان زیادی نگذشت تا چشم دولتمردان به واقعیت این سازو‌کار باز شود. بیژن زنگنه، وزیر نفت در اظهارنظری به پاسخگو نبودن اینستکس اذعان کرد. وی در این زمینه اذعان کرد: اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز 3 یا 4 میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود. در نهایت هم حسن روحانی 12 تیرماه 98 در جلسه هیات دولت تصریح کرد: امروز اینستکس تنها سازوکاری بدون پول است و اینستکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد. ۳ کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان که از مشارکت‌کنندگان در برجام محسوب می‌شوند پس از انتخابات سوم نوامبر آمریکا و پیروزی جو بایدن، نامزد دموکرات، رویکرد خود را در مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران و برجام تغییر داده‌اند و به‌رغم عمل نکردن به هیچ کدام از تعهدات خود در توافق هسته‌ای سال 94، روزی نیست که زیاده‌خواهی جدیدی از کشورمان ‌طلب نکنند. البته در این میان بی‌عملی دستگاه سیاست خارجی و رویکرد مداراگونه دولت دوازدهم با این ۳ کشور، در اتخاذ این رویکرد از سوی تروئیکای اروپا بی‌تاثیر نبوده است اما مصوبه هسته‌ای مجلس شورای اسلامی - اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران- تا حد زیادی توانست تعهدات و تکالیف را در برجام متوازن کند و پاسخ درخوری به بدعهدی اروپایی‌ها دهد. در مقدمه طرح مجلس آمده است: پس از گذشت 2 سال و نیم  از خروج آمریکا از برجام، اتحادیه اروپایی به صدور بیانیه سیاسی اکتفا کرده و فقدان اراده و توان اروپا برای اجرای تعهدات بویژه در زمینه تضمین صادرات نفت و تسهیل مبادلات بانکی، همراهی عملی دولت‌ها، شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی با تحریم‌های آمریکا و ایجاد عدم توازن در پایبندی ایران و دیگر اعضای باقی‌مانده در برجام به تعهدات، آشکار شده است.